– Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
– Nêu nội dung bài thơ.
– Nêu cảm nghĩ của em về bài thơ.
– Đánh giá tài năng, nghệ thuật, nội dung của bài thơ.
Bài văn mẫu phân tích bài thơ Bếp lửa
Phân tích bài thơ Bếp lửa – bài 1
Trong cuộc đời, ai cũng có riêng cho mình những kỉ niệm của một thời ấu thơ hồn nhiên, trong sáng. Những kỉ niệm ấy là những điều thiêng liêng, thân thiết nhất, nó có sức mạnh phi thường nâng đỡ con người suốt hành trình dài và rộng của cuộc đời. Bằng Việt cũng có riêng một kỉ niệm, đó chính là những tháng năm sống bên bà, cùng bà nhóm lên cái bếp lửa thân thương. Không chỉ thế, điều in đậm trong tâm trí của Bằng Việt còn là tình cảm sâu đậm của hai bà cháu. Chúng ta có thể cam nhận điều đó qua bài thơ Bếp lửa của ông.
Bằng Việt thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Bài thơ Bếp lửa được ông sáng tác năm 1963 lúc 19 tuổi và đang di du học ở Liên Xô. Bài thơ đã gợi lại những kì niệm đầy xúc động về người bà và tình bà cháu, đồng thời bộc lộ lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu với bà, với mái ấm gia đình, quê nhà, quốc gia. Tình cảm và những kỉ niệm về bà được khơi gợi từ hình ảnh bếp lửa. ở nơi đất khách quê người, phát hiện hình ảnh bếp lửa, tác giả chợt nhớ về người bà :
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Hình ảnh chờn vờn gợi lên những mảnh kí ức hiện về trong tác giả một cách chập chờn như khói bếp. Bếp lửa được thắp lên, nó hắt ánh sáng lên mọi vật và tỏa sáng tâm hồn đứa cháu thơ ngây. Bếp lửa được thắp lên đó cũng là bếp lửa của cuộc sống bà đã trải qua biết mấy nắng mưa. Từ đó, hình ảnh người bà hiện lên. Dù đã cách xa nửa vòng toàn cầu nhưng có vẻ như Bằng Việt vẫn cảm nhận được sự vỗ về, yêu thương, chăm chút từ đôi tay kiên trì và khôn khéo của bà. Trong cái khoảnh khắc ấy, trong lòng nhà thơ lại trào dâng một tình yêu thương bà vô hạn. Tình cảm bà cháu thiêng liêng ấy cứ như một dòng sông với con thuyền nhỏ chở đầy ắp những kỉ niệm mà suốt cuộc sống này chắc người cháu không khi nào quên được và cũng chính từ đó, sức ấm và ánh sáng của tình bà cháu cũng như của bếp lửa lan tỏa toàn bài thơ .
Khổ thơ tiếp theo là dòng hồi tưởng của tác giả về những kỉ niệm của những năm tháng sống bên cạnh bà. Lời thơ đơn giản và giản dị như lời kể, như những câu văn xuôi, như thủ thỉ, tâm tình, tác giả như đang kể lại cho người đọc nghe về câu truyện cổ tích tuổi thơ mình. Nếu như trong câu truyện cổ tích của những bạn cùng lứa khác có bà tiên, có phép màu thì trong câu truyện của Bằng Việt có bà và bếp lửa. Trong những năm đói khổ, người bà đã gắn bó bên tác giả, chính bà là người xua tan bớt đi cái không khí ghê rợn của nạn đói 1945 trong tâm lý đứa cháu. Cháu khi nào cũng được bà chở che, bà dẫu có đói cũng để cháu không thiếu bữa ăn nào, bà đi mót từng củ khoai, đào từng củ sắn để cháu ăn cho khỏi đói :
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói, hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!
Chính mùi khói đã xua đi cái mùi tử khí trên khắp những ngõ ngách. Cũng chính cái mùi khói ấy đã quện lại và bám lấy tâm hồn đứa trẻ. Dù cho tháng năm có trôi qua, những kí ức ấy cũng sẽ để lại không ít ấn tượng trong lòng đứa cháu để rồi khi nghĩ lại lại thấy sống mũi còn cay. Là mùi khói làm cay mắt người người cháu hay chính là tấm lòng của người bà làm đứa cháu không cầm được nước mắt ?
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm bếp
Tu hú kêu trên những cách đồng xa
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!
Cháu cùng bà nhóm lửa, nhóm lên ngọn lửa của sự sống và tình yêu bà cháy bỏng của một cậu bé hồn nhiên, trong trắng như một trang giấy. Chính hình ảnh bếp lửa quê nhà, bếp lứa của tình bà cháu đó đã gợi nên một liên tưởng khác, một hồi ức khác trong tâm lý thi sĩ thuở nhỏ. Đó là tiếng chim tu hú kêu. Tiếng tu hú kêu như giục giã lúa mau chín, người nông dân mau thoát khỏi cái đói, và có vẻ như đó cũng là một chiếc đồng hồ đeo tay của đứa cháu để nhắc bà rằng : Bà ơi, đến giờ bà kể chuyện cho cháu nghe rồi đấy ! Từ “ tu hú ” được điệp lại ba lần làm cho âm điệu câu thơ thêm bồi hồi tha thiết, làm cho người đọc cảm thấy như tiếng tu hú đang từ xa vọng về trong tiềm thức của tác giả. Tiếng tu hú lúc mơ hồ, lúc văng vẳng từ những cánh đồng xa lâng lâng lòng người cháu xa xứ. Tiếng chim tu hú khắc khoải làm cho dòng kỉ niệm của đứa cháu trải dài hơn, rộng hơn trong cái khoảng trống xa thẳm của nỗi nhớ thương .
Nếu như trong những năm đói kém của nạn đói 1945, bà là người gắn bó với tác giả nhất, yêu thương tác giả nhất thì trong tám năm ròng của cuộc kháng chiến chống Mĩ, tình cảm bà cháu ấy lại càng sâu đậm :
Mẹ cùng cha bận công tác không về
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe (…)
Trong tám năm ấy, quốc gia có cuộc chiến tranh, hai bà cháu phải rời làng đi tản cư, cha mẹ phải đi công tác làm việc, cháu cho nên vì thế phải ở cùng bà trong quãng thời hạn ấy, nhưng có vẻ như so với đứa cháu như vậy lại là một niềm niềm hạnh phúc vô bờ. Ngày nào cháu cũng cùng bà nhóm bếp. Và trong cái khói bếp chập chờn, mờ mờ ảo ảo ấy, người bà như một bà tiên hiện ra trong câu truyện cổ huyền ảo của cháu. Nếu như so với mỗi tất cả chúng ta, cha sẽ là cánh chim để nâng tham vọng của con vào một khung trời mới, mẹ sẽ là cành hoa tươi thắm nhất để con cài lên ngực áo thì so với Bằng Việt, người bà vừa là cha, vừa là mẹ, vừa là cánh chim, là một cành hoa của riêng ông. Cho nên, tình bà cháu là vô cùng thiêng liêng va quý giá so với ông. Trong những tháng năm sống bên cạnh bà, bà không chỉ chăm sóc cho cháu từng miếng ăn, giấc ngủ mà còn là người thầy tiên phong của cháu. Bà dạy cho cháu những vần âm, những phép tính tiên phong. Không chỉ thế, bà còn dạy cháu những bài học kinh nghiệm quý giá về cách sống, đạo làm người. Những bài học kinh nghiệm đó sẽ là hành trang mang theo suốt quãng đời còn lại của cháu. Ngựời bà và tình cảm mà bà dành cho cháu đã thật sự là một chỗ dựa vững chãi về cả vật chất lẫn ý thức cho đứa cháu bé nhỏ. Cho nên khi giờ đây nghĩ về bà, nhà thơ càng thương bà hơn vì cháu đã đi rồi, bà sẽ ở với ai, ai sẽ cùng bà nhóm lửa, ai sẽ cùng bà san sẻ những câu truyện những ngày ở Huế … Thi sĩ bỗng tự hỏi lòng mình : “ Tu hú ơi, chẳng đến ở cùng bà ? ” Một lời than vãn biểu lộ nỗi nhớ mong bà thâm thúy của đứa cháu nơi xứ người. Chỉ trong một khổ thơ mà hai từ bà, cháu đã được nhắc đi nhắc lại nhiều lần gợi lên hình ảnh hai bà cháu sóng đôi, gắn bó, quấn quýt không rời .
Chiến tranh, một danh từ thông thường nhưng sức lột tả của nó thì quyết liệt vô cùng, nó đã gây ra đau khổ cho bao người, bao nhà. Và hai bà cháu trong bài thơ cũng trở thành một nạn nhân của cuộc chiến tranh : mái ấm gia đình bị chia cắt, nhà bị giặc đốt cháy rụi …
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lũi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
Bố ở chiến khu bố còn việc bố
Mày viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!
Cuộc sống càng khó khăn vất vả, cảnh ngộ càng ngặt nghèo, nghị lực của bà càng bền vững và kiên cố, tấm lòng của bà càng bát ngát. Qua đó, ta thấy hiện lên một người bà chịu khó, nhẫn nại và giàu đức hi sinh. Dù cho ngôi nhà, túp lều tranh của hai bà cháu đã bị đốt nhẵn, nơi nương thân của hai bà cháu nay đã không còn, bà dù có đau khổ thế nào cũng không dám nói ra vì sợ làm đứa cháu nhỏ xíu của mình lo buồn. Bà cứng rắn, dắt cháu vượt qua mọi khó khăn vất vả. Bà không muốn đứa con đang bận việc nước phải lo ngại chuyện nhà. Điều đó ta có thế thấy rõ qua lời dặn của bà : “ Mày có viết thư chớ kể này kể nọ / Cứ báo nhà vẫn được bình yên ! ”. Lời dặn của bà nôm na giản dị và đơn giản nhưng chất chứa biết bao tình. Gian khổ, thiếu thốn, bao nỗi nhớ thương con bà đều phải nén vào trong lòng đế yên lòng người nơi tiền tuyến. Hình ảnh người bà không chỉ còn là người bà của riêng cháu mà còn là một hình tượng rõ nét cho những người phụ nữ Nước Ta giàu đức hi sinh, thương con quý cháu .
Kết thúc khổ thơ, Bằng Việt đã nâng hình ảnh bếp lửa trở thành hình ảnh ngọn lửa, một ngọn lửa :
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng.
Hình ảnh ngọn lửa tỏa sáng trong câu thơ, nó có sức truyền cảm can đảm và mạnh mẽ. Ngọn lửa của tình yêu thương, ngọn lửa của niềm tin, ngọn lửa ấm nồng như tình bà cháu, ngọn lửa đỏ hồng soi sáng con đường cho đứa cháu. Bà luôn nhắc cháu rằng : nơi nào có ngọn lửa, nơi đó có bà, bà sẽ luôn ở cạnh cháu .
Những dòng thơ cuối bài cũng chính là những suy ngẫm về bà và bếp lửa mà nhà thơ muốn gởi tới bạn đọc, qua đó cùng là những bài học kinh nghiệm thâm thúy từ việc làm nhóm lửa tưởng chừng đơn thuần :
Nhóm bếp lửa ấp iu, nồng đượm
Một lần nữa, hình ảnh bếp lửa ấp iu, nồng đượm đã được nhắc lại ở cuối bài thơ như một lần nữa chứng minh và khẳng định lại cái tình cảm thâm thúy của hai bà cháu .
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi. Nhóm lên bếp lửa ấy, người bà đã truyền cho đứa cháu một tình yêu thương những người ruột thịt và nhắc cháu rằng không khi nào được quên đi những năm tháng nghĩa tình, những năm tháng khó khăn vất vả mà hai bà cháu đã sống với nhau, những năm tháng mà hai bà cháu mình cùng chia nhau từng củ sắn, củ mì. Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui. Nồi xôi gạo mới sẻ chung vui của bà hay là lời răn dạy cháu luôn phải mở lòng ra với mọi người xung quanh, phải gắn bó với xóm làng, đừng khi nào có một lối sống ích kỉ .
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ .
Bà không chỉ là người chăm sóc cho cháu rất đầy đủ về vật chất mà còn là người làm cho tuổi thơ của cháu thêm đẹp thêm huyền ảo như trong truyện. Người bà có trái tim nhân hậu, người bà kì diệu đã nhóm dậy, khơi dậy, giáo dục và thức tỉnh tâm hồn đứa cháu để mai này cháu khôn lớn thành người. Người bà kì diệu như vậy ấy, rất giản dị và đơn giản nhưng có một sức mạnh kì diệu từ trái tim, ta hoàn toàn có thể phát hiện người bà như vậy trong Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh :
Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng.
Suốt dọc bài thơ, mười lần Open hình ảnh bếp lửa là mười lần tác giả nhắc tới bà. Âm điệu những dòng thơ nhanh mạnh như tình cảm đang trào lớp lớp sóng vỗ vào bãi biên xanh thẳm lòng bà. Người bà đã là, đang là và sẽ mãi mãi là người quan trọng nhất so với cháu dù ờ bất kỳ phương trời nào. Bà đã trở thành một người không hề thiếu trong trái tim cháu. Giờ đây, khi đang ở xa bà nửa vòng toàn cầu, Bằng Việt vẫn luôn hướng lòng mình về bà :
Giờ cháu đã đi xa.
Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẵng lúc nào quên nhắc nhở
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?
Xa vòng tay chăm chút của bà để đến với chân trời mới, chính tình cảm giữa hai bà cháu đã sưởi ấm lòng tác giả trong cái mùa đông lạnh ngắt của nước Nga. Đứa cháu nhỏ của bà rất lâu rồi giờ đã trưởng thành nhưng trong lòng vẫn luôn đinh ninh nhớ về góc bếp, nơi nắng mưa hai bà cháu có nhau. Đứa cháu sẽ không khi nào quên và không thể nào quên được vì đó chính là nguồn cội, là nơi mà tuổi thơ của đứa cháu đã được nuôi dưỡng để lớn lên từ đó .
Đọc xong bài thơ, nhắm mắt lại tưởng tượng, bạn sẽ tưởng tượng thấy ngay hình ảnh bếp lửa hồng và dáng người bà lặng lẽ ngồi bên. hình ảnh có tính sóng đôi này hiện lên thật sôi động, rõ ràng như thể nét khắc, nét chạm vậy … ( Văn Giá ). Bài thơ Bếp lửa sẽ sống mãi trong lòng bạn đọc nhờ sức truyền cảm thâm thúy của nó. Bài thơ đã khơi dậy trong lòng tất cả chúng ta một tình cảm cao đẹp so với mái ấm gia đình, với những người đã tô màu lên tuổi thơ trong sáng của ta .
Phân tích bài thơ Bếp lửa – bài 2
Hẳn ai cũng có một quá khứ bên người thân trong gia đình, mái ấm gia đình, một tuổi thơ trong sáng, niềm hạnh phúc, hoặc một tuổi thơ kinh hoàng, đau thương, … nhưng sâu trong trái tim mỗi người, những kỉ niệm, những hồi ức về tuổi thơ luôn là thứ có sức ám ánh thâm thúy và lớn lao nhất cuộc sống mà ta mãi không hề quên. Nó sẽ đi theo ta suốt những chặng đường đầy thăng trầm của đời ta, ăn sâu vào tâm khảm và ngự trị vĩnh hằng trong tim ta … Dù tuổi thơ ta có ngọt ngào hay cay đắng, thì vẫn còn có một hoặc nhiều con người đã nâng đỡ ta, chăm nom ta, … và để lại dấu ấn làm kỉ niệm sống mãi theo thời hạn, năm tháng …. Nhà thơ Bằng Việt cũng có một tuổi thơ như vậy … Một tuổi thơ đói khổ, đơn độc nhưng lại vừa đủ, ấm cúng và niềm hạnh phúc vô cùng ! Đầy đủ, tràn trề tình yêu thương của bà, ấm cúng bởi sự chăm sóc, chăm nom, chở che của bà những ngày xa cha mẹ và niềm hạnh phúc bởi … có bà ! Ông đã sáng tác bài thơ “ Bếp lửa ” khi đang là một du học sinh ở Liên Xô, theo dòng hồi tưởng trong một ngày mùa đông giá rét không có bà ở bên, ông tìm về tuổi thơ được ở cùng bà với dòng chảy thời hạn bên bếp lửa bập bùng tình yêu thương ấm cúng, theo nhịp đập của một con tim nhớ nhung da diết … ” Bếp lửa ” không chỉ làm ấm tình cảm bà cháu mà còn sưởi ấm một đời người … ” Bếp lửa ” hay cùng chính là bà đang bên cháu, hình ảnh bà đang hiện về lộng lẫy qua ánh lửa “ chờn vờn ”, “ chờn vờn ”, đúng không bà ơi … ?
Bà đang nhóm bếp trong những dòng thơ đầu của cháu …
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa”
Ngay ba câu thơ đầu, điệp ngữ “ một bếp lửa ” đã đi liền với những từ láy … gợi cho ta cái cảm xúc ấm cúng với tình cảm chứa chan. Ta cảm nhận được trong câu thơ đầu, bếp lửa với những ngọn lửa ấm nóng cứ “ chờn vờn ” sưởi ấm cả gian nhà vào lúc sớm tinh mơ mà sương sớm xuống buốt giá một mùa đông khi hai bà cháu sống bên nhau. Bếp lửa là hình ảnh tiên phong mà cháu nhớ lại khi hồi tưởng về quá khứ. Vì có hình bóng bà luôn gắn liền với bếp lửa “ rồi sớm rồi chiều ” bà nhen hay bếp lửa ấy cũng ấm như lòng bà thương cháu, ấm như tình cảm mái ấm gia đình, hơi ấm của bếp lửa cũng chính là của bà đang sưởi tim cháu, lan tỏa cả gian nhà chỉ có hai người vốn lạnh lẽo, trống vắng, xoa dịu nỗi đơn độc, buồn tẻ của hai bà cháu hay là ấm cả mùa đông đầy “ sương sớm ” ngoài kia … ? ” Ấp iu ” – gợi một bàn tay nhem nhóm lên ngọn lửa vừa đủ ấm một cách khéo, ân cần. Chính vì thế, mặc dầu trong hai câu thơ đầu, bà không Open trực tiếp, nhưng ta thấy hình ảnh bà đã hiện lên rất rõ. Bà đang ngồi bên bếp lửa để nhóm lên ngọn lửa “ chờn vờn ”, “ ấp iu nồng đượm ” tình yêu thương vô bờ mà bà dành cho cháu. Để rồi đến câu thơ thứ hai, cháu thốt lên theo dòng xúc cảm xót xa “ Cháu thương bà biết mấy nắng mưa ” trong trái tim của cháu nhớ về người bà nguy hiểm, khó khăn vất vả và từng trải ! Chí một từ “ thương ” thôi cũng đủ đọng lại ý thơ cho cả đoạn. Cháu biết lắm và cháu thương lắm bà ơi những nhọc nhằn, “ nắng mưa ”, khó khăn vất vả, gian nan đời bà ! Cháu hiểu lắm và cảm lắm bà ơi những hi sinh thầm lặng của cuộc sống bà ! Tình thương là vị muối mặn của tình người, là chất keo của mối gắn bó. Chứ “ thương ” vốn Open nhièu trong thơ ca trữ tình và đặc biệt quan trọng Open nhiều trong những tác phẩm nói về tình yêu thương con người. Đối tượng của tình thương là lòng trắc ẩn và như vậy, một từ “ thương ” đã hoàn toàn có thể thấy được biết bao cảm hứng đang sống dậy trong lòng cháu, một nỗi nhớ thương cồn cào, da diết, mãnh liệt và ước ao được trở lại tuổi thơ bến bà, ngồi cạnh bà dưới ấm cúng bếp lửa và “ nồng đượm ” tình yêu thương … Hình ảnh bà “ biết mấy nắng mưa ” cứ rõ dần, tỏ dần với sự hi sinh bí mật, lặng lẽ. Từ hồi ức từ từ quay trở lại dưới những dòng thơ của tác giả, hiện ra theo bập bùng ánh lửa kỉ niệm, chảy về quá khứ … :
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay”
Kỉ niệm năm cháu bốn tuổi ám ảnh nhất là mùi khói và cái bần hàn. Những năm tháng đói khổ, người cháu cảm nhận, biết được mùi khói từ hồi lên bốn, đó chính là nạn đói năm 1945, cái đói kinh khủng, ghê rợn và dai dẳng, “ đói mòn đói mỏi ”. Từ “ mòn mỏi ” được tách ra làm hai tiếng đau đến xé lòng, nó như ăn sâu vào tâm lý đứa cháu sự ám ảnh không thể nào quên – cái đói lê dài làm con người stress, kiệt sức dần, như thể từ từ giết chết người ta vậy ! Bao trùm lên toàn xã hội lúc bấy gời là cái đói ghê rợn, cái đói lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa ta đã làm chết hơn hai triệu người ! Trong kí ức của cháu, đến giờ nó vẫn còn ám ảnh dai dẳng lắm, kinh khủng lắm ! Hơn hai mươi năm sau, khói vẫn làm cay mắt tác giả, như thể vừa mới “ hun nhèm ” thôi ! Kỉ niệm ùa về ngập tràn trong tim, trong tâm óc, và đọng lại nơi khóe mắt cay cay mùi khói của quá khứ. Cay vì khói, vì cái đói làm những giọt nước mắt của đứa trẻ thơ dại cay xè đi trong cảm xúc “ đói mòn đói mỏi ” đang ăn sâu vào từng tế bào, dấy lên trong cổ họng và có vẻ như là cả khung hình nỗi thèm khát cái ăn, củ khoai, củ sắn, hay là giọt nước mắt mừng quýnh, sung sướng, niềm hạnh phúc đến tột cùng khi sắp được ăn cho thỏa nỗi thèm, bù lấp phần nào cái đói dai dẳng, lúc bà đang lặng lẽ nhóm bếp lửa, tức là cháu sắp được ăn rồi đấy ! Trong tâm lý non nớt của đứa trẻ lên bốn, dù đồ ăn cũng chẳng có gì ngon, nhưng hồi ấy là cả một thứ “ sơn hào hải vị ” không gì sánh bằng, cả một điều lớn lao, vĩ đại !
“…Cái năm đói củ rong giềng luộc sượng
Cứ nghe thơm mùi huệ trắng, hương trầm”
( Đò Lèn-Nguyễn Duy )
Vâng ! Chỉ như thế thôi, cũng làm ấm lòng cháu và trở thành một kỉ niệm không hề quên của đời cháu ! Cái “ cay ” ấy còn là cái đắng của những đói khổ không riêng gì của có hai bà cháu tác giả mà còn của nhiều người khác nữa ! Đến người còn không có ăn, nói chi “ ngừa gầy ” ” khô rạc ” là điều đương nhiên ! Theo lời tâm sự của tác giả, lúc đó, để kiếm thêm tiền nuôi mái ấm gia đình, bố tác giả có đi đánh xe chạy chuyến Phùng ( Đan Phượng, Hà Tây ) đi TP.HN. Đó cũng là một kỉ niệm còn neo lại nơi tâm lý cháu, trở thành một trong những điều ám ảnh suốt cuộc sống cháu mãi không quên ! Khổ thơ không nhắc tới bà, nhưng sao bà đẹp và lặng thầm thế ! Bà chở che cho cháu và cho cả mái ấm gia đình, là cây cao bóng cả suốt những ngày đói khổ, những giông tố ập đến phũ phàng và dai dẳng … Bà nhỏ bé mà vĩ đại, lớn lao như vậy đấy … Trong lòng cháu … !
Tới đây, dòng cảm hứng hòa vào dòng chảy của những câu thơ tự sự, tưới đẫm chất trữ tình cho giọng thơ, góp thêm phần làm cho hình ảnh bà trong bài thơ hiện ra rõ hơn và đẹp hơn cả :
“Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế”
“ Tám năm ròng ” mà chỉ nghe thôi đã thấy được cái đằng đẵng, ròng rã, với bao nhọc nhằn khó khăn vất vả, khó khăn vất vả và cả nỗi sợ hãi, niềm thương nhớ da diết nữa, … cứ đeo đẳng lấy hai bà cháu ! Nhưng trong tám năm ấy, ” cháu cùng bà nhóm lửa ”, vẫn nhóm lên ngọn lửa của sự sống, của tình yêu cháy bỏng nơi trái tim một cậu bé hồn nhiên, trong trắng tuổi lên tám. Chính hình ảnh bếp lửa quê nhà, bếp lửa của tình bà cháu đó đã gợi nên một liên tưởng khác, một hồi ức khác trong tâm lý thi sĩ thuở nhỏ .
Đó là tiếng chim tu hú kêu. Âm thanh ấy sao mà da diết, khắc khoải, mà buồn thương thế ! Nó ngân dài lê thê suốt cả khổ thơ, là âm thanh của quá khứ dội về hiện tại, làm kỉ niệm như đang sống dậy trong tâm hồn cháu. Ôi những kỉ niệm ấy, có cả đắng và ngọt, đơn độc và niềm hạnh phúc ! Từ “ tu hú ” được điệp lại ba lấn làm cho âm điệu cấu thơ thêm bồi hồi tha thiết, làm cho người đọc cảm thấy như tiếng tu hú đang từ xa vọng về trong tiềm thức của tác giả. Tiếng “ tu hú ” lúc mơ hồ, lúc văng vẳng từ những cánh đồng xa, lâng lâng trong lòng người cháu xa xứ. Trong văn học thẩm mỹ và nghệ thuật, tiếng chim tu hú là hình tượng của một sự khắc khoải nhớ nhung da diết khôn nguôi. Trong trong thực tiễn, tu hú lại là một loài chim xấu số, không biết ấp trứng và làm tổ .
Hạnh phúc tưởng chừng như nhỏ bé mà lại là thiêng liêng và lớn lao nhất của cuộc sống mỗi con người, là niềm hạnh phúc mái ấm gia đình, là phút giây sung sướng đến tột cùng khi được trông thấy đứa con-hình hài yêu dấu-món quà vô giá mà cuộc sống ban tặng cho mình – cất tiếng khóc chào đời, là sự mãn nguyện nhất khi có được một căn nhà, một tổ ấm-nơi lệ thuộc vững chãi nhất trong những phút giây bi quan, yếu lòng, sau mỗi vấp ngã của cuộc đời-con người ta tìm về để được an ủi, sẻ chia một cách chân thành ! Ấy vậy mà loài chim tu hú đâu có được niềm niềm hạnh phúc lớn lao, thiêng liêng, đẹp tươi nhất cuộc sống ấy ! Tiếng kêu của chúng trở thế cho nên trở nên khắc khoải, mòn mỏi, mong đợi, khát khao một điều gì đó tha thiết lắm … Ta đã từng nghe thấy tiếng kêu ấy trong “ Khi con tu hú ” của Tố Hữu, làm sục sôi khao khát tự do mãnh liệt, phát cháy can đảm và mạnh mẽ nơi người tù cách mạng, khiến anh phải thốt lên :
“Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Ngột làm sao, chết uất thôi!
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu”
Tiếng kêu đầy khao khát và khắc khoải ấy cũng Open ở nỗi nhớ da diết về quê nhà và bóng người cha già quạnh hiu, đơn độc trong lòng cô con gái tuổi thanh xuân-bài thơ “ Tiếng chim tu hú ” của nữ thi sĩ Anh Thơ :
“Rồi tiếng chim tu hú
Vang suốt những mùa hè
Con đi dài thương nhớ
Mười năm chưa về quê!”
Ta thuận tiện cảm nhận được trong “ Bếp lửa ”, tiếng chim tu hú khắc khoải làm cho dòng kỉ niệm của cháu trải dài hơn, rộng hơn và sâu hơn trong cái khoảng trống xa vẳng của nỗi nhớ thương … Và bà ơi khi tu hú kêu, thì đó cũng là lúc “ Bà hay kể chuyện hồi còn ở Huế ”. Những câu truyện ấy, rất dài mà rất hay, thấm thía, hơn thế nữa, nó còn được kể qua chất giọng ấm cúng, chậm rãi, chan chưa xúc cảm và tình yêu thương của bà. Có thể đó là những chuỗi ngày niềm hạnh phúc khi mái ấm gia đình ở Huế, bà cũng là người hoài niệm, thâm thúy và đầy suy ngẫm … Cũng hoàn toàn có thể đó là rất nhiều những câu truyện, … giống như những câu truyện mà bà hay kể “ hồi còn ở Huế ” ! Vậy ư ? Thế thì nhiều lắm lắm ! Trong kho tàng chuyện ấy, hoàn toàn có thể, tuổi thơ cháu đã ướp đậm vị ngọt ngào của hương cổ tích ! Cháu hào mình vào quốc tế nơi có cô Tấm thảo hiền, có chằng Thạch Sanh dũng mãnh, có mẹ con nhà Cám gian ác, tàn khốc, có mẹ con Lí Thông gian xảo, mưu mô, … có cái thiện cũng như cái ác. Và hơn hết, cái thiện khi nào cũng thắng cái ác ! Nhắc tới tuổi thơ, người ta khi nào cũng nghĩ ngay đến những câu truyện cổ tích mà bà và mẹ hay kể cho con trẻ nghe, rồi bảo chúng rút ra bài học kinh nghiệm, hoặc dăn dạy những điều hay, lẽ phải từ câu truyện ấy ! Chuyện cổ tích mà bà kể cho cháu nghe cũng thế ! Vừa đơn thuần, dễ hiểu, và lại vừa thâm thúy, thấm đẫm tình … Bà đã ươm lên và nuôi dưỡng trong những tâm lý, tình cảm của cháu ngay từ khi còn thơ dại một mầm cây xanh tươi, xinh xắn, sáng ngời, nó là cái gốc để tăng trưởng thành những thân, những cành, những hoa, lá, những quả … sau này !
Phân tích bài thơ Bếp lửa – bài 3
Tuổi thơ mỗi con người gắn với muôn vàn kỉ niệm bên người thân, bạn bè, bên cạnh đó là những cảm xúc, những tình cảm dành cho nhau để rồi khi mai sau lớn lên dùng tình cảm kỉ niệm ấy tiếp tục hành trang cuộc đời. Rất nhiều tác phẩm văn học thơ, truyện ngắn được các tác giả lấy cảm hứng từ tình cảm thiêng liêng ấy, tình cảm vợ chồng, tình mẹ con, tình đồng chí, tình yêu quê hương đất nước,… Tác giả Bằng Việt đã sáng tác bài thơ Bếp Lửa với tình cảm và niềm nhung nhớ dành cho người bà của mình khi đang du học tại Liên Xô vào năm 1963. Hình ảnh đứa cháu cùng người bà đã trải qua cuộc sống khổ cực nhưng tràn ngập tình yêu thương, chăm sóc, quan tâm, chở che trong những ngày bố mẹ đi làm xa và niềm hạnh phúc bên bếp lửa ấm áp tình thương.
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa”
Hình ảnh bếp lửa được khắc họa lên từ ba câu thơ đầu qua điệp ngữ “ một bếp lửa ” và từ láy “ chờn vờn ” khiến ta hoàn toàn có thể tưởng tượng ra được một khung cảnh đơn sơ, đơn giản và giản dị nhưng ấm cúng, đầy ấp tình cảm. Ngọn lửa từ bếp ấp ôm bao niềm nhung nhớ về bà, tiềm ẩn biết bao kỉ niệm của người cháu nhỏ và bà. Người bà ân cần nhóm nhen ngọn lửa tình cảm ấy, cũng giống như đôi tay bà chăm nom cho cháu nhẹ nhàng chăm sóc, hình ảnh người bà như làn khói từ bếp vào mỗi buổi sớm mai, hình ảnh khổ cực chăm nuôi của bà dãi dầu mưa nắng càng thắp lên trong lòng người cháu rõ ràng vết hằn nỗi nhớ. Từ hai câu đầu qua hình ảnh bếp lửa mỗi sáng đã được tác giả khắc họa lên một bếp lửa chan chứa kỉ niệm, một bếp lửa đầy ấp tình yêu, một bếp lửa sáng rực lên hình ảnh bà. Đến câu tiếp theo bao nhiêu nỗi niềm như phút chốc vỡ òa “ cháu thương bà biết mấy nắng mưa ”, tác giả đau lòng, xót xa trước nỗi nhớ về hình ảnh bà dù mưa dù nắng nhưng vẫn lo cho cháu khá đầy đủ từng cái ăn cái mặc, khó khăn cuộc sống bà vì cháu mà trải qua không một lời nói, bà bí mật vì cháu mà làm mọi việc, đều là những quyết tử thầm lặng từ người bà kính yêu. Từ đây ta thấy rằng trong trái tim tác giả hình ảnh người bà thiêng liêng biết là bao, có cả một vùng trời thương nhớ về người bà, một câu “ cháu thương bà ” cũng sẽ đọng lại trong ta một ý nghĩa thâm thúy .
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay”
Ở đoạn này, kỉ niệm không phải là hình ảnh nhẹ nhàng như “ chờn vờn sương sớm ” hay “ ấp iu nồng đượm ” mà là những kỉ niệm ám ảnh trong tâm lý tác giả, đứa cháu bốn tuổi cùng bà cơ cực trải qua nạn đói năm 1945. Không khí u ám và đen tối, lầm than của nạn đói nhờ có người bà kính yêu đã được xoa dịu đi phần nào, bà tảo tần sớm hôm mót từng củ khoai, đào từng củ sắn để cháu ăn đỡ đói. Thành ngữ “ đói mòn đói mỏi ” nghe như tiếng kêu xé lòng, nỗi ám ảnh của một đứa trẻ hằng sâu trong tâm lý là nỗi sợ hãi. Không như bao người khi nghĩ về tuổi thơ của mình là mảng màu hồng, thì với tác giả đó lại là mảng màu xám pha cả màu đỏ của máu từ những nỗi đau của đói khổ, cái đói ghê rợn, cái đói lịch sử dân tộc đã làm chết hơn hai triệu con người. Nhưng có bà luôn bên cạnh che chở, có khói bếp làm nhòa đi phần nào đau thương từ nạn đói, kỉ niệm vẫn mang chút hơi ấm, làm quên đi nỗi khốn khổ. Chi tiết “ khói hun nhèm mắt cháu ” để thấy được đứa trẻ bốn tuổi ấy cố lấp đi những ám ảnh của việc đói mòn mỏi bằng khói bếp của bà, và chi tiết cụ thể “ sống mũi còn cay ” cay do mùi khói nghi ngút ấy đang cố che giấu đi mùi máu tanh ở những ngõ ngách, cay vì đứa trẻ ấy đã phải chịu cảnh “ đói mòn đói mỏi ” đang dần len lỏi vào từng mảng kí ức thơ ngây, mang theo nỗi đáng sợ của nạn đói, mang theo cả cảm xúc thèm từng củ khoai, củ sắn, khi ấy những món ăn đơn sơ cũng trở thành “ mĩ vị nhân gian ” .
“Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế”
“ Tám năm ròng ” khoảng chừng thời hạn dài đằng đẵng cháu cùng bà vẫn luôn nhóm lên ngọn lửa yêu thương, nồng ấm, ngọn lửa của sự sống, khoảng chừng thời hạn đó dẫu trải qua khó khăn vất vả nhọc nhằn nhưng chỉ cần có bà vẫn thật bình yên. Tuổi thơ người cháu gắn với bà với bếp lửa yêu thương, gắn với cả tiếng tu hú kêu trên những cánh đồng, như thúc giục người nông dân mau ra ruộng thu hoạch thoát khỏi sự đói khát. Bên cạnh đó, khi tiếng tu hú kêu cũng như một tiếng chuông báo rằng : “ Bà ơi ! Bà kể chuyện cháu nghe. ” Từ “ tu hú ” được lặp lại ba lần như khẳng định chắc chắn nỗi nhớ của tác giả vì trong văn học thẩm mỹ và nghệ thuật, tiếng chim tu hú là hình tượng của một sự khắc khoải nhớ nhung da diết khôn nguôi. Tiếng tu hú trở thành một khoảng chừng trời kỉ niệm nhẹ nhàng đậm tình yêu thương giữa tác giả và bà .
“Mẹ cùng cha công tác bận không về,
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? ”
Những câu thơ đơn sơ mộc mạc ấy vẫn nói lên được sự tận tụy của bà chăm sóc cho cháu khi “ mẹ cùng cha công tác làm việc bận không về ”. Hình ảnh bà như một người cha một người mẹ lo ngại chăm bẫm cho con mình, cũng như một người thầy dạy bảo học trò, bà cũng là cả một khung trời yêu thương của tác giả. Cấu trúc “ bà-cháu ” biểu lộ một tình yêu sự kết nối của người bà với người cháu. Hình ảnh “ bà dạy cháu làm ”, bà dạy cháu cháu cách làm người, dạy cháu tự lập cho đời sống của mình, bà dạy cháu yêu thương mái ấm gia đình, và hình ảnh “ bà chăm cháu học ” bà dạy cho cháu từng nét chữ, bà cho cháu kỹ năng và kiến thức tương lai giúp ích cho quốc gia. “ Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc ” đứa cháu nhỏ lo ngại cho bà, nhìn thấy bà cực nhọc đứa cháu cùng bà nhóm lên bếp lửa giúp bà đỡ đi phần nào nhọc nhằn. Sau đó lại là lời trách tu hú của đứa trẻ thơ ngây, trách tu hú sao lại chẳng đến ở với bà, giúp bà đỡ đần việc làm, để bà đỡ cô quạnh buồn tủi, mà tu hú cứ mãi ham chơi trên những cánh đồng kia .
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ,
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!”
Không còn nhẹ nhàng hay khung cảnh trên cánh đồng với chú chim tu hú nữa thay đó là khung cảnh quyết liệt của “ cuộc chiến tranh ”. Chiến tranh là một danh từ thông thường, nhưng đằng sau nó lại là một khung cảnh đầy mùi máu tanh, cuộc chiến tranh khiến biết bao con người quyết tử, gây ra đau khổ cho bao người và hai bà cháu trong bài thơ này cũng là một nạn nhân của cuộc chiến tranh. Gia đình bị chia cắt, nhà bị giặc đốt cháy rụi, … lúc này đây hình ảnh người bà hiện lên thật thiêng liêng thật đẹp với tấm lòng quyết tử cao quý. Từ “ lầm lụi ” diễn tả cảnh người bà cũng như bao người hang xóm cặm cụi sớm hôm dựng lại mái nhà, dựng lại túp lều tranh, những nạn nhân từ hậu quả của cuộc chiến tranh san sẻ với nhau những nỗi niềm người hang xóm giúp bà dựng lại túp lều tranh .
Tiếp đến là sự tự hào của người cháu khi nhớ đến người bà với đức hi sinh cao đẹp, dẫu trải qua biết bao là gian nan sau cuộc chiến tranh nhưng bà luôn “ vững lòng ”. Lời căn dặn của người bà càng làm sáng lên vẻ đẹp tâm hồn của bà, lời căn dặn ấy chân thành, chan chứa ý nghĩa đến tận giờ đây vẫn mãi vang vọng trong tâm lý cháu. Qua lời dặn, không riêng gì bộc lộ tình cảm yêu thương con cháu mà còn là lời ca tụng sự hi sinh thầm lặng cao quý của người phụ nữ Nước Ta để người ở nơi biên cương được yên lòng. Trong ý thơ là muôn vàn niềm tự hào, kính trọng của tác giả dành cho bà cũng như tình yêu Tổ quốc, nhung nhớ quê nhà .
“Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng…”
Ba câu thơ tựa như một bản tình ca về bà và cháu thật ấm cúng, thiêng liêng. Hình ảnh bếp lửa lại một lần nữa được hiện ra mang theo mùi vị thân thương, mang theo nét đơn sơ, và sự tinh xảo. Hình ảnh của ba câu thơ trên không còn là hình ảnh sợ hãi từ nạn đói, không phải là cuộc chiến tranh đẫm máu mà là hình ảnh bình yên, tràn ngập yêu thương bên ngọn lửa bùng cháy rực rỡ ánh hồng. Ngọn lửa được thắp lên sau khi đã trải qua nạn đói, cuộc chiến tranh, sau khi bà đã dựng lại túp lều tranh rồi bên ngọn lửa bà và cháu mang trong lòng một niềm tin kháng chiến, niềm tin vào niềm hạnh phúc mai này .
“Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm”
Cụm từ “ biết mấy nắng mưa ” được lặp lại một lần nữa từ khổ 1 có ý nhấn mạnh vấn đề thêm khó khăn vất vả của bà, rất nhiều “ lận đận ” nhiều “ nắng mưa ” của đời bà. Dù đã trải qua mấy chục năm, nhưng bà vẫn giữ cho mình thói quen dậy sớm, vẫn mang những gian lao nhọc nhằn trên đôi vai như không khi nào có kết thúc. Và cháu thương mãi những thói quen của bà, thói quen nhóm lên bếp lửa yêu thương, bếp lửa sáng soi con đường cháu đi .
“Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ…
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!”
Điệp từ “ nhóm ” bốn lần, nhưng mỗi một lần lại mang một ý nghĩa khác nhau, một cung bậc cảm hứng kỳ diệu, thiêng liêng, một khung cảnh trữ tình bên bếp lửa yêu thương. Đó cũng là lời chứng minh và khẳng định cho đức hi sinh cao quý, to lớn của bà, bà đã thắp lên ngọn lửa niềm tin cho cháu, bà thắp lên ngọn lửa xua tan khổ cực cuộc sống, bà thắp lên một con đường rộng mở cho cháu, bà mang gánh nhọc nhằn trên vai, dẫu thế bà vẫn bí mật truyền cho cháu ngọn lửa ấm nồng chan chứa tình thương, từ củ khoai, củ sắn, từ túp lều tranh, từ giọt mồ hôi bà rơi vì cháu. Để rồi khi mai này, khi cháu đã trưởng thành vẫn mãi không quên :
“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu,
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
– Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?…”
Đoạn kết được đúc rút, rèn giũa từ tổng thể niềm thương nhớ, toàn bộ sự kính yêu, biết ơn với bà. Bao năm trôi qua, khi cháu đã khôn lớn trong một khung cảnh mới, một nơi rất xa nơi bà cháu vẫn chưa khi nào một lần quên đi hình dáng bà bên bếp lửa thân thương. Đặc biệt, câu hỏi “ Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa ? ” đọng lại trong người đọc một cảm xúc lâng lâng khó tả, một xúc cảm mang tên xúc động, câu hỏi mang theo một vùng trời thương nhớ, một khung hình kỉ niệm tuổi thơ có bà có bếp lửa, có chim tu hú, có những cánh đồng, có cả túp lều, và những gian nan cháu cùng bà trải qua .
Câu hỏi kết thúc bài thơ đọng lại trong ta là những cung bậc xúc cảm, như nhắc nhở người cháu luôn phải nhớ về bà, về miền ký ức tuổi thơ. Bài thơ với những hình ảnh ẩn dụ, miêu tả, biểu cảm được tích hợp thuần thục mang đậm chất trữ tình sâu lắng, bên hình ảnh bếp lửa với ý nghĩa sâu xa thầm kín. Những gì gắn bó với tuổi thơ là những điều nâng đỡ ta lớn lên, trưởng thành, những con cùng ta trải qua tuổi thơ khi nhớ về họ cũng sẽ là khởi đầu cho bước tiếp theo của cuộc sống. Bài thơ nhắc nhở ta phải luôn nhớ về cội nguồn, yêu thương quê nhà gắn bó với ta, đừng bỏ quên những người đã cùng ta trưởng thành, cùng ta trải qua khó khăn vất vả nhọc nhằn của cuộc sống làm tiền đề cho sự tăng trưởng của bản thân ta .
Trên đây là bài tập làm văn phân tích bài thơ Bếp lửa, Baitaplamvan chúc các bạn học tốt!
4
/
5
(
2
bầu chọn
