Theo sử liệu, thì ông Mạc nói ở đây chính là Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi ( 1272 – 1346 ), thi đỗ năm 1304 ( đời vua Trần Anh Tông ). Sở dĩ có cái tên này là vì quan trạng Mạc Đĩnh Chi đã chọn nơi đất lành này để dựng lều tranh, sinh sống ngay trước cửa thành Vạn Xuân. Đứng bên tòa thành đất xưa, nhìn ra xa là những cánh đồng bát ngát thuộc những làng Vĩnh Tuy, Quỳnh Lôi, Mai Động.
Sau cửa ô Đống Mác đổi tên là Lãng Yên năm 1866. Chạy qua đất nhiều thôn : Hữu Vọng, Hương Thái, Đức Bác, Yên Nội, Thọ Lão, Hoa Viên thuộc tổng Hậu Nghiêm, huyện Thọ Xương cũ. Giữa thế kỷ XIX, ba thôn Hữu Vọng, Hương Thái, Đức Bác hợp lại thành thôn Hương Viên. Hai thôn Yên Hội, Thọ Lão hợp lại thành thôn Cẩm Hội. Lúc này, tổng Hậu Nghiêm cũng đổi thành tổng Thanh Nhàn.
Thời Pháp thuộc, đoạn đầu là phố Lò Đúc, đoạn giữa gọi là cây đa Nhà Bò, đoạn sau lúc mới mở gọi là phố Lò Lợn (rue de I’Abattoire). Sau gọi chung là đại lộ Ácmăng Rútxô (boulevard Armand Rousseau). Từ 1945 gọi tên dân gian này. Phố Lò Đúc nay thuộc các phường Phạm Đình Hổ, Đống Mác, quận Hai Bà Trưng.
Phố Lò Đúc có chiều dài gần 1,2 km từ cuối phố Phan Chu Trinh (chỗ ngã năm Lò Đúc – Hàm Long) đến đường Trần Khát Chân, nối với phố Kim Ngưu. Cùng với nhiều tuyến phố cắt ngang: Trần Khát Chân, Cẩm Hội, Nguyễn Cao, Thọ Lão, Đồng Nhân, Nguyễn Công Trứ, Phạm Đình Hổ, Trần Xuân Soạn, Lê Văn Hưu, Hàn Thuyên, Yec – xanh (Yer sin).
Phố Lò Đúc còn gắn với cây đa Nhà Bò, được trồng trước cửa nhà hộ sinh B – quận Hai Bà Trưng. Nó trở nên nổi tiếng vì nói đến cây đa Nhà Bò là người ta nghĩ ngay đến việc sinh nở mà hầu hết những người cư ngụ ở phố này những năm trước đều chào đời ở nơi đây.
Theo như Nhà sử học Dương Trung Quốc “ chúng tôi không rõ đúng chuẩn cây đa Nhà Bò có từ khi nào, nhưng đây là cây cổ thụ nằm trên phố Lò Đúc, có cách đây từ rất truyền kiếp. Khu vực xung quanh vị trí cây đa này, thời xưa là nơi mổ bò, trang trại nuôi bò của thực dân Pháp. Hiện nay chưa có sử sách nào ghi lại rất đầy đủ về cây đa này, mà nó chỉ có trong ký ức của mọi người ”. Bây giờ, phố Lò Đúc không còn cửa ô, không còn thành xưa nữa. Nhiều thứ đang từ từ mất đi, hình ảnh về con phố của những ngày rất xưa ấy có vẻ như vẫn còn vương vất lại trong ký ức của những tình nhân TP. Hà Nội và những người tìm hiểu và khám phá về TP. Hà Nội xưa và nay .
B.Linh (ST)
