Từ thiện vốn được coi là một hành động đẹp, một việc làm tử tế, thể hiện truyền thống nhân ái “lá lành đùm lá rách” của dân tộc ta. Hiện nay, từ thiện được thực hiện dưới nhiều hình thức, quy mô, ngày càng thu hút nhiều cá nhân, nhóm thiện nguyện và các tổ chức các cấp tham gia; đồng thời, mang lại những tác động tích cực cả về vật chất và tinh thần cho những đối tượng nhận hỗ trợ và cho cả cộng đồng xã hội.
Không ít trường hợp không suôn sẻ, thật sự khó khăn vất vả đã nhận được tương hỗ đúng lúc, giúp cải tổ chất lượng sống. Nhiều lớp học, nhà tình thương được dựng lên. Nhiều trẻ nhỏ được trả lại nụ cười và người bệnh giữ lại được mạng sống … Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy, làm từ thiện không dễ, thậm chí còn nếu làm không đúng cách còn hoàn toàn có thể kéo theo những hệ lụy không mong ước .
Nhàn cư vi bất thiện
Vụ án vợ chồng Giang – Thơm hành hạ Hào Anh khép lại vào cuối năm 2010, mỗi bị cáo nhận 23 năm tù vì tội Cố ý gây thương tích và Hành hạ người khác. Hai người làm công cho vợ chồng này tham gia hành hạ Hào Anh theo lệnh của chủ, mỗi người lĩnh 18 tháng tù .
 |
|
Hoạt động từ thiện không chỉ đơn thuần là rút tiền ra khỏi ví để cho người khác .
|
Cuối năm 2011, những người phủ bọc Hào Anh tại Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh Cà Mau khởi đầu thấy cậu có sự đổi tính, tìm nhiều cách ” quậy ” để sớm được rời Trung tâm. Khi đó, những người có nghĩa vụ và trách nhiệm trong ngành thương bệnh binh xã hội rất muốn xu thế cho em một nghề nghiệp không thay đổi trong tương lai. Tuy nhiên, thầy cô của Hào Anh khởi đầu tuyệt vọng khi thấy cậu tự ý trốn khỏi Trung tâm bảo trợ vào lúc 2 h sáng và bỏ học nhiều ngày .
Sau khi mẹ Hào Anh nhất quyết xin cho con được về nhà, Trung tâm Bảo trợ xã hội Cà Mau đã đồng ý chấp thuận. Đầu năm 2012, người dân Cà Mau thấy cậu này giúp việc cho quán cafe ở Cái Nước, rồi theo cha dượng học nghề thợ mộc. Làm việc gì cũng không được lâu, cuối năm ấy, Hào Anh qua phường 1, TP Cà Mau để làm bốc vác và sau đó bị tình nghi ăn trộm .
Hai tuần bị mọi người nhìn bằng ánh mắt khinh rẻ, ngày 12/4/2013, Hào Anh được cơ quan chức năng Tóm lại em không cùng 3 người tham gia trộm cắp gia tài. Một năm sau, Hào Anh đủ 18 tuổi và chính thức chiếm hữu toàn bộ số tiền mà những nhà hảo tâm trợ giúp mình .
Trò chuyện cùng phóng viên báo chí khi nhận 152 triệu đồng tại Vũng Tàu, Hào Anh cho biết, sẽ mua dụng cụ cho tiệm hớt tóc trong tương lai, dành một chút ít tiền đi bệnh viện trồng răng và phẫu thuật thẩm mỹ và nghệ thuật lại khuôn mặt đầy thương tích. Tuy nhiên, Hào Anh đã bội tín, không làm được điều này .
Đối với số tiền gần 800 triệu đồng nhận được ở Cà Mau, Hào Anh mua đất, xây lại nhà tại chính căn trọ của mái ấm gia đình mình. Tiền còn lại, cậu mua nhiều xe máy, hàng loạt điện thoại cảm ứng đắt tiền, tiêu xài hoang phí. Thanh niên này cũng được cho là cùng Thúy Duy ( bị can trộm cắp gia tài tại huyện Đơn Dương, Lâm Đồng ) với những người bạn cùng trang lứa vào vũ trường uống rượu, dùng thuốc lắc .
Sau lần đuổi mẹ và cha dượng ra khỏi nhà, Hào Anh bị Công an phường 8 ( TP Cà Mau ) giải quyết và xử lý hành chính về hành vi Buộc thành viên mái ấm gia đình ra khỏi chỗ ở hợp pháp. Đóng phạt 200.000 đồng xong, Hào Anh nhờ mẹ đòi lại 50 triệu đồng từng cho mái ấm gia đình bạn gái mượn để cậu liên tục mua xe, cầm xe đi bar khi xài hết tiền và giục mẹ bán thửa đất cạnh nhà … .
Dẫu biết rằng, từ thiện là hoạt động thể hiện tính nhân văn, nhân đạo giữa con người với con người, là nét đẹp văn hóa của người Việt nên không nhất thiết cần phải có quy định nào ràng buộc. Thế nhưng, nếu cứ từ thiện theo kiểu phong trào, thì không ít người nghèo, người tốt trong những câu chuyện cổ tích mà bạn vẫn được nghe xưa kia sẽ trở thành người người xấu. Vì nhiều tiền rồi thì không cần phải làm việc để có tiền và kết quả là “nhàn cư vi bất thiện”
Những suy nghĩ ẩn giấu đằng sau hoạt động từ thiện
Để hiểu rõ hơn về hoạt động giải trí từ thiện, tất cả chúng ta phải trở lại với triết lý tầm cỡ của Marcel Mauss ( nhà triết học, nhân học nổi tiếng của Pháp ) được đề cập trong cuốn sách ” Luận về biếu Tặng ” ( tựa gốc Essai sur le don ) .
Mauss cho rằng từ thiện là một hoạt động giải trí biếu Tặng có từ thuở bình minh của loài người. Nó bộc lộ văn hoá và dân tộc bản địa chí. Và có vẻ như như xã hội càng lỗi thời thì người ta càng coi trọng bố thí. Ông coi từ thiện là một diễn biến tâm ý phức tạp, nó dù ở hình thức nào đều không vô tư như người ta cố bộc lộ, mà ” về triết lý là tự nguyện, nhưng thực ra là bị bắt buộc phải làm và phải đáp Tặng Ngay “. Người giàu có phải bố thí, người nghèo khó phải đáp khuyến mãi ngay trở lại. Và nếu, trái lại, người nghèo không có cái để đáp trả thì bố thí sẽ trở thành một hình thức nô dịch .
|
|
Marcel Mauss trên Wikipedia .
|
Điều này lý giải, cách tốt nhất để sai khiến kẻ khác là sỉ nhục họ bằng những bữa ăn không tính tiền mà gia chủ của chúng không yên cầu hay gật đầu sự đáp trả từ phía người nhận .
Mauss do đó đoạn tuyệt với từ thiện. Ông cho rằng chính cái chính sách ban tặng – trả lời sẽ đưa xã hội đến chỗ không ổn định. Ở Bali, Indonesia, làn sóng khách du lịch tới thăm những trại trẻ mồ côi cho tiền hay nhận con nuôi khiến nhiều cha mẹ đẩy con mình vào trại, biến mái ấm gia đình lành lặn thành mái ấm gia đình què quặt .
Kẻ giàu sang sẽ trở thành chủ nô ở hình thức này hay hình thức khác, nhưng người nghèo chỉ có một hình thức đó là đi đến chỗ nghèo khó khi họ, nếu không muốn điều sỉ nhục, buộc phải trả lời trở lại. Ấy thế, người lại coi chính sách bố thí – trả lời này là sự chứng tỏ cho mối thâm tình dù ai trong thâm tâm cũng căng thẳng mệt mỏi vì nó .
Nhưng nếu, thảm kịch hơn, người nghèo không còn cảm thấy ngượng ngùng khi nhận bố thí nữa, thì 1 số ít người hoàn toàn có thể sẽ chẳng động chân, động tay gì nữa mà chỉ chực chờ bố thí ( tức không thèm lao động – hình thức trả lời tối thiểu theo Mauss ) .
Người ta sẽ nhớ mãi câu truyện về em Hào Anh kể trên, nhận tiền từ thiện rồi tiêu xài hoang phí, hắt hủi cha mẹ, hết tiền thì đánh cắp. Hay là câu truyện về anh Tuấn sống cùng hai con gái trên vỉa hè đường Nguyễn Hữu Thọ ( Q. 7 – TP. Hồ Chí Minh ), tiêu hết số tiền từ thiện thì lại trở về sống cảnh bần hàn hòng cầu mong lòng thương xót. Còn nhiều lắm những câu truyện như vậy cho thấy nếu từ thiện không đúng cách không những không giúp được người nghèo, còn đẩy họ tới việc lười biếng chỉ biết trông chờ lòng thương hại của người khác ; xấu hơn là đánh cắp, cướp giật để có tiền xài .
Từ thiện thế nào cho hợp lý?
Sự hào phóng, theo Mauss, dù ở văn minh nào cũng cần được khuyến khích nhưng nó chỉ thực sự có ích khi được triển khai trong chính sách ” vô danh “, tức không phải hình thức cá thể tới cá thể. Và để triển khai, ông gợi ý tới những hình thức bảo hiểm lao động, những chương trình phúc lợi xã hội, dạy nghề …
Ông bà ta đã dạy : ” Tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống “, đi cửa trước, ra cửa sau rồi tan biến hết. Tiếc rằng, tất cả chúng ta vì sự hào nhoáng của hai chữ ” từ thiện ” mà bỏ lỡ. Chúng ta từ thiện bằng cách đem cho ai đó một chút ít tiền, rồi mặc kệ cuộc sống họ với số tiền đó, miễn mình cảm thấy tự do là được. Đó là sự ích kỷ. Làm từ thiện là cả một quy trình bộc lộ sự cứu rỗi, không phải chỉ đơn thuần là hành vi đem tiền đi cho .
Trong một xã hội văn minh với đối sánh tương quan phức tạp, nghĩa vụ và trách nhiệm của công dân có ý thức không chỉ là lá lành đùm lá rách nát mà cần phải nỗ lực hiểu những đối sánh tương quan đó, tự hỏi mình về nghĩa vụ và trách nhiệm cá thể cũng như đặt câu hỏi mình hoàn toàn có thể góp phần được gì để biến hóa những nguyên do của yếu tố hoặc chí ít không làm yếu tố trầm trọng hơn .
