Các thực thể ảnh hưởng tác động đến người là tác nhân sinh thái, gồm nhóm vô sinh ( không khí, nước, … ) và hữu sinh ( muỗi, cây xanh, … ) .
Nhân tố sinh thái là nhân tố ở môi trường có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến quá trình sống của sinh vật.[1][2][3][4] Đây là một khái niệm trong sinh thái học, ở các ngôn ngữ khác được gọi là “ecological factor” (tiếng Anh),[4] “facteur écologique” (tiếng Pháp),[5]… đều dùng để chỉ một hay nhiều nhân tố (hoặc yếu tố) ở môi trường sống có tác động đến một hay nhiều sinh vật, còn gọi là nhân tố môi trường (environmental factor).[2][6][7]
Các tác nhân sinh thái thường gặp trong một hệ sinh thái .
- Các nhân tố sinh thái là những nhân tố tạo nên môi trường sống của sinh vật, có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp tới sinh vật, được chia thành hai nhóm: nhóm các nhân tố vô sinh (vật lí, hóa học) và nhóm các nhân tố hữu sinh (người, sinh vật). Do đó, một hệ sinh thái bao giờ cũng gồm thành phần vô sinh và thành phần hữu sinh.[1][2][3]
a. Thành phần vô sinh của một quần xã bao gồm tất cả các nhân tố không sống, thường gọi là sinh cảnh (biotope) hay môi trường vật lí của quần xã. Thành phần này có thể gồm:
– Các chất vô cơ ( nước, những loại khí như CO2, O2, N2, những loại muối v.v ), ánh sáng, nhiệt độ, v.v. trong đó, những tác nhân khí hậu ( đa phần là ánh sáng, nhiệt độ, ẩm độ v.v ) có tác động ảnh hưởng rất mạnh tới quần xã lên cả sinh cảnh- Các chất hữu cơ không trong khung hình sinh vật đang sống, như mùn, chất bã, chất thải hữu cơ, những chất trong những vật thể rơi rụng ( lá rơi, lông rụng, xác rắn lột ) … hoàn toàn có thể chứa prôtêin, lipid, cacbôhyđrat. v.v. Ở đây gọi tắt là ” mùn, bã ” .
b. Thành phần hữu sinh là quần xã sinh vật, gồm 3 nhóm: sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ và sinh vật phân giải.
– Sinh vật sản xuất thông dụng là thực vật có năng lực quang hợp gồm cây xanh ( trên cạn ) và những loại tảo ( dưới nước ), ngoài những còn một số ít loài vi trùng quang hợp và hóa hợp .- Sinh vật tiêu thụ gồm hầu hết sinh vật dị dưỡng, đa phần và thông dụng nhất là những động vật hoang dã, gồm 3 loại :+ động vật hoang dã ăn thực vật ( thường gọi là động vật hoang dã ăn cỏ ) ;
+ động vật ăn động vật (thường gọi là động vật ăn thịt);
+ động vật hoang dã ăn ” mùn, bã ” ( như bọ hung, giun đất ) .- Sinh vật phân giải ( đa phần là nấm và nhiều loài vi trùng ) là những sinh vật dị dưỡng, sống nhờ bằng chất hữu cơ ” mùn, bã ” có sẵn đồng thời phân hủy chất hữu cơ thành chất vô cơ, trả lại sinh cảnh .Trong một hệ sinh thái, thành phần vô sinh và thành phần hữu sinh khi nào cũng tương tác ngặt nghèo với nhau. [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ]
- Đối với sự sống còn của một sinh vật, các nhà khoa học phân chia các nhân tố sinh thái thành hai nhóm: các nhân tố thiết yếu và các nhân tố ảnh hưởng.
– Nhóm thiết yếu gồm những tác nhân không hề thiếu so với sự sống sót, sinh trưởng, tăng trưởng và sinh sản của sinh vật. Các tác nhân này biến hóa tuỳ loài. Ví dụ : oxy, nước, thức ăn, … với người ; cacbônic, muối khoáng, … với cây xanh .- Nhóm ảnh hưởng tác động là không bắt buộc phải cần cho sự sống còn của loài, nhưng hoàn toàn có thể gây biến hóa can đảm và mạnh mẽ ở sinh vật, như tia phóng xạ, hoá chất .
[8]
Ô nhiễm không khí gây ra nhiều bệnh.
- Các nhân tố thiết yếu có vai trò sống còn đối với sinh vật, tạo thành ổ sinh thái của loài.
- Các nhân tố ảnh hưởng có thể gây đột biến. Kiểu gen của một sinh vật được biểu hiện thành kiểu hình thông qua một loạt tác động phức tạp trong đó có chịu nhiều tác động của nhân tố ảnh hưởng. Ở mức tác động nhẹ, một kiểu hình (hoặc một tính trạng) có thể thay đổi và đo lường được, chẳng hạn như màu da. Ngoài ra, các nhân tố ảnh hưởng còn gây rối loạn di truyền, điển hình là các chất độc (toxins), sinh vật gây bệnh, phóng xạ. Ở người, rất nhiều chất gia dụng có trong hầu hết tất cả các sản phẩm chăm sóc cá nhân và chất tẩy rửa thông thường có thể gây nhiều bệnh không di truyền hoặc gây đột biến. Nhiều loại ung thư, hen phế quản thường liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng.[8] Ngay cả trạng thái tinh thần mất cân bằng có thể gây tự kỷ (autism).[9] Duy trì trạng thái khỏe mạnh, chế độ ăn uống thích hợp, giảm thiểu rượu và bỏ thuốc lá làm giảm nguy cơ phát triển bệnh.[8][9]
Exposome là một khái niệm khá mới, liên quan tới tác động của những nhân tố sinh thái với môi trường sống của con người và Y học.[10][11][12][13][14][15][16][17][18][19]
Exposome bao gồm tập hợp các yếu tố xuất hiện khi con người tiếp xúc với môi trường ngoài, nghĩa là những yếu tố phái sinh, ngoài nhiễm sắc thể, không do di truyền, bổ sung cho bộ gen mà bố mẹ truyền cho, kể từ khi là hợp tử cho đến khi chết. Khái niệm này lần đầu tiên được đề xuất bởi nhà dịch tễ học ung thư Christopher Paul Wild, vào năm 2005 trong một bài báo có tựa đề “Bổ sung bộ gen với exposome: thách thức nổi bật của phép đo tiếp xúc với môi trường ở dịch tễ học phân tử”.[20] Vấn đề này đã gây thảo luận sôi nổi với nhiều quan điểm khác nhau kéo dài hơn chục năm nay.[10][11][12][13][14][15][16][17][18][19] Theo nghĩa này, exposome có thể diễn đạt ra tiếng Việt là “thể ngoại” (ngoài nhiễm sắc thể) hoặc “thể phơi nhiễm“.
Wild cho rằng : ” … exposome gồm toàn bộ những chất sống hình thành khi tiếp xúc với thiên nhiên và môi trường ngoài, gồm có cả tác động ảnh hưởng ngoại cảnh lẫn lối sống cá thể “. Các ảnh hưởng tác động của tác nhân sinh thái gây ra những ” cảm ứng ” cá thể, dấu ấn sinh học hình thành trong khung hình. [ 12 ] [ 21 ] Nghĩa là một đứa trẻ ở trong bụng của người mẹ nghiện rượu và hay hút thuốc lá sẽ có những ” thể phơi nhiễm ” khác với đứa trẻ của người mẹ thông thường .
Nguồn trích dẫn[sửa|sửa mã nguồn]
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
