Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng ngập mặn Cần Giờ
02/03/2017
Rừng ngập mặn ( RNM ) Cần Giờ là một quần thể gồm những loài động, thực vật rừng trên cạn và thủy sinh, được hình thành ở hạ lưu mạng lưới hệ thống sông Đồng Nai – Hồ Chí Minh nằm ở cửa ngõ Đông Nam TP.Hồ Chí Minh, có diện tích quy hoạnh 75.740 ha, trong đó vùng lõi 4.721 ha, vùng đệm 41.139 ha và vùng chuyển tiếp 29.880 ha. Với hệ động thực vật phong phú, độc lạ, đặc trưng, RNM Cần Giờ đóng vai trò quan trọng trong phòng chống thiên tai, là lá phổi xanh điều hòa thời tiết và cũng là nơi cung ứng nhiều loài thủy hải sản quý giá của khu vực Tây Nam bộ, đồng thời được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển của quốc tế .
Trước đây, RNM Cần Giờ rộng mênh mông, còn có tên là rừng Sác (do người Nam bộ gọi cây mắm là cây sác). Đây là loài cây ngập mặn sống cùng với các loại cây khác như: sú, vẹt, đước, ô rô, chà là tạo thành một tập đoàn cây ngập mặn. Tập đoàn cây tiên phong lấn biển này thích hợp với những vùng bùn lỏng chưa ổn định ở các bãi bồi cửa sông ven biển. Cây mắm, cây đước đi trước. Khi đất bùn được cố định, nước nhạt dần, cây dừa nước phát triển sau cùng trong đoàn quân lấn biển.
Du khách sẽ có thêm nhiều thời cơ thưởng thức những mô hình du lịch sinh thái tại RNM Cần Giờ
Những năm 1962 – 1971, Mỹ tàn phá rừng Sác bằng cách rải chất diệt cỏ, cộng với nạn phá rừng bừa bãi nên những cánh rừng bị tiêu diệt trọn vẹn biến nhiều vùng thành những bãi hoang, trảng trống, cây lùm bụi. Các loại động vật hoang dã rừng ngập mặn như chim, tôm, cá cũng biến mất. Năm 1985, nhân dân Cần Giờ và bộ đội quyết tâm trồng lại rừng. Hàng chục ha rừng Sác hồi sinh. Có đến 60 loài thực vật Open trở lại, nhiều nhất là cây đước. Hàng chục loài chim nước bay về trú chân, trong đó có bồ nông, cò quắm, sếu, diệc, hồng hộc, le le .
Sau 30 năm Phục hồi, rừng Sác giờ đây được gọi là RNM Cần Giờ đã hồi sinh được trên 30.491 ha rừng, khu đất hoang hóa trơ trọi năm xưa trở thành cánh rừng bạt ngàn xanh tốt, tạo nên cảnh sắc tươi đẹp và môi trường tự nhiên sống thuận tiện cho nhiều loài động vật hoang dã tăng trưởng. RNM Cần Giờ được những chuyên viên quốc tế nhìn nhận cao về công tác làm việc trồng, chăm nom và bảo vệ rừng ở Nước Ta và trên quốc tế. Các nhà khoa học lâm nghiệp Phục hồi hệ sinh thái ( HST ) RNM Cần Giờ trở về trạng thái tự nhiên đã được trao Trao Giải Hồ Chí Minh vào năm 2005 .
RNM Cần Giờ có vị trí địa lý rất đặc biệt quan trọng, với HST đất ngập nước ven biển, RNM vừa bị tác động ảnh hưởng của sông và biển. Hàng năm, RNM nhận một lượng lớn phù sa từ sông Đồng Nai cùng với tác động ảnh hưởng của biển kế cận và những đợt thủy triều làm cho hệ động, thực vật nơi đây rất đa dạng chủng loại và phong phú. Các loại cây trong rừng trở thành nguồn phân phối thức ăn và nơi trú ngụ cho rất nhiều loài thủy sinh, cá và những động vật hoang dã có xương sống khác .
RNM Cần Giờ có 157 loài thực vật thuộc 76 họ, trong đó có 35 loài cây rừng ngập mặn thuộc 36 chi, 24 họ. Khu hệ động vật hoang dã không xương sống, thủy sinh có 70 loài thuộc 44 họ ( hầu hết là những loài cua biển, tôm hùm, tôm thẻ bạc, sò huyết … ) ; khu hệ cá có 137 loài thuộc 39 họ ( với những loài cá : ngát, bông lau, dứa … ) ; khu hệ chim có 130 loài, 47 họ, 17 bộ ( bồ nông chân xám, diệc xám, vạc, già đẫy, giang sen … ) ; khu hệ thú có 19 loài, 13 họ, 7 bộ ( mèo rừng, khỉ đuôi dài, cầy vòi đốm, nhím … ) ; khu hệ lưỡng thê, bò sát có 9 loài lưỡng thê, 31 loài bò sát ( kỳ đà nước, hổ mang chúa, trăn gấm, cá sấu hoa cà … ). Đặc biệt, 11 loài bò sát có tên trong sách đỏ Nước Ta như tắc kè, kỳ đà nước, trăn đất, trăn gấm, rắn cạp nong, rắn hổ mang, rắn hổ chúa, vích, cá sấu hoa cà .
Ngoài ra rừng có nhiều loại cây, chủ yếu là bần trắng, mấm trắng, các quần hợp đước đôi – bần trắng cùng xu ổi. Cây nước lợ có bần chua, ô rô, dừa lá, ráng. Cây nông nghiệp có lúa, khoai mỡ, các loại đậu, dừa, cây ăn quả. RNM Cần Giờ là một điểm du lịch sinh thái, giúp cho người dân địa phương có nguồn thu nhập đáng kể. RNM Cần Giờ còn là phòng thí nghiệm phục vụ cho công tác nghiên cứu khoa học về HST đặc biệt này. Hàng năm, đã có hàng trăm sinh viên của các trường đại học trong nước đến tham quan học tập, nghiên cứu làm đề tài tốt nghiệp và đón tiếp nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước đến tìm hiểu, nghiên cứu về động thực vật.
RNM Cần Giờ là lá phổi xanh của TP.Hồ Chí Minh
Hiện nay, việc quy hoạch sử dụng đất chưa hài hòa và hợp lý như những khu công trình lấn biển làm bãi tắm và du lịch, thực trạng khai thác quá mức nguồn nguyên vạn vật thiên nhiên đang là những rủi ro tiềm ẩn rình rập đe dọa HST RNM Cần Giờ. Vì vậy, để giúp hội đồng địa phương bảo vệ nguồn tài nguyên, giúp người dân có sinh kế vững chắc, trước hết cần triển khai xong chính sách chủ trương về quản trị và quy hoạch chi tiết cụ thể những dạng tài nguyên đất đai, sông rạch, rừng ngập mặn, động thực vật, khu du lịch, giao thông vận tải … Khoanh định khoảng trống – diện tích quy hoạnh những khu vực lõi, đệm và chuyển tiếp với mục bảo tồn đa dạng sinh học và BVMT trên đất liền, sông, biển. Huy động sự tham gia và góp phần của hội đồng dân cư và những bên tương quan vào công tác làm việc quy hoạch, quản trị và khai thác sử dụng những loại tài nguyên, trong đó đặc biệt quan trọng những khu dịch vụ du lịch .
Thực hiện tiếp tục công tác làm việc tuyên truyền, giáo dục về BVMT và ĐDSH, ứng phó với BĐKH và nước biển dâng. Nghiên cứu sinh kế hội đồng cho dân cư quanh vùng đệm bằng việc khảo sát những đối tượng người dùng sống xung quanh ; đào tạo và giảng dạy kỹ năng và kiến thức thao tác hội đồng, link những trường dạy nghề đào tạo và giảng dạy nghề du lịch và nấu ăn cùng với những công ty du lịch để tiến hành dịch vụ du lịch sinh thái. Tổ chức lực lượng quần chúng bảo vệ rừng, thiết lập những chốt bảo vệ ở nơi xung yếu và tổng thể những tiểu khu, làm tốt công tác làm việc khuyến lâm, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người lao động qua trồng rừng .
Dương Liễu – Xuân Thắng
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 2/2017
