Ngư dân Thành Phố Đà Nẵng nhiều năm qua đã tận mắt chứng kiến sự suy giảm rất lớn về nguồn lợi thủy hải sản. Trong khi đó, những chuyên viên cho biết, hệ sinh thái này trọn vẹn có năng lực hồi sinh bằng sự phối hợp giữa chính quyền sở tại, người dân và những tổ chức triển khai doanh nghiệp có tương quan .
Suy thoái nặng nề
Vùng biển ven bờ bán đảo Sơn Trà, TP. Thành Phố Đà Nẵng nằm ngay dưới chân khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Sơn Trà. Trong một nhìn nhận của Sở Tài nguyên – Môi trường TP. Đà Nẵng, ở khu vực xung quanh bán đảo Sơn Trà và vùng biển ven bờ Thành Phố Đà Nẵng có 191 loài sinh vật biển cứng tạo rạn với diện tích quy hoạnh 104,6 ha và ghi nhận được 74 loài cá rạn sinh vật biển, trong đó có hơn 30 loài có giá trị kinh tế tài chính cao. Thảm rong biển ở Sơn Trà có 72 loài với diện tích quy hoạnh phân bổ 26,2 ha và 3 loài cỏ biển có diện tích quy hoạnh 10 ha .
Thế nhưng, đó là câu truyện năm 2005 trở lại trước. Bởi, theo báo cáo giải trình mới nhất của Viện Hải dương học năm 2017, hệ sinh thái này đã bị suy thoái và khủng hoảng nghiêm trọng. Cụ thể, hệ sinh thái rạn sinh vật biển tại Sơn Trà đã giảm 42 % diện tích quy hoạnh trong 10 năm. Từ 2006 đến năm nay, khoảng chừng 34 ha sinh vật biển đã biến mất. Độ phủ sinh vật biển suy giảm nghiêm trọng nhất ở phía Bắc bán đảo Sơn Trà như Bãi Bộ Đội, Mũi Lố, Bãi Bắc. Riêng ở Bãi Bắc, độ phủ sinh vật biển cứng từ 31,9 % ( 2006 ) đã giảm còn 0,6 % ( năm nay ), Mũi Lố độ phủ sinh vật biển cứng từ 21,3 % ( 2006 ) giảm còn 7,5 % ( năm nay ). Điều này có nghĩa là rạn sinh vật biển ở khu vực này gần như bị tiêu diệt trọn vẹn. Phía Nam bán đảo đã suy giảm độ phủ nghiêm trọng của sinh vật biển cứng ở khu vực Hục Lỡ, từ 31,25 % ( 2006 ) giảm còn 4,7 % ( năm nay ). San hô mềm cũng suy giảm độ phủ từ 3 – 9,4 % ở những điểm khảo sát Bãi Bụt, Hục Lỡ và Bãi Nồm .
Bên cạnh đó, tỷ lệ động vật hoang dã đáy vùng ven biển Sơn Trà cũng có sự suy giảm mạnh. Các loài có giá trị kinh tế tài chính cao như nhum sọ, bàn mai, hải sâm rất hiếm gặp trên rạn. Cũng theo báo cáo giải trình này, suy thoái và khủng hoảng thảm cỏ biển lên đến 90 %, bởi nếu điều tra và nghiên cứu năm 2005, Sơn Trà có 10 ha cỏ biển thì giờ đây còn chưa tới 1 ha. Một số lượng đáng báo động !
Ông Trần Hữu Vỹ, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Đa dạng Sinh học nhận định và đánh giá : “ Diện tích và chất lượng rạn sinh vật biển ở vùng biển ven bờ bán đảo Sơn Trà đang bị suy giảm nghiêm trọng, nhiều nơi rạn sinh vật biển đã biến mất. Có rất nhiều nguyên do, ảnh hưởng tác động khác nhau nhưng trong đó việc lấn biển, thiết kế xây dựng hạ tầng và tăng trưởng vùng ven bờ, sự ngọt ngào trầm tích và rác thải, ô nhiễm môi trường tự nhiên do những hoạt động giải trí từ những khu đô thị, nhà hàng quán ăn, du lịch. Đây là những điều hoàn toàn có thể thấy rõ nhất việc tác động ảnh hưởng đến vùng biển ven bờ Sơn Trà thời hạn qua ” .
Hệ sinh thái dưới nước ở Sơn Trà là nơi lưu giữ nguồn gen quý, nguồn thủy hải sản cho người dân. Ảnh : LPC
Đáng nói, những tác động này đã được Đà Nẵng nhìn thấy từ năm 2011, Sở Tài nguyên – Môi trường thành phố cũng đã có dự án phục hồi đa dạng sinh học và các hệ sinh thái trên cạn và ở biển tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà. Tuy nhiên, cho đến nay, mọi thứ vẫn chìm trong im lặng, trong khi các hoạt động du lịch đang ngày càng phát triển rầm rộ, thậm chí là chưa được kiểm soát hết hoàn toàn khiến động thực vật tại Sơn Trà bị đe dọa.
Chưa quá muộn để phục hồi hệ sinh thái quý giá
TP. Đà Nẵng cần có chủ trương, chương trình phục sinh sớm dành cho Sơn Trà. Ảnh : Lê Tuấn
TS. Sinh vật học Nguyễn Thị Tường Vi, người làm đề tài nghiên cứu và điều tra nguồn lợi thủy hải sản ở vùng biển này khẳng định chắc chắn, nguồn lợi thủy hải sản ở khu vực vùng biển Bán đảo Sơn Trà mang về cho ngư dân khoảng chừng 10 tỷ đồng / năm, trong đó có những loài giá trị như tôm hùm, cá mú … và khoảng chừng 300 loài cá có giá trị khác đang sinh sống ở đây. Và, không phải tự nhiên mà những nhà khoa học của Viện Sinh thái học miền Nam và Viện Hải dương học nghiên cứu và điều tra nhìn nhận về mạng lưới hệ thống sinh vật biển và thảm cỏ biển tại Sơn Trà .
“ Việc duy trì những quy trình sinh thái và không thay đổi thiên nhiên và môi trường biển rất quan trọng. Rạn sinh vật biển và thảm cỏ biển là nơi cư trú, với nguồn thức ăn dồi dào và là nơi sinh đẻ, nuôi ấu trùng, con non của nhiều loài sinh vật biển có giá trị, giúp bảo vệ đa dạng sinh học và nguồn gen. Rạn sinh vật biển, thảm cỏ biển giúp bảo vệ đường bờ, là thời cơ để tăng trưởng ngành du lịch biển với mô hình lặn ngắm sinh vật biển. Thế nhưng, với những số lượng trên thì lúc bấy giờ vùng ven bờ bán đảo Sơn Trà đang đối lập với việc suy giảm nghiêm trọng mà nếu không được đánh động từ người dân, doanh nghiệp đến chính quyền sở tại địa phương thì một hệ sinh thái phong phú của Nước Ta sẽ biến mất trọn vẹn trong tương lai ” – ông Vỹ cảnh báo nhắc nhở .
Từ thực tiễn đó, ông Vỹ khuyến nghị, thiết yếu phải kiến thiết xây dựng dự án Bất Động Sản phục sinh đa dạng sinh học, những hệ sinh thái ở biển tại Khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Sơn Trà để bảo tồn loài đặc biệt quan trọng quý và hiếm, phục sinh những hệ sinh thái bị suy giảm và bảo vệ thiên nhiên và môi trường sống vững chắc cho những sinh vật, bảo vệ tốt những giá trị đa dạng sinh học của thành phố .
Phục hồi hệ sinh thái Sơn Trà mang lại nguồn lợi thủy sản lâu dài cho người dân. Ảnh: Lê Tuấn
Trong đó, bài học kinh nghiệm từ Cù Lao Chàm là một ví dụ nổi bật. Hệ sinh thái sinh vật biển, cỏ biển và cả rùa biển đang được phục sinh tại Cù Lao Chàm và đã cho được tác dụng tốt. Được biết, những bãi cát ven bán đảo Sơn Trà xen lẫn những vách đá ven bờ biển, trong đó có bãi Bắc trước kia là bãi đẻ của rùa biển, nhưng lúc bấy giờ những bãi cát này đã được sử dụng làm bãi tắm và thiết kế xây dựng khu du lịch nên đã không còn Open rùa biển lên đẻ trứng. Trong khi đó, với những nỗ lực của mình, từ năm 2017, hàng trăm trứng rùa biển chuyển từ Côn Đảo về đã được ấp nở tại Cù Lao Chàm với kỳ vọng dự án Bất Động Sản sẽ hồi sinh lại bãi đẻ của rùa .
Thực tế hơn, từ năm năm nay đến 2018, Viện Sinh thái học miền Nam đã có đề tài “ Nghiên cứu bảo tồn, phục sinh đa dạng sinh học những hệ sinh thái trên cạn và dưới nước tại Khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Sơn Trà ”. Kết quả cho thấy, những nhà khoa học đã kiến thiết xây dựng 2 quy mô phục sinh và quản trị rạn sinh vật biển và thảm cỏ biển ở vùng biển ven bờ bán đảo Sơn Trà gắn với sự tham gia của hội đồng địa phương hoặc doanh nghiệp tương quan với rạn sinh vật biển là 2000 mét vuông và thảm cỏ biển là 2 nghìn mét vuông .
“ Sau gần 3 năm hồi sinh, độ phủ sinh vật biển sống tăng hơn 10 % so với bắt đầu. Có sự ngày càng tăng về sinh vật sống trong rạn. Độ phủ thảm cỏ biển tăng khoảng chừng 20 – 30 % so với khởi đầu. Như vậy, năng lực tự phục sinh hệ sinh thái sinh vật biển, cỏ biển và thủy sinh vật ở vùng biển xung quanh bán đảo Sơn Trà là rất lớn, Thành Phố Đà Nẵng nên chăng giữ gìn hệ sinh thái này của tương lai. Tất cả còn chưa quá muộn ” – ông Vỹ nhấn mạnh vấn đề .
