Tìm về ngọn nguồn
Vào năm 1993, bác sĩ Nguyễn Anh Trí ( khi đó công tác làm việc tại Bệnh viện Hữu nghị Việt – Xô ) bảo vệ thành công xuất sắc luận án Phó Tiến sĩ. Khi nhìn bút tích sửa chữa thay thế của những thầy cô trong từng trang luận án, ông nảy ra sáng tạo độc đáo muốn lưu giữ làm kỷ niệm suốt đời nhưng chưa biết sẽ làm thế nào. Ba năm sau, khi tu nghiệp từ Nhật trở lại, ông cùng bè bạn thiết kế xây dựng Phòng Xét nghiệm lâm sàng tổng hợp, thuộc Bệnh viện Đa khoa Tràng An, tiền thân của MEDLATEC ngày này .
Đến đầu những năm 2000, khi đơn vị chức năng này định hình hướng đi trên nghành xét nghiệm, đặc biệt quan trọng là xét nghiệm tại nhà, Phó Tiến sĩ Nguyễn Anh Trí quay lại triển khai ý tưởng sáng tạo bảo tồn bút tích của những người thầy ngành Y. Ông san sẻ với bạn hữu, người thân trong gia đình và được ủng hộ ngay vì họ cùng chung lý tưởng, mong ước góp phần điều gì đó cho quốc gia .
Nhớ lại ngày đó, thành viên Hội đồng sáng lập MEDLATEC, bà Võ Thị Ngọc Lan cho biết: “Chúng tôi đã tính mua đất làm kinh doanh bất động sản để thu lợi nhuận. Nhưng cuối cùng nghĩ rằng không nên làm thế mà quay về nghề y, vì đó là nghề của mình. Tư tưởng lưu giữ bút tích của các thầy ngành Y cứ len lỏi mãi trong chúng tôi mà chưa thực hiện được. Cuối năm 2003, chúng tôi quyết định lên Hòa Bình để mua mảnh đất khoảng 1ha. Đó là manh nha đầu tiên cho sự khởi phát Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam (TTDS) và Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam (CVDS) hiện nay”.
Lấn sân sang nghành mới, không có cách nào khác là phải biết đứng trên vai người khổng lồ, những người sáng lập đã tìm đến PGS.TS Nguyễn Văn Huy ( Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Nước Ta ) để mời làm cố vấn trình độ. Với kinh nghiệm tay nghề dạn dày và sự tận tâm với ngành Bảo tàng, PGS Nguyễn Văn Huy cho rằng, muốn làm được kho lưu trữ bảo tàng ở Hòa Bình thì bắt buộc phải khuynh hướng lại cách thao tác, phải sưu tầm những tài liệu và tiến hành nhiều yếu tố khác. Lúc ấy toàn bộ mọi người mới nhận ra việc tọa lạc và kho lưu trữ bảo tàng Hòa Bình chỉ là một nhánh và bắt buộc phải xây dựng ngay một Trung tâm Di sản những nhà khoa học Nước Ta tại TP. Hà Nội. Cơ duyên và sáng tạo độc đáo nhân văn trong sáng đã đưa những con người nhiệt huyết và nghĩa vụ và trách nhiệm với di sản của nhà khoa học xích lại gần nhau .
Vạn sự khởi đầu nan. Theo những người sáng lập, việc tổ chức triển khai Trung tâm Di sản những nhà khoa học Nước Ta còn khó hơn việc tổ chức triển khai quản lý và vận hành một đơn vị chức năng y tế là MEDLATEC. Sau khi Trung tâm được ra đời tại Văn Miếu ( 9-2008 ), báo chí truyền thông rộ lên thông tin về sự sinh ra của một TT văn miếu hiện đại để ghi danh, lập bia những tiến sỹ mà chưa rõ thực hư là tiến sỹ thật hay là tiến sỹ giấy … Trước búa rìu của dư luận, những người sáng lập vẫn vững tâm, tìm và lý giải với từng nhà khoa học về ý nghĩa chân chính của Trung tâm. PGS.TS Nguyễn Văn Huy đã kiên trì cùng đội ngũ cán bộ trẻ của Trung tâm bí mật thực thi điều tra và nghiên cứu, sưu tầm, tàng trữ, dữ gìn và bảo vệ di sản nhà khoa học một cách thầm lặng .
Cho đến vài năm sau đó, những câu hỏi đại loại như “ Cơ quan tư nhân à ? Tư nhân sao lại đi làm văn hóa truyền thống ? Có được lâu bền không ? Có vì mục tiêu trục lợi ? ” luôn là câu hỏi mở màn cho những câu truyện khi nghiên cứu viên của Trung tâm tiếp cận với những nhà khoa học. Và cùng với những câu hỏi đó là ánh mắt dè chừng, thái độ dò xét, thậm chí còn không ít lần, những nghiên cứu viên của Trung tâm bị cánh cửa của nhà khoa học đóng sầm ngay trước mặt. Không nản chí, Ban chỉ huy của MEDLATEC luôn sát cánh, họp bàn hàng tuần cùng cán bộ của Trung tâm để nghiên cứu và phân tích những khó khăn vất vả và tìm cách vượt qua. Mặc dù là những người thao tác ở ngành y tế nhưng Ban chỉ huy MEDLATEC đam mê với sự nghiệp bảo tồn và phát huy giá trị di sản nhà khoa học. Bằng kinh nghiệm tay nghề tổ chức triển khai, quản trị, họ đã góp vốn đầu tư, động viên và luôn ủng hộ để hiện thực hóa những sáng tạo độc đáo trình độ của việc làm có ý nghĩa này .
Những ngày lăn lộn mua đất, giải phóng mặt phẳng ở Hòa Bình cũng là những ngày tháng không thể nào quên. Cả một vùng đồi hoang sơ, chỉ có ngô, sắn, đu đủ và mía … cũng không hề làm nản ý chí của những người sáng lập. Họ chuyển dời từ TP.HN đến Hòa Bình đa phần bằng xe máy để tiến hành lan rộng ra dự án Bất Động Sản xây dựng Công viên, đếm từng gốc chuối, cây sắn để đền bù cho người dân, không để họ thiệt. Nhớ lại lúc đó, bà Võ Thị Ngọc Lan tâm sự : “ Chúng tôi nói thật với bà con là nơi đây sẽ là nơi mà con trẻ của toàn thôn, xã thao tác. Vì quyền lợi của con trẻ tất cả chúng ta thì bà con nên ủng hộ dự án Bất Động Sản. Khi chúng tôi nghiên cứu và phân tích như vậy thì nhân dân đều nghe và ủng hộ. Nhìn vạt rừng hoang sơ, rắn rết, người địa phương còn ngao ngán, chứ không ai nghĩ đến một cơ ngơi như ngày thời điểm ngày hôm nay ” .
GS Nguyễn Anh Trí thực địa tại Công viên Di sản
Trái ngọt
Từng bước, từng bước kiên trì, nỗ lực, qua hơn 12 năm kiến thiết xây dựng, hàng nghìn nhà khoa học đã gửi trọn niềm tin vào Trung tâm Di sản những nhà khoa học Nước Ta, bằng cách trao tặng những tài liệu hiện vật gắn bó cả đời, đồng thời kể những câu truyện, tự ghi lại ký ức cuộc sống cho Trung tâm. Hàng vạn bản thảo, thư từ, sổ ghi chép, thậm chí còn là nhật ký của những nhà khoa học ở những chuyên ngành khác nhau được lưu giữ, dữ gìn và bảo vệ và trình làng trải qua những tọa lạc và bằng những xuất bản phẩm. Khối lượng di sản ngày một nhiều thêm, đa dạng và phong phú, phong phú về mô hình và là những tư liệu quý giá ship hàng cho những hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra ở nhiều nghành, nhất là sử học, nhân học .
Di sản của những nhà khoa học đang tàng trữ tại Trung tâm đã lan tỏa giá trị qua những bài viết, những cuốn sách, những thước phim tư liệu về những nhà khoa học. Những loại sản phẩm đó là tác dụng của một quy trình nỗ lực, phấn đấu của cả Trung tâm, khi nghiên cứu và điều tra, bảo tồn, phát huy di sản của những nhà khoa học Nước Ta là việc trọn vẹn mới, chưa từng có tiền lệ ở nước ta .
Lễ tiếp đón tài liệu của GS Tôn Thất Tùng, 2012
Song song với việc tích góp tư liệu tại TTDS, CVDS đang được kiến thiết xây dựng tại Hòa Bình chính là một địa chỉ khai thác và phát huy giá trị di sản nhà khoa học mà những con kiến nghiên cứu viên đã tha về tổ. Những con kiến ấy mặc dầu chỉ học một ngành như di sản văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc, nhân học, tàng trữ, nhưng họ thực sự đa năng trong việc làm, hoàn toàn có thể vừa làm điều tra và nghiên cứu, sưu tầm vừa hoàn toàn có thể làm tọa lạc, tàng trữ, dữ gìn và bảo vệ, vừa trở thành những hướng dẫn viên du lịch du lịch tại CVDS .
Từ khi Open đón khách ( cuối 2017 ) đến nay, CVDS đã đón 150.000 lượt khách tham từ khắp nơi trong cả nước, với nhiều thành phần, lứa tuổi khác nhau … Không gian xanh, sạch với những khu công trình kiến trúc có 1 không 2, cộng với giá trị di sản cốt lõi của nhà khoa học chính là điểm độc lạ, lôi cuốn mọi đối tượng người tiêu dùng khách đến đây .
Nhiều nhà khoa học, hành khách rất khâm phục tầm nhìn của MEDLATEC, khi đã nhận ra những giá trị tiềm tàng và phổ cập điều ấy cho công chúng. Bà Phan Việt Liên, vợ cố GS.TS Trần Linh Sơn ( nguyên Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nước Ta ) nhìn nhận : “ Trung tâm đang nỗ lực hết mình để từng chút, từng chút kỳ công gỡ những sợi chỉ, kết nối chúng lại với nhau, làm cho tấm thảm ngày càng bùng cháy rực rỡ, triển khai xong, để những thế hệ tương lai được chiêm ngưỡng và thưởng thức, được tự hào học tập và noi theo … Những việc mà Trung tâm đã và đang làm thật to lớn và đáng quý biết bao ” .
Dưới góc nhìn của người bảo tồn và quản trị những di sản văn hóa truyền thống, tiến sỹ Lê Minh Lý ( Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa truyền thống vương quốc ) chứng minh và khẳng định : “ Trong gần 70 năm qua tất cả chúng ta đã làm được rất nhiều việc để bảo vệ di sản văn hoá vật thể, di sản vạn vật thiên nhiên và di sản văn hoá phi vật thể. Tuy nhiên, có một loài hình di sản vô cùng quan trọng, gắn bó hàng ngày với đời sống mà tất cả chúng ta chưa nhận thức được, đó là di sản của những nhà khoa học. Di sản này đang bị quên béng. Nhìn lại chặng đường vừa mới qua hoàn toàn có thể nói TTDS đã có một tầm nhìn kế hoạch với giải pháp tiếp cận bảo vệ di sản của quốc tế ” .
Hướng tới tương lai
Hiện nay MEDLATEC đã tăng trưởng mạng lưới hệ thống lên 3 cơ sở và 28 văn phòng tại Thành Phố Hà Nội cùng Trụ sở tại 42 tỉnh thành trong cả nước, hoạt động giải trí đa nghành trong y tế, dược phẩm, công nghệ thông tin trong y tế, kiến thiết xây dựng những khu công trình y tế, … Với việc giữ vững nguồn góp vốn đầu tư, MEDLATEC luôn coi sự tăng trưởng Trung tâm Di sản và Công viên Di sản là một trách nhiệm then chốt, kế hoạch và là niềm tự hào của người MEDLATEC. Công viên Di sản được quản lý và vận hành để trở thành một điểm đến độc lạ, mang tính khoa học, giáo dục văn hóa truyền thống không chỉ cho vùng Tây Bắc mà là điểm đến của hành khách cả nước. Nơi đó sẽ có một kho lưu trữ bảo tàng về những nhà khoa học Nước Ta, một TT tàng trữ, một thư viện khoa học đa nghành … Rất nhiều nhà khoa học đã tin yêu, gửi gắm với niềm tin vào kho lưu trữ bảo tàng trí tuệ Nước Ta của thời đại Hồ Chí Minh. Đó chính là CVDS – một nơi mà khách du lịch thăm quan không chỉ vui chơi mà còn học tập, tiếp lửa đam mê để sống, góp sức giá trị cho xã hội, hội đồng .
Một buổi họp bàn để tiến hành việc làm tại TTDS
Nói về tâm huyết, tầm nhìn chiến lược trong tương lai, người sáng lập MEDLATEC, GS.TS Nguyễn Anh Trí khẳng định: Sau 24 năm hình thành và phát triển, từ những ngày đầu hoạt động, thành viên sáng lập chỉ mong muốn có thêm thu nhập để cải thiện cuộc sống, đến nay, MEDLATEC đã tìm ra và tạo dựng, tự nhận lấy trách nhiệm chăm sóc sức khỏe cho nhân dân và sưu tầm, lưu trữ, bảo tồn, phát huy giá trị di sản của các nhà khoa học Việt Nam. Các thế hệ của MEDLATEC kế cận nhau tạo thành một cuộc chuyển giao lý tưởng, đam mê một cách êm ái và bền vững. Sự nghiệp bảo tồn di sản nhà khoa học Việt Nam không tính bằng năm, chục năm mà phải tính bằng đời người, nhiều đời người, bởi các thế hệ nhà khoa học Việt Nam sẽ luôn luôn bổ sung và phát triển. Công việc này luôn luôn tiếp diễn.
Trong tầm nhìn kế hoạch đó, nghĩa vụ và trách nhiệm bảo tồn di sản nhà khoa học Nước Ta sẽ không chỉ là của MEDLATEC, mà của toàn bộ những người tận tâm với sự nghiệp này để gìn giữ một mô hình di sản mang giá trị lịch sử dân tộc, nhân văn, khoa học cho hội đồng, xã hội. Chúng ta cùng tin cậy vào một tương lai tốt đẹp, nơi di sản sẽ luôn được nâng niu, gìn giữ và tỏa sáng .
Thiên Hương
