Hộ Pháp Phạm Công Tắc ( 1890 – 1959 ), tự là Ái Dân, biệt hiệu Tây Sơn Đạo, là một trong những chỉ huy trong việc hình thành, thiết kế xây dựng, tăng trưởng và kiện toàn mạng lưới hệ thống tôn giáo của đạo Cao Đài .Ông còn là một nhân sĩ tri thức lao vào nổi tiếng ở Nước Ta thế kỷ 20. Nguyên là tín hữu Công giáo từng có thời hạn tu học tại Dòng Lasan nên khi lập đạo Cao Đài của ông cũng mang hơi hướng giống Công giáo về tổ chức triển khai cũng như một số ít đạo phục .Sanh ngày 21 tháng 6 năm 1890 ( tức mùng 5 tháng 5 năm Canh Dần ) tại làng Bình Lập, Q. Châu Thành, tỉnh Tân An ( nay thuộc thành phố Tân An, tỉnh Long An ). Ông là người con thứ 7 trong mái ấm gia đình 8 người con .
Cha của ông là ông Phạm Công Thiện, là một công chức chính quyền thuộc địa, quê quán ở làng An Hòa, quận Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh. Mẹ ông là bà La Thị Đường, cũng là người làng An Hòa.
Năm 1896, ông mở màn đi học tiểu học tại Tân An, nơi cha ông công tác làm việc, nhưng sau đó cha ông nghỉ việc, đưa cả mái ấm gia đình về nguyên quán. Ông được rửa tội tại nhà thời thánh Tây Ninh vào năm 1900. Hai năm sau, cha ông qua đời. Dù gia cảnh rất khó khăn vất vả, năm 1906, Phạm Công Tắc vẫn liên tục theo học ở trường Chasseloup-Laubat tại Hồ Chí Minh. Năm 1907, ông đậu bằng Thành chung .Thời gian học trung học, Phạm Công Tắc tham gia tích cực trong trào lưu Đông Du tại TP HCM do hai ông Gilbert Trần Chánh Chiếu và Dương Khắc Ninh chỉ huy. Năm 1908, ông được Hội Minh Tân, một tổ chức triển khai con của trào lưu Đông Du, sẵn sàng chuẩn bị đưa đi quốc tế ; nhưng sau đó, bị bại lộ không đi được. Do bị chính quyền sở tại chú ý quan tâm theo dõi, ông phải bỏ học .Do có trình độ Thành chung, Phạm Công Tắc được nhận vào một hãng buôn làm công. Thời gian này, ông tham gia cộng tác với những báo như Công luận, La Cloche Fêlée ( Chuông rè ) của Nguyễn An Ninh, La Voix Libre ( Tiếng nói tự do ), Lục Tỉnh Tân Văn của ông Pierre Jeantet, ông Gilbert Chiếu làm chủ bút … với bút danh Ái Dân. Đây là những tờ báo không ít cổ vũ ý thức dân tộc bản địa nên trở thành những cái gai trong mắt chính quyền sở tại thực dân. Sau khi ông Gilbert Chiếu bị bắt, tờ báo đình bản, ông lại về quê .Đến năm 1910, mái ấm gia đình lâm vào cảnh túng thiếu, nên Phạm Công Tắc phải xin vào làm tại Sở Thương Chánh TP HCM. Sau khi có việc làm, ông lập mái ấm gia đình với bà Nguyễn Thị Nhiều. Ông bà có với nhau 3 người con ( 1 trai, 2 gái ) nhưng người con trai mất sớm khi mới 4 tuổi. Tuy là công chức, nhưng gia cảnh của ông vẫn rất chật vật vì nếp sống thanh bần .Vì là công chức, Phạm Công Tắc được chuyển công tác làm việc đi nhiều nơi, tiên phong là Cái Nhum ( Vĩnh Long ), Quy Nhơn rồi lại chuyển về Hồ Chí Minh, sau cuối là chuyển sang Nam Vang ( Phnom Penh ). Suốt thời hạn làm công chức cho chính quyền sở tại thuộc địa Pháp, ông chỉ giữ một chức vụ cấp thấp là thư ký sở Thương Chánh .Sau khi mẹ qua đời, Phạm Công Tắc mở màn chăm sóc đến đời sống tâm linh nhiều hơn. Đầu thập niên 1920, trào lưu Thông linh học ( Spiritisme ) mở màn phổ cập tại Nam Kỳ. Vào khoảng chừng tháng 7 năm 1925, ông cùng với những bạn hữu công chức gốc Tây Ninh là Cao Quỳnh Cư và Cao Hoài Sang cùng thử nghiệm lập bàn tại nhà ông Cao Hoài Sang ở đường Arras. Do những thành viên bắt đầu mang họ Cao và họ Phạm, nên còn được gọi là nhóm Cao – Phạm. Nhóm còn có một thành viên nữ là bà Nguyễn Thị Hiếu, vợ ông Cao Quỳnh Cư .
Nhóm được cho là tiếp xúc với Thượng đế qua danh hiệu AĂÂ vào khoảng tháng 7 năm 1925. Đến khoảng trung tuần tháng 9 năm 1925, nhóm chuyển sang dùng đại ngọc cơ để cầu cơ. Theo các tài liệu đạo Cao Đài, thì giữa tháng 12 năm đó, nhóm được Thượng đế xưng danh Cao Đài lần đầu tiên.
Nhóm này về sau tăng trưởng thêm nhiều người, quan trọng nhất là việc thu nhận thêm Lê Văn Trung, cựu Nghị viên Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ, người về sau giữ vai trò quan trọng trong việc tăng trưởng đạo Cao Đài .Sau khi về nước nắm quyền chấp chánn, quyền tự trị của Tòa Thánh Tây Ninh là một trở ngại trong tiến trình Thủ tướng Ngô Đình Diệm tóm gọn quyền lực tối cao. Tháng Ba năm 1955, lực lượng Cao Đài link với Phật giáo Hòa Hảo, lực lượng Bình Xuyên lập ra Mặt trận Thống nhứt Toàn lực Quốc gia ra tối hậu thư đòi cải tổ chính phủ nước nhà và chấm hết sự đàn áp .Phạm Công Tắc là quản trị Mặt trận. nhà nước Quốc gia không nhượng bộ ; Lê Văn Viễn ra lệnh tiến công Quân đội Quốc gia nhưng bị vượt mặt và truy nã trong khi những thành phần khác trong Mặt trận quay súng quy thuận. Ngày 5 tháng 10 năm 1955, tướng Nguyễn Thành Phương đem quân bản bộ về vây hãm Hộ pháp Đường tại Tòa Thánh Tây Ninh .
Giáo chủ Phạm Công Tắc và Thiếu tướng Nguyễn Văn Thành (Chỉ huy quân đội Cao Đài) duyệt bình trước Tòa Thánh Tây Ninh, 7/1948. (Ảnh Jack Birns)Chiến dịch thanh trừng này có mục tiêu là vô hiệu những ai không ưng ý với chính sách lúc bấy giờ. Dưới sự đàn áp của cơ quan chính phủ Diệm, ngày 16 tháng 2 năm 1956, lúc 3 giờ sáng, ông rời Tòa Thánh theo quốc lộ 22 sang Nam Vang ( Campuchia ) qua ngã Gò Dầu .Cũng trong thời hạn này Phạm Công Tắc gởi thư cho Hồ Chí Minh, quản trị Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lôi kéo tự do với miền Nam nhằm mục đích tiến tới xây dựng một cơ quan chính phủ liên hiệp và thống nhất tổ quốc. quản trị Hồ Chí Minh đã gởi điện văn hoan nghênh lời ý kiến đề nghị của ông. Và Tôn Đức Thắng, lúc bấy giờ là quản trị TW Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã gởi thư sang Campuchia mời ông ra thăm TP. Hà Nội và Fan Hâm mộ Cao Đài miền Bắc .
Vì tuổi già sức yếu, ông làm một văn thư gởi Hoàng Thân Sihanouk, thỉnh cầu cho ông tạm gởi thi hài nơi đất Campuchia dưới sự bảo vệ của Hoàng gia Campuchia, đồng thời, ông gọi các Chức sắc và bổn đạo tới bên giường bịnh để di chúc:
“ Bần đạo quy Thiên, tạm gởi thể xác nơi đất Cao Miên một thời hạn. Ngày nào nước nhà độc lập thống nhất hoặc triển khai đúng theo đường lối Hòa bình Trung lập, sẽ di liên đài về Tòa Thánh Tây Ninh. ”Ông qua đời vào ngày mùng 10 tháng 4 năm Kỷ Hợi ( dl ngày 17 tháng 5 năm 1959 ) hưởng thọ 70 tuổi tại Nam Vang .
Đức Hộ Pháp Phạm Công Tắc
