93 năm kể từ năm 1896 khi chính quyền sở tại thực dân Pháp đặt viên gạch tiên phong kiến thiết xây dựng – từ Maison Centrale đến ” Khách sạn Vỡ tim ” rồi Trại giam Hỏa Lò – nhà số 1 phố Hỏa Lò, TP. Hà Nội đã chính thức khép lại trách nhiệm của nó, trách nhiệm của một trại giam .Từ năm 1994, phần nhiều khối bê tông cốt thép mà thời xưa, chính quyền sở tại thực dân đã phải cầu kỳ đưa từ chính quốc sang với những nhu yếu tối ngặt nghèo về độ bảo đảm an toàn, đã bị thổi bay. Mọc lên trên nền cũ của nhà giam là Tòa tháp TP. Hà Nội ( Ha Noi Tower ), cao lừng lững bao trọn mặt tiền của hai con phố Lý Thường Kiệt – Thợ Nhuộm .Hỏa Lò chỉ còn lại một phần diện tích quy hoạnh nhỏ ở góc phía Đông Nam, nơi là cổng chính ngay từ thời Pháp thuộc, được giữ lại và trở thành di tích lịch sử lịch sử dân tộc và Đài tưởng niệm những chiến sỹ cách mạng bị tù đày, Open suốt ngày cho khách vào thăm quan, để hiểu thêm và tự hào về truyền thống cuội nguồn đấu tranh quật cường của những nhà CHÍ SĨ yêu nước .
Điều ấy, hẳn nhiều người đã biết.
Nhưng hậu trường của cuộc quy đổi từ Nhà tù Hỏa Lò thành Ha Noi Tower, từ Hỏa Lò đến “ Hỏa Lò mới ” thì không hẳn ai cũng tỏ tường …1. Sau ngày 10/10/1954, TP.HN giải phóng, chính quyền sở tại cách mạng vẫn sử dụng Hỏa Lò làm khu vực giam giữ những người vi phạm pháp lý trên địa phận Thủ đô. Hỏa Lò liên tục làm trách nhiệm của một nhà giam sau ngày tự do lập lại. Con phố Hỏa Lò với duy nhất nhà số 1 vẫn là nỗi sợ hãi, không riêng gì với đám ” đầu gấu “, ” đầu mèo ” ở Thủ đô mà ngay cả những người thông thường, khi có việc phải đi ngang con phố này, cũng cảm thấy lành lạnh sống lưng .Câu ca dao đời mới, nghe nói của một ” đầu gấu “, ra vào Hỏa Lò như cơm bữa vì những vi phạm pháp luật hình sự, nghe đã thấy não nề : “ Ai đưa tôi đến chốn này / Bên kia tòa án nhân dân, bên này nhà giam ” .Thành Phố Hà Nội, trong sự chuyển mình sau giải phóng, mỗi ngày một to đẹp hơn. Đó là sự cố gắng, phấn đấu của cả cỗ máy chính quyền sở tại và mỗi người dân Thủ đô. Trong bức tranh Thủ đô vừa cổ kính, thâm nghiêm, hào hoa vừa văn minh, hình ảnh một trại giam với những bức tường đá xám xịt ôm trọn 4 con phố chính giữa TT Thủ đô, có vẻ như như không được đẹp .Phần nữa, dù được chính quyền sở tại thực dân thiết kế xây dựng một cách vững chắc với nhu yếu ngặt nghèo về độ bền của nguyên vật liệu nhưng trải qua gần trăm năm quản lý và vận hành, Trại giam Hỏa Lò bị xuống cấp trầm trọng nghiêm trọng. Nhất là vào những năm cuối 1980, khi ấy tính tuổi, Hỏa Lò đã khởi đầu bước qua tuổi bát thập. Gần trăm năm chống chọi, dãi dầu với nắng mưa, cho đến thời gian đó, cơ sở vật chất của Trại giam Hỏa Lò đã bị xuống cấp trầm trọng trầm trọng. Trần buồng giam, mục đến mức, phạm nhân hoàn toàn có thể chọc thủng được .
Một góc trại giam TP. Hà Nội mà người dân vẫn quen gọi là Hỏa Lò mới .Hoàng Văn Tiến ( biệt danh Tiến “ phỉ ”, quê ở Gia Lâm, TP.HN ), một phạm nhân bị giam tại buồng giam số 8 vì tội cướp, đêm 21/2/1990 đã trốn thoát khỏi Hỏa Lò, nhờ vào trần buồng giam bị mục. Hoàng Văn Tiến với sự tương hỗ của một phạm nhân khác đã dùng quần dài túm lại buộc vào chấn song hành lang cửa số để đu lên đục trần. Trần bằng vôi rơm, được thiết kế xây dựng từ hàng trăm năm trước, vốn đã mục, nay Tiến chỉ cần dùng sức người là dỡ được ra .Rồi cứ thế, Tiến chạy theo đường mái ngói từ buồng 8 sang khu nhà bếp rồi ra chòi gác số 2. Từ đây, Tiến “ phỉ ” dùng chăn vắt qua đường dây điện trần bảo vệ để nhảy xuống đường tuần tra trong trại. Để bảo đảm an toàn ra cổng, Tiến ” phỉ ” đã vào khu nhà thao tác của cán bộ, lấy bộ cảnh phục của đồng đội giặt phơi ngoài sân, mặc vào rồi tiện tay dắt luôn cả chiếc xe đạp điện ở đấy đường hoàng đi ra cổng .Sau này, nghe kể, đến cổng, Tiến ” phỉ ” còn bình thản dừng lại, ghé vào chốt gác xin chiến sỹ công an bảo vệ thuốc lá, châm lửa hút phì phèo rồi mới lên xe phóng đi. Nhiều năm sau, phải dày công truy lùng, qua nhiều nguồn tin quần chúng, Công an TP Thành Phố Hà Nội mới tìm ra Tiến “ phỉ ” tại một tỉnh phía Nam và Thượng tá Nguyễn Thanh Hùng – Trưởng phòng Truy nã tội phạm – khi ấy đang là Phó trưởng Phòng Cảnh sát Hình sự chính là người bắt giữ Tiến ” phỉ “. Tiến ” phỉ ” đã ra tù và đang làm chủ một nhà hàng quán ăn ở ngoài thành phố TP. Hà Nội .Cũng tại một buồng giam chung ở Hỏa Lò, một phạm nhân khác, tận dụng việc một bức tường sửa chữa thay thế, ngay khi vữa còn chưa kịp khô đã đào tường để ra ngoài buồng giam. Từ đây ra được đến cổng còn phải vượt qua nhiều trạm gác nữa và đối tượng người dùng này đã tìm được cách đào thoát ngoạn mục. Ấy là đợi lúc một cán bộ trại giam đi ngang qua, phạm nhân này lững thững theo sau. Cứ thế, lững thững ra cổng chính rồi biến biến mất, lẫn vào dòng người trên phố …2. Vì toàn bộ những nguyên do như đã nêu trên, cho đến cuối những năm 80 đầu 90 của thế kỷ trước, TP. Hà Nội đã có kế hoạch sẽ di tán Hỏa Lò ra khỏi TT thành phố đến một khu vực khác. Quá trình lựa chọn khu vực cho một ” Hỏa Lò mới ” được triển khai rất là kỹ lưỡng .Hai khu vực đã được ra mắt để lựa chọn nhưng rồi do cả hai đều không hề phân phối được nhu yếu thiết kế xây dựng một trại giam mới nên thôi. Một là khu đất rộng bát ngát ở Sóc Sơn. Nơi này đất rộng nhưng khô cằn. Đã thế, quãng đường từ đó về TP. Hà Nội, chạy ôtô cũng phải mất … 2 tiếng. Nếu hàng ngày đưa phạm nhân về tòa án nhân dân ở TT Thành Phố Hà Nội xét xử – cả cán bộ dẫn giải lẫn phạm nhân – để bảo vệ cho 8 giờ sáng xuất hiện tại phiên tòa xét xử, thì phải đi từ lúc gà gáy. Cán bộ tìm hiểu, kiểm sát viên, luật sư … đến thao tác với phạm nhân cũng phải đi quá xa .Địa điểm thứ hai là một khu đất rộng ở Đông Anh. Nơi này, về khoảng cách thì gần hơn so với điểm Sóc Sơn nhưng về Thành Phố Hà Nội, tính đường chim bay cũng gần ba chục cây số. Nhưng đường vào đây lại rất khó đi, nhất là vào mùa mưa .Cuối cùng, nơi được chọn là một khu đất khá rộng 10 ha ở xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, cách TT TP. Hà Nội 13 km. Địa điểm này bảo vệ tương đối tốt những nhu yếu kiến thiết xây dựng trại mới .Hỏa Lò mới xây xong cũng là lúc kế hoạch chuyển phạm từ Hỏa Lò cũ đến đây đã được Công an TP TP. Hà Nội hoàn tất. Kế hoạch này được đặt tên là G93 .
Nghe tên thì ngắn gọn, giản đơn vậy nhưng khó mà kể được hết toàn bộ cả núi công việc mà các cán bộ chiến sĩ Công an TP Hà Nội đã phải làm trước và trong kế hoạch. Mà việc nào, dù là nhỏ, cũng phải làm một cách hết sức cụ thể, chi tiết.
Ví như, việc khảo sát tuyến đường từ Hỏa Lò cũ đến Hỏa Lò mới ví dụ điển hình. Độ dài tuyến đường trong thực tiễn phải được đo đơn cử : 13 km, chạy từ đông sang tây thành phố. Trên đường, có bao nhiêu điểm dễ gây ùn tắc như kiểu ngã tư CG cầu giấy, Cầu Diễn ; có bao nhiêu điểm chắn tàu. Giờ chuyển dời, bắt buộc phải không trùng với giờ những đoàn tàu ra, vào ga Thành Phố Hà Nội đi qua những điểm chắn đó để xe ôtô không phải chờ đón, ùn tắc …Ví như, thời hạn để hoàn tất việc chuyển phạm nhân từ trại cũ đến trại mới, tất tần tật mất bao nhiêu phút, từ đó mới đo lường và thống kê được tổng thời hạn của cuộc vận động và di chuyển. Nghe nói, vào thời gian ấy, những cán bộ Công an TP. Hà Nội đã nhiều lần phải thực tập làm việc làm này – từ việc xuất phạm khỏi trại cũ ( gọi tên phạm từ buồng giam ra, so sánh list, bảo vệ những nhu yếu bảo đảm an toàn dẫn giải, tập trung chuyên sâu đưa ra xe đến trại mới ) đến việc nhập phạm vào trại mới ( đọc tên, dẫn xuống xe, so sánh list, đưa vào buồng giam ) – với những chiếc … đồng hồ đeo tay bấm giây trên tay .
Sau năm 1993, phần nhiều nhà tù Hỏa Lò đã bị phá bỏ để xây tòa tháp TP. Hà Nội ( HaNoi tower ) .Ví như, trên cả chặng đường 13 km, ngoài lực lượng trực tiếp tham gia dẫn giải, lực lượng trực tiếp bảo vệ thì còn bao nhiêu điểm cần lực lượng ứng trực để làm thế nào bảo vệ nếu có sự cố thì công tác làm việc tương hỗ, phối hợp sẽ nhanh nhất, chuẩn nhất, đạt hiệu suất cao cao nhất .Nhưng stress nhất có lẽ rằng là kế hoạch để ứng phó với những trường hợp phát sinh. Kế hoạch này cũng đã được những cán bộ công an giỏi nhiệm vụ và dày kinh nghiệm tay nghề lường trước cùng với những giải pháp giải quyết và xử lý rất là đơn cử. Đó là những giải pháp giải quyết và xử lý khi đoàn xe chuyển phạm đang chuyển dời mà gặp ùn tắc giao thông vận tải ; khi xe bất thần chết máy trên đường ; khi mất điện và phạm nhân gây lộn xộn ; khi phạm nhân gây rối và tập kích cướp phạm .Một kế hoạch chuyển tù lớn, cho đến thời gian này là duy nhất trong lịch sử dân tộc Công an TP Thành Phố Hà Nội, bốc 1.800 phạm nhân ở Trại giam Hòa Lò đến Trại giam mới được Công an TP Thành Phố Hà Nội sẵn sàng chuẩn bị cực kỳ kỹ lưỡng và khoa học. Kỹ lưỡng đến cả trường hợp sẽ phải đặt xe chữa cháy ở những điểm nào để nếu có sự cố cháy xảy ra ở bất kỳ điểm nào trên cả đoạn đường 13 km này thì xe cứu hỏa sẽ đến được chỉ sau … 3 phút .Đúng 19 giờ 30 phút ngày 16/3/1994, hàng loạt những phương tiện đi lại luân chuyển và những lực lượng bảo vệ ship hàng cuộc chuyển tù lớn nhất trong lịch sử vẻ vang Công an Thành Phố Hà Nội, đã tập trung không thiếu ở Cung Văn hóa hữu nghị Việt – Xô. Cùng thời gian đó, tại cả hai đầu Trại Hỏa Lò cũ và Hỏa Lò mới cùng toàn bộ những điểm chốt trên tuyến đường 13 km và những vùng lân cận, toàn bộ những lực lượng đều đã sẵn sàng chuẩn bị .21 giờ, Đại tá Vũ Đình Hoành – lúc đó là phó tổng giám đốc Công an TP TP. Hà Nội – ra lệnh kiểm tra toàn diện và tổng thể lần sau cuối .Đúng 22 giờ, cuộc chuyển tù lớn nhất trong lịch sử dân tộc Công an TP. Hà Nội mở màn .Đêm buông xuống nhưng trước cổng nhà số 1 phố Hỏa Lò sáng rực bởi những chiếc đèn pha mới được Phòng Hậu cần Công an TP lắp thêm hồi sáng mà những người dân vô tình đi qua đây hoặc tới thăm, gặp người nhà cứ ngỡ là của một đoàn làm phim nào đó .Rời Hỏa Lò cũ trong chuyến tiên phong là 6 bị án tử hình. Chuyến xe tiên phong chuyển bánh là lúc 22 giờ 15 phút .Đúng 5 giờ kém 15 phút ngày 17/3, phạm nhân sau cuối của Hỏa Lò cũ ” nhập ” Hỏa Lò mới bảo đảm an toàn. Thời gian sớm hơn kế hoạch ít phút .Nhà số 1 phố Hỏa Lò, khi ấy, lần tiên phong trong lịch sử vẻ vang gần 100 năm sống sót bỗng trở nên vắng vẻ đến lạ kỳ. Bên ngoài cánh cổng sắt, vẫn im ỉm khóa, người ta thấy có 1 tấm biển thông tin trại đã chuyển xuống khu vực mới tại xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, TP. Hà Nội .Để rồi, chỉ ít lâu sau, trên nền của hầu hết Hỏa Lò cũ, một liên kết kinh doanh quốc tế đã cho khai công một tòa tháp mang tên Tháp TP. Hà Nội ( HaNoi Tower ). Nhà số 1 Hỏa Lò chỉ còn nguyên trạng một góc phía đông nam, nơi là cổng chính ngay từ thời Pháp thuộc, được giữ lại và trở thành di tích lịch sử lịch sử vẻ vang và Đài tưởng niệm những chiến sỹ cách mạng bị tù đày, Open suốt ngày cho khách vào thăm quan, để hiểu thêm và tự hào về truyền thống cuội nguồn đấu tranh quật cường của những chiến sỹ cách mạng .Khu trại giam mới ở xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, được gọi tên trong những văn bản, sách vở là Trại tạm giam Công an TP TP. Hà Nội. Nhưng người dân thì vẫn quen miệng gọi đó là Hỏa Lò .
Thế nên, 6 năm sau đó, vào đêm 28/10/2001, khi xảy ra vụ trốn tù của 2 bị án tử hình ở đây thì người dân vẫn truyền nhau thông tin rằng tù Hỏa Lò, trốn trại.
Và, chiến dịch truy lùng 2 tử tù trốn trại ròng rã suốt 17 ngày đêm, chiến dịch mà khi thành công xuất sắc, Công an TP TP. Hà Nội không dám nhận đó là chiến công mà chỉ coi là việc phải làm vì danh dự của Công an Thủ đô và vì sự nghiêm minh của pháp lý, sẽ được liên tục kể hầu bạn đọc ở phần sau …
Theo Đặng Huyền
