_0.jpg)
Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Tuấn Anh trao Bằng UNESCO công nhận ” Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” cho quản trị Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Hoàng Dân Mạc ( Ảnh TTXVN – chụp năm 2013 )
Là người Nước Ta, ai cũng biết đến Đền Hùng là nơi thờ Tổ tiên chung của dân tộc bản địa – đó là những Vua Hùng – những bậc tiền nhân có công dựng nước. Và mỗi người dân Việt Nam ai cũng mong ước thế giới vinh danh nơi thờ tự những Vua Hùng là Di sản văn hóa thế giới để tất cả chúng ta tự hào về truyền thống lịch sử tốt đẹp của dân tộc bản địa Nước Ta, nhớ ơn và tôn vinh tổ tiên. Đó cũng là đạo lý “ uống nước nhớ nguồn ”, “ ăn quả nhớ người trồng cây ” mà ít dân tộc bản địa nào trên thế giới có được .
Trong những năm vừa qua, Việt Nam đã đề cử với thế giới một số di sản văn hóa vật thể hoặc phi vật thể đã được vinh danh là Di sản văn hóa thế giới. Tuy nhiên, việc đề cử nơi thờ tự tổ tiên của dân tộc Việt Nam với thế giới lại là một vấn đề hết sức khó khăn. Từ nhận thức và quan điểm chỉ đạo của các nhà lãnh đạo từ Trung ương đến cấp tỉnh, kể cả các nhà chuyên môn có kinh nghiệm đều thấy rằng, phải hết sức thận trọng khi đưa tổ tiên của chúng ta cho thế giới xem xét, thẩm định. Vì lẽ đó, đã có rất nhiều cuộc hội thảo của các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực lịch sử, văn hóa tham gia.
Hành trình lựa chọn nội dung
Trong tiến trình đầu khi đặt yếu tố kiến thiết xây dựng hồ sơ khoa học về thời đại Hùng Vương để trình UNESCO sẽ là nội dung gì ? Có quan điểm cho rằng nên số lượng giới hạn ở “ Không gian văn hóa Hùng Vương ”, cũng có quan điểm cho rằng nên xem xét về “ Các di tích lịch sử thời đại Hùng Vương ” và muốn số lượng giới hạn ở khu vực “ Đền Hùng ” với TT là núi Nghĩa Lĩnh, …
Ngay từ những năm 2008 – 2009, trải qua những cuộc hội thảo chiến lược khoa học, với những quan điểm tham gia thẳng thắn, nghĩa vụ và trách nhiệm trước lịch sử dân tộc và tổ tiên cho thấy rằng, với những nội dung trên khó thuyết phục được đội ngũ chuyên viên dày dạn kinh nghiệm tay nghề của UNESCO .
Về khoảng trống văn hóa Hùng Vương, bao hàm một nội dung khá rộng cả giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, khi tất cả chúng ta thiết kế xây dựng bộ hồ sơ khoa học sẽ không lột tả được tính điển hình nổi bật toàn thế giới theo tiêu chuẩn của Liên hợp quốc. Còn về “ những di tích lịch sử thời đại Hùng Vương ” gồm có cả di chỉ khảo cổ học, những đền thờ tự những Vua Hùng cùng với những tiệc tùng truyền thống lịch sử. Với nội dung này cũng khó triển khai, vì một số ít di chỉ khảo cổ học trong quy trình khai thác đã tích lũy hầu hết những hiện vật, nay chỉ còn là phế tích. Còn những đền đài thờ tự những Vua Hùng phần đông bị xuống cấp trầm trọng nghiêm trọng, hoặc tất cả chúng ta mới trùng tu, tôn tạo. Do đó việc lập hồ sơ sẽ gặp nhiều khó khăn vất vả .
Đối với Đền Hùng, từ truyền kiếp nhân dân ta đã lập đền thờ tự những Vua Hùng, hằng năm tất cả chúng ta đều tổ chức triển khai giỗ Tổ và con cháu về dự tiệc tùng rất đông. Ngày nay được Đảng và Nhà nước chăm sóc góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng, nhân dân công đức, nên những đền thờ được trùng tu, tôn tạo khang trang ; tiệc tùng được Nhà nước đứng ra tổ chức triển khai, nên đến ngày giỗ Tổ có hàng triệu lượt đồng bào về thăm viếng tổ tiên. Tuy vậy, khi lập hồ sơ về Đền Hùng cũng gặp rất nhiều khó khăn vất vả, vì một số ít khu công trình tất cả chúng ta mới trùng tu, tôn tạo, liên hoan do Nhà nước tổ chức triển khai, khó có sức thuyết phục đối với UNESCO .
Cuối cùng tất cả chúng ta cũng tìm được lời giải, đó là số lượng giới hạn vào nội dung “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ”. Đây là một nội dung đã được lựa chọn thận trọng để trình với UNESCO, ý kiến đề nghị công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât. Với nội dung này, chỉ huy tỉnh Phú Thọ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cùng những bộ ngành Trung ương đã đồng thuận trình Thủ tướng nhà nước phê duyệt .
Xây dựng hồ sơ khoa học
Bước tiếp theo là việc sẵn sàng chuẩn bị hồ sơ khoa học về “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” để báo cáo giải trình với tổ chức triển khai UNESCO. Khu Di tích lịch sử dân tộc Đền Hùng được tỉnh Phú Thọ giao lựa chọn cơ quan phối hợp thực thi. Sau thời hạn nghiên cứu và điều tra, xem xét, Khu Di tích lịch sử vẻ vang Đền Hùng đã yêu cầu với chỉ huy tỉnh lựa chọn Viện Văn hóa Nghệ thuật Nước Ta chủ trì thực thi. Là một cơ quan khoa học, Viện Văn hóa Nghệ thuật Nước Ta đã từng tham gia kiến thiết xây dựng 3 bộ hồ sơ trình UNESCO đều được công nhận, đó là Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Dân ca Quan họ Thành Phố Bắc Ninh, Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc. Qua đó, đội ngũ những chuyên viên của Viện đã đúc rút được những kinh nghiệm tay nghề khoa học và thực tiễn thiết yếu. Như vậy, việc lựa chọn đơn vị chức năng này sẽ tương thích với sự đảm nhiệm việc làm do tỉnh Phú Thọ và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phó thác .
Là một trách nhiệm rất là khó khăn vất vả, nên khi được tỉnh Phú Thọ giao trách nhiệm, Viện Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ Nước Ta đã tập hợp những cán bộ có năng lượng trình độ vững vàng, niềm tin nghĩa vụ và trách nhiệm cao tham gia vào chương trình điều tra và nghiên cứu, kiến thiết xây dựng bộ hồ sơ khoa học. Viện thiết kế xây dựng bản kế hoạch khá tỉ mỉ, chi tiết cụ thể trong đó tập trung chuyên sâu khảo sát, kiểm kê tổng thể và toàn diện trên địa phận tỉnh Phú Thọ, khai thác tư liệu ở một số ít khu vực của tỉnh Phú Thọ, nghiên cứu và điều tra khảo sát ở 1 số ít nước có phong tục thờ cúng tổ tiên như Nước Ta. Viện đã cử một số ít cán bộ đi điều tra và nghiên cứu và sưu tầm tư liệu ở Đài Loan, Trung Quốc, Nước Hàn, Nhật Bản. Riêng ở Nhật Bản có tục thờ cúng tổ tiên gần giống người Việt. Đoàn cán bộ của Viện đã xâm nhập vào một số ít mái ấm gia đình truyền thống cuội nguồn của Nhật, xem cách bài trí bàn thờ cúng và phong tục tập quán của họ. Đặc biệt Đoàn tới cố đô của Nhật tại đền Kashihara, ngôi đền dựng lên ở phía Đông Nam dãy núi Unebi, thuộc tỉnh Nara ngày này. Tại đây, cán bộ của Viện và Khu Di tích lịch sử dân tộc Đền Hùng đã nghiên cứu và điều tra sâu về tín ngưỡng thờ cúng của người Nhật và liên hoan diễn ra trong những ngày giỗ Tổ. Về hình thức thờ cúng tổ tiên của người Nhật có những nét tương đương với Nước Ta, nhưng về nội dung và phương pháp thực thi những nghi lễ có điểm độc lạ cơ bản với Nước Ta .
Ở Nước Ta tất cả chúng ta, việc thờ cúng tổ tiên đã ăn sâu vào từng cộng đồng cư dân Nước Ta, mà hình tượng mang ý nghĩa văn hóa đỉnh cao cho cội nguồn chung là những Vua Hùng, giúp cho mỗi người dân đất Việt hàng nghìn năm qua đều biết đến ông Tổ của mình là Vua Hùng. Vì thế, hằng năm cứ đền ngày giỗ Tổ, hàng triệu con cháu ở khắp mọi miền quốc gia về thăm viếng tổ tiên, ai không về dự lễ được thì đến nơi có đền thờ vọng để thắp hương bái Tổ .
Còn ở Nhật, chính quyền sở tại giao cho một tổ chức triển khai tư nhân đứng ra trông coi nơi thờ Tổ. Đến ngày liên hoan cũng chính đơn vị chức năng này đứng ra tổ chức triển khai, mời chính quyền sở tại địa phương và một vài quan chức cấp Bộ về dự, không tổ chức triển khai nghi lễ cấp vương quốc như ở Nước Ta. Lễ hội cũng chỉ số lượng giới hạn trong một vùng dân cư nhất định ở một thành phố. Vì vậy, sức lan tỏa của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên ở Nhật rất có số lượng giới hạn .
Đối với Trung Quốc, Nước Hàn việc thờ cúng những bậc tiền nhân chỉ số lượng giới hạn ở từng triều đại phong kiến, hoặc ở một vùng đất nhất định như của người Choang ( Quảng Tây ). Ở những nước này đều không có phong tục thờ cúng tổ tiên chung như Nước Ta tất cả chúng ta .
Qua khảo sát ở một số nước, đã giúp cho Viện có thêm kinh nghiệm, đồng thời cũng khai thác được nhiều tư liệu quý liên quan tới việc thờ cúng tổ tiên của người Việt.
Mặt khác, để có đủ nguồn tư liệu tương quan tới việc thờ cúng tổ tiên, Viện đã tiến hành kế hoạch xâm nhập trong thực tiễn, tập trung chuyên sâu trên địa phận tỉnh Phú Thọ, trong đó trọng điểm là những nơi có đền thờ những Vua Hùng. Trong thời hạn khai thác tư liệu, đoàn cán bộ của Viện phối hợp với Khu di tích lịch sử lịch sử vẻ vang Đền Hùng nghiên cứu và điều tra thực tiễn ở gần 200 làng / xóm / khu dân cư trên địa phận 13 huyện, thành phố, thị xã của tỉnh Phú Thọ, từ đó, nhận diện được 109 / làng / xóm / khu dân cư tại 12 huyện / thị / thành phố có di tích lịch sử và tín ngưỡng thờ cúng những Vua Hùng .
Ở một số ít nơi trọng điểm vùng ven Đền Hùng, Viện đã tổ chức triển khai phục dựng lại 1 số ít tiệc tùng truyền thống lịch sử như tục “ Rước Vua về làng ăn Tết ” ở 2 làng Triệu Phú và Vi – thị tấn Hùng Sơn ( huyện Lâm Thao ) ; Lễ hội rước Vua mừng xuân của những làng xã Tiên Kiên ( huyện Lâm Thao ) .
Sau quy trình nghiên cứu và điều tra, tập hợp tư liệu, Viện Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ Nước Ta đã tổ chức triển khai biên soạn những tư liệu theo những nội dung bắt buộc của UNESCO. Đội ngũ chuyên viên của Viện đã thao tác với niềm tin mê hồn khoa học và ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm cao, nên chỉ sau một thời hạn ngắn bộ hồ sơ khoa học về “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” đã cơ bản hoàn thành xong .
Để bộ hồ sơ thật sự có chất lượng, Viện Văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật Nước Ta liên tục gửi đến những chuyên viên của Bộ và những Viện nghiên cứu và điều tra lịch sử dân tộc, văn hóa để tranh thủ những quan điểm góp phần thiết kế xây dựng. Tiếp thu những quan điểm của những nhà khoa học, Viện liên tục hoàn hảo hồ sơ gửi lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để xin quan điểm Thủ tướng nhà nước phê duyệt hồ sơ : “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” đề xuất UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât. Hồ sơ được gửi đi Pari, nơi có trụ sở của tổ chức triển khai UNESCO đúng thời hạn pháp luật ( ngày 31/12/2010 ) .
Với ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm đối với tổ tiên, những chiến sỹ chỉ huy của Ủy ban Quốc gia UNESCO Nước Ta bên cạnh tổ chức triển khai quốc tế đã theo dõi sát sao hành trình dài của bộ hồ sơ mà Nước Ta đệ trình. Sớm tiếp đón những quan điểm của bè bạn quốc tế, những chuyên viên của tất cả chúng ta đã thông tin nhanh gọn về Nước Ta để liên tục hoàn hảo hồ sơ lần cuối. Nhận được những thông tin cần bổ trợ, chỉnh lý, Viện Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ Nước Ta liên tục mời những chuyên viên có uy tín, giàu kinh nghiệm tay nghề trong việc thiết kế xây dựng hồ sơ khoa học trình UNESCO tham gia góp phần quan điểm lần cuối. Hồ sơ đã được hoàn hảo kịp thời gửi đến tổ chức triển khai UNESCO của Liên hợp quốc .
Trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
Sau quy trình sẵn sàng chuẩn bị hồ sơ là bước hoạt động đối với những nước thành viên của Ủy ban liên Chính phủ công ước 2003. Các đoàn ngoại giao, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng với chỉ huy tỉnh Phú Thọ và những cơ quan chức năng của tỉnh đã tích cực hoạt động bè bạn quốc tế ủng hộ hồ sơ “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” của Nước Ta .
Chúng ta đã cố gắng nỗ lực giải thích để bè bạn quốc tế hiểu được ý nghĩa, tầm quan trọng của việc thờ cúng Tổ tiên đối với người Việt. Người Nước Ta rất trọng đạo hiếu, từ việc thờ ông bà, cha mẹ đến thờ chi tộc, dòng họ, thờ thành hoàng làng và cao hơn là thờ ông Tổ “ Vua Hùng ”. Đây là một nét đẹp truyền thống cuội nguồn của người Nước Ta, bộc lộ đạo lý “ Uống nước nhớ nguồn ”. Chính vì vậy việc thờ Tổ mang tính hội đồng và có sức lan tỏa rất rộng. Tổ Hùng Vương không chỉ thờ ở khu vực xung quanh Đền Hùng nơi sinh tụ của người Việt cổ, mà thời nay đã lan rộng ra và lan tỏa ra cả nước, kể cả ở 1 số ít vương quốc có Việt kiều sinh sống .
Rước kiệu về Đền Hùng trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng là nghi lễ truyền thống lịch sử được những xã vùng ven di tích lịch sử duy trì, bảo tồn hàng ngàn năm nay ( Ảnh chụp năm 2019 – Vũ Tuân )
Cũng chính vì người Nước Ta có thờ cúng một ông Tổ, nên có sức cố kết hội đồng, tạo thành sức mạnh cội nguồn, ý thức đoàn kết dân tộc bản địa giúp cho Nước Ta thắng lợi những quân địch xâm lược và ngày này đang thiết kế xây dựng quốc gia trên đà tăng trưởng .
Hiểu rõ điều đó, nên bạn bè quốc tế đã đồng lòng ủng hộ. Mặt khác, hồ sơ của chúng ta được chuẩn bị công phu, chất lượng, nên vào ngày 6/12/2022, Hội đồng thẩm định hồ sơ của UNESCO đã tán thành đề cử “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” của Việt Nam vào “Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.
Chúng ta rất vui mừng vì “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ” của Nước Ta được thế giới vinh danh là Di sản văn hóa thế giới. Nhưng điều đáng mừng hơn là tổ chức triển khai UNESCO coi đạo lý và truyền thống cuội nguồn của người Việt về việc trân trọng tổ tiên, đáng để cho nhân dân những vương quốc khác trên thế giới phải học tập. Đó là đạo lý biết ơn tổ tiên của người Việt, đã được trao truyền từ đời này sang đời khác. Sau khi vinh danh “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ” của Nước Ta, UNESCO đã tuyên truyền sâu rộng trong hội đồng thế giới để những vương quốc đều có ý thức tôn thờ tổ tiên của mình .
Đối với quốc gia ta “ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ” được thế giới tôn vinh, tất cả chúng ta càng phải liên tục tuyên truyền để nhân dân cả nước hiểu thâm thúy hơn về ý nghĩa to lớn của thời đại Hùng Vương – thời đại khởi đầu dựng nước trong lịch sử dân tộc dân tộc bản địa. Từ đó mọi dân cư Nước Ta đều biết trân trọng và giữ gìn những thành quả mà ông cha ta để lại. Chúng ta tin yêu rằng, từ nay và mãi mãi về sau con cháu những Vua Hùng không khi nào quên nguồn cội tổ tiên của mình .
Nguyễn Tiến khôi – Chủ tịch Hội KHLS tỉnh Phú Thọ
