Chiếc quạt bằng tay thủ công Việt Nam, nhất là quạt giấy, Open ở Việt Nam từ khi nào. Đó là câu hỏi luôn đặt trước cái nhà điều tra và nghiên cứu khoa học .
Đi tìm giải đáp, chúng tôi không hề không viện đến cứ liệu lịch sử vẻ vang và tác dụng mới nhất của khảo cổ học, dân tộc bản địa học. Nhưng cho đến nay, tất cả chúng ta chỉ mới tìm thấy hiện vật quạt giấy nan gỗ trong vài mộ thuộc thế kỷ XVIII. Ta chưa đào được một ngôi mộ nào khác có quạt xếp gập niên đại sớm hơn nữa .
Liệu có thể vin vào ta có nghề giấy từ đầu Công Nguyên để nói rằng, quạt xếp gập có từ thời ấy chăng? Trung Quốc chẳng đã có nghề làm giấy từ lâu mà mãi đến Bắc Tống mới làm ra được quạt tập điệp đó sao?
Căn cứ vào văn học và sử học, ta biết được quạt giấy của Việt Nam đã sinh ra chậm nhất là vào thế kỷ XIV .
Sử cũ có ghi năm 1362, Trần Dụ Tông sai sư nô làm quạt giấy để bán lấy tiền. Trong thời gian nhà Minh chiếm đóng nước ta (đầu thế kỷ XIV), hàng năm nhàn dân ta bị buộc phải cống một vạn cái quạt.Theo sách “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi, viết năm 1435, trên đất Thăng Long (Hà Nội) có một phường chuyên làm quạt, gọi là phường Tả Nhất. Sau này có thể phường này là thôn Yên Nhất (Ô chợ Dền, thường gọi Ô cầu Dền). Tục truyền rằng ở phường này có nghề làm quạt và có sáng kiến chồng nhiều nhài quạt hình vảy ốc.
Suốt khoảng chừng 500 năm, từ thời nhà Lê đến nhà Tây Sơn, nhà Nguyễn, ta đã đưa chiếc quạt giấy vào hạng mục những phẩm vật ngoại giao với những nước láng giềng như Trung Quốc, Xiêm La ( Xứ sở nụ cười Thái Lan ) … Nghề quạt giấy ở nước ta tới thế kỷ XVIII đã tăng trưởng mạnh .
Qua ghi chép của Lê Quý Đôn, bấy giờ ta đã có cả một loạt quạt tới mấy chục loại khác nhau sinh ra, trong đó có nhiều thứ quạt quý và đẹp. Hơn nữa, bấy giờ nước ta cũng đã làm những loại quạt có số nan khác nhau, loại 17, 18 và 22 nan. Nhưng riêng loại quạt 18 nan có lẽ rằng là loại thông dụng và thường dùng hơn cả. Sau này, người ta làm quạt 20 nan và số nan quạt này được sử dụng khá không thay đổi ở nhiều làng nghề đến những năm gần đây .
Dưới thời Lê, từ thế kỷ XV, nghề thủ công được Nhà nước khuyến khích và chuyên môn hóa. Do đó nhiều làng nghề thủ công đã hình thành, phát triển và nhanh chóng trở nên phồn thịnh. Các phường nghề làm quạt ở Thăng Long và các tỉnh lân cận kinh thành có lẽ đã ra đời trong bối cảnh ấy. Tuy vậy, một số làng nghề quạt nổi tiếng và tồn tại đến nay, lại hình thành vào những thế kỷ tiếp sau như làng quạt Canh Hoạch (Vác) bắt đầu có từ nửa thế kỷ XIX. Còn nghề làm quạt làng Đào Xá (Hải Dương) đến những năng đầu thời Gia Long (1802 – 1820) đã phồn thịnh lắm rồi. Theo sách “Đại Nam nhất thống chí”, bấy giờ thợ Đào Xá làm nhiều loại quạt, trong đó có quạt đồi mồi và quạt tre.
Quạt Đào Xá, quạt Vác… có mặt trên khắp thị trường đồng bằng Bắc bộ. Mà Thăng Long là nơi tiêu thụ chính, chủ yếu cất buôn để bán lẻ tại chỗ và chuyển đi các tỉnh xa. Quạt ngà, quạt sừng, quạt đồi mồi, quạt the, lụa… của Vác và Đào Xá là mặt hàng độc đáo, được sử dụng nhiều trong triều đình và trong cung thất, gia thất các quý tộc, quan lại, nhà giàu. Các loại quạt quý này cũng được dùng làm đồ thờ trong các đình, đền.
Do nhu yếu của thị trường, hàng trăm thợ quạt Đào Xá đã lên. Thăng Long sản xuất, quy tụ ở phố Hàng Quạt. Chỉ tính riêng một hiệu Tài Cát Tường đã có tới 40 thợ quạt Đào Xá. Họ đã kiến thiết xây dựng một đình lớn để thờ Đào Công, người khởi dựng nghề làm quạt của làng Đào Xá quê gốc của họ. Ở số 4 phố Hàng Quạt ( TP. Hà Nội ) hiện còn bức hoành phi khắc chữ Hán : Xuân phiến thị, nghĩa là chợ quạt mùa Xuân chính là di tích lịch sử của ngôi đình đó. Tương truyền ngôi đình Hàng Quạt là nơi thi tài của nghệ nhân và chào hàng của thợ quạt Đào Xá và những phường quạt khác quanh vùng ( TP.HN – Thành Phố Hải Dương – Hưng Yên – Thành Phố Bắc Ninh – Hà Tây ) .
Thợ quạt sản xuất quanh năm. Nhưng hàng thì chỉ tiêu thụ mạnh vào mùa hè. Từ những TT sản xuất quạt ở HĐ Hà Đông, Hưng Yên, Thành Phố Bắc Ninh, người ta chuyển quạt đi bán ở những nơi. Trước thì quạt còn cho vào tay nải, vào đẫy khoái hoặc gánh trên vai, bán những chợ gần. Sau phải dùng xe bò, xe tay, xe ngựa luân chuyển quạt ra Thành Phố Hà Nội bán sỉ cho những shop ở phố Hàng Quạt, như Thái Hòa, Tư Trung, Thông Tộ … Bấy giờ và suốt thời Pháp thuộc, quạt Vác, quạt Đào Xá đã xuất đi khắp Đông Dương, xuất khẩu sang cả Trung Quốc, Hồng Kông, Thailand … Các loại quạt của ta không chỉ tham gia những Hội chợ Đấu xảo ở TP.HN những năm 20 và 30 đầu thế kỷ này, mà còn gửi sang dự Hội chợ Pa-ri ( Pháp ) .
Đó là thời kỳ hoàng kim của nghề làm quạt bằng tay thủ công. Sau này, vào những năm 60, nghề quạt lại một lần nữa tăng trưởng đến mức hoàng kim như vậy, do thị trường xuất khẩu hàng bằng tay thủ công mỹ nghệ được lan rộng ra ở Liên Xô cũ và những nước Đông Âu .
Nhưng đã là thị trường, là hàng hóa thì bao giờ cũng có cái ”ngưỡng” phải vượt, qua được mới mong tồn tại và phải cải tiến giỏi mới hy vọng phát triển. Nói tới NGHỀ thật đầy đủ phải là NGHỀ NGHIỆP, có nghĩa là nghề và nghiệp. Cái “nghiệp” ngày xưa và “cơ chế thị trường” ngày nay không khác nhau là mấy. Thợ quạt Vác đã vượt qua được cái nghiệp, cái ngưỡng ấy để duy trì, phát triển nghề đến ngày nay, cũng có nghĩa là họ đã khéo thích nghi với cơ chế thị trường. Trong khi thợ quạt Đào Xá sau năm 1933 trở đi, sản xuất suy giảm dần, rồi đình đốn hẳn. Đến nay, không còn gia đình nào ở Đào Xá làm quạt nữa. Có lẽ do nhiều nguyên nhân dẫn đến sự đình đốn ấy: khách buôn và đặt hàng ngày càng vắng bóng, nguyên vật liệu đắt đỏ làm giá thành sản phẩm cao, lãi suất thấp, trong khi nghề làm hàng đồi mồi phát đạt hơn, lợi nhuận cao hơn làm quạt. Khi bộ phận thợ quạt ở Hà Nội chuyển sang buôn bán và sản xuất hàng đồi mồi, thì bộ phận ở quê Đào Xá trở lại nghề làm ruộng, vốn là nghề gia bảo, và có phần dễ sống hơn nghề làm quạt thủ công. Nhưng có lẽ nguyên nhân chính vẫn là thợ Đào Xá ít quan tâm đến cải tiến mặt hàng và mẫu mã mới, như các loại quạt nghệ thuật hay mỹ nghệ, nên không trụ vững được trước thử thách mới của thị trường.
Ở đây cũng cần kể tới nguyên do kinh tế tài chính xã hội đương thời. Người Pháp ở Đông Dương, sau khi rầm rộ mở những hội chợ, thì hàng thủ công bằng tay, đã không có chủ trương bảo trợ và khuyến khích của nền sản xuất ‘ ‘ bản xứ ‘ ‘ của người Việt Nam. Hàng ngoại tràn vào đã bóp chết hàng nội hóa, mà phần đông do những người thợ thủ công, bị cạnh tranh đối đầu kiểu tư bản, làm ra. Cho nên, chỉ một thời hạn ngắn, số thợ những nghề bằng tay thủ công, trong đó có nghề làm quạt giấy đã giảm đi nhanh gọn .
Theo số liệu thống kê của Sở Kinh tế Pháp ở Đông Dương năm 1943, có ghi rõ về những nghề thủ công bằng tay ở Bắc Kỳ là hơn 400 nghề. Riêng nghề quạt giấy, cả Bắc Kỳ lúc đó chỉ có 1.056 người làm quạt, mà trước năm 40 có tới vài nghìn thợ quạt trong vùng .
Dù thế nào đi nữa, những khó khăn vất vả mang tính lịch sử dân tộc như thế thật khó tránh. Sự sống tiềm tàng của nghề làm quạt, quả là rất can đảm và mạnh mẽ và giữ cho nghề vĩnh cửu. Lịch sử từng ghi nhận không ít làng nghề đã mất đi một thời hay vĩnh viễn. Nhưng những làng nghề mới lại Open. Hiện nay và trong tương lai, dù quạt máy có phổ cập sâu rộng, dù điều hòa nhiệt độ trở thành quen thuộc trong nhiều căn nhà, thì chắc như đinh quạt giấy quạt nạn, quạt mo vẫn sống sót ở nước ta – vì không phải bất kỳ khi nào, ở đâu cũng có điện mà mang theo quạt máy, nhất là ở những vùng sâu, vùng xa của quốc gia. Ngoài ra, nhu yếu sử dụng quạt bằng tay thủ công trong hoạt động giải trí thẩm mỹ và nghệ thuật, tôn giáo, hoạt động và sinh hoạt … còn tăng lên mãi, ngày càng nhiều hơn trong đời sống của xã hội văn minh, văn minh .
Ngày nay, ít người còn chăm sóc tăng trưởng nghề quạt thủ công bằng tay vì cơ chế thị trường đã làm mai một dần những làng nghề. Chugn1 tôi đang nỗ lực phục dựng và tăng trưởng nghề này tại Việt Nam, Mong được sự chăm sóc ủng hộ của mọi người .
2-KHÁC BIỆT GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI.
Nếu chúng tôi nói độc lạ lớn nhất giữa quạt cầm tay rất lâu rồi và ngày này là quy trình tiến độ sản xuất .
Ngày xưa quạt được làm thủ công bằng tay trọn vẹn bằng tay, loại sản phẩm làm ra hầu hết là ship hàng nhu yếu làm mát hàng ngay của dân cư. Rất ít những mẫu sản phẩm tinh xảo chất liêu tốt được làm bởi một số ít ít nghệ nhân tay nghề cao để Giao hàng riêng cho giới vua chúa và quý tộc thương liêu .
Ngày nay quạt cầm tay không đơn thuần là quạt để làm mát mà nó còn là phụ kiền thời trang cho người dùng .
Nắm bắt được nhu yếu đó. Chúng tôi tăng trưởng quạt truyền thống cuội nguồn trên nền tản ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, Với chất lượng tốt hơn. Nan quạt phần lõi của một cây quạt nan quạt được làm bóng nhẵn, cung ứng được nhu yếu số lượng của người mua .
Chúng tôi chia làm hai phần chính.
Quạt vải lụa truyền thống lịch sử được vẽ trọn vẹn bằng thủ công bằng tay bởi những nghệ nhân trong nghệ nhân trong nghề với hình ảnh làng quê, cây đa mái đình, bến nước con đò. Mang một vẻ đẹp truyền thống lịch sử một chiều dài lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống dân tộc bản địa .
Dòng quạt thứ 2 là quạt được in ấn theo phong cách thiết kế và nhu yếu của người mua. Quạt này được sử dụng đa phần ở những sự kiện, những doanh nghiệp, tổ chức triển khai dùng như vật phẩm để khuyến mãi ngay người mua .
Xưởng quạt chúng tôi luôn gìn giữ và phát huy những vẻ đẹp của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa, thổi hồn và nó với những cải cách trên chiếc quạt, hay mang giá trị tên thương hiệu của doanh nghiệp tổ chức triển khai vào từng cây quạt quảng cáo .
