Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh trong buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ. ( Ảnh : Thanh Thương / TTXVN )Gần 80 tuổi đời với 70 năm đắm say, gìn giữ làn điệu dân ca quan họ TP Bắc Ninh, nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh luôn là niềm tự hào của những liền anh, liền chị quan họ. Bà không chỉ yêu mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật này mà còn là “ linh hồn ” giúp dân ca quan họ vĩnh cửu và lan tỏa .
Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh, sinh năm 1948, tại Xuân Hội, xã Lạc Vệ, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Mặc dù không sinh ra và lớn lên tại làng quan họ gốc nhưng ngay từ khi còn nhỏ, tình yêu dân ca quan họ đã nhen nhóm trong bà.
Bà Nguyễn Thị Quýnh cho biết từ nhỏ, khi được nghe những bà, những chị hát quan họ, bà đã cảm nhận được làn điệu này có sức hút đặc biệt quan trọng. Từ đó, bà tự nghe, tự học và nhờ mọi người uốn nắn thêm .
Lâu dần, quan họ đã trở thành một phần không hề thiếu trong đời sống của bà. Mỗi tối, bà đều theo bác tham gia những buổi hoạt động và sinh hoạt để học cách ca, chơi quan họ .
Cứ như vậy, tình yêu và “ vốn liếng ” quan họ mỗi ngày lớn dần lên. Sau này, bà kết hôn với ông Nguyễn Văn Cách, làng Đặng Xá ( nay là khu Đương Xá ), phường Vạn An, thành phố Thành Phố Bắc Ninh ( 1 trong 44 làng quan họ cổ trong tỉnh ). Nhờ đó, một lần nữa “ duyên ” quan họ lại như mạch nguồn chảy trong con người của bà .
Nghệ nhân Nguyễn Thị Quýnh san sẻ do ảnh hưởng tác động của cuộc chiến tranh, nhiều năm, quan họ Đặng Xá vắng bóng. Tuy nhiên, người dân nơi đây luôn mong ước phục dựng lại mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ độc lạ này .
Khi đó, hai vợ chồng bà cùng với những tình nhân quan họ trong làng đã tuyên truyền, hoạt động, tập hợp mọi người ở những lứa tuổi xây dựng câu lạc bộ quan họ Đương Xá do bà làm chủ nhiệm .
[Dân ca quan họ Bắc Ninh: Những làn điệu làm say đắm lòng người]
Nhớ lại những ngày đầu mới xây dựng câu lạc bộ, bà Quýnh cho biết lúc đó, gặp rất nhiều khó khăn vất vả, không có người dạy, không có kinh phí đầu tư hoạt động giải trí. Mọi người đã đi từng nhà hoạt động từng người. Nhiều người chấp thuận đồng ý và cũng có nhiều người không đồng ý chấp thuận vì cho rằng duy trì câu lạc bộ rất khó .
Tuy nhiên, với tình yêu và niềm đam mê, năm 1994, câu lạc bộ quan họ Đương Xá được xây dựng với 12 thành viên. Đến nay, trải qua 30 năm xây dựng ( 1994 – 2023 ), câu lạc bộ đã lôi cuốn 60 thành viên với 3 thế hệ cao tuổi, trung tuổi và măng non .
Ban đầu, do không có nơi hoạt động và sinh hoạt, những thành viên tập trung chuyên sâu tại nhà bà Quýnh. Trong căn nhà ấm cúng, tràn trề tình yêu quan họ, những âm thanh vang, rền, nền, nảy từ lớp lớp những thế hệ tình nhân làn điệu dân ca này vang lên không ngớt. Mọi người cùng học hát, giao lưu, hướng dẫn nhau những lời khó trong quan họ cổ, làm vơi đi những nhọc nhằn của đời sống .
Nghệ nhân Nguyễn Thị Quýnh, thứ 4 từ trái trong buổi vinh danh nghệ nhân nhân dân. ( Ảnh : Thanh Thương / TTXVN )Là chủ nhiệm câu lạc bộ được ví như “ nhạc trưởng ” của đoàn nhạc, bà Nguyễn Thị Quýnh phân công mỗi người một trách nhiệm, người sưu tầm những làn điệu, người sáng tác bài mới, người truyền dạy … Nhờ vậy, câu lạc bộ quan họ Đương Xá nhanh gọn tăng trưởng, đạt được nhiều thành tích cao trong những cuộc thi hát dân ca quan họ TP Bắc Ninh .
Bà Quýnh đã tập hợp những thành viên, sưu tầm hàng trăm bài quan họ cổ, trực tiếp truyền dạy cho hàng trăm người trong câu lạc bộ và những câu lạc bộ khác. Bà đã sáng tác được nhiều bài quan họ mới như : “ Chung tay, chung sức chống giặc COVID-19, ” “ Tâm tình người chiến sỹ ngành y, ” “ Chiến sỹ công an vì nước quên thân, vì dân Giao hàng, ” “ Bác đi xa lòng ta còn ước ” …
Với những cống hiến đó, bà Nguyễn Thị Kim Quýnh vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân Nhân dân năm 2022.
Vinh dự gắn liền với trách nhiệm
Với nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh, niềm vui lớn nhất của bà là được đắm mình trong làn điệu dân ca, mỗi tối được tham gia sinh hoạt, luyện tập các bài quan họ với những thành viên trong câu lạc bộ. Bà luôn tâm niệm đem hết “vốn liếng” quan họ của mình truyền dạy cho các thế hệ.
Theo nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh, hát quan họ dễ nhưng cách “ chơi ” lại rất khó. Bởi vì “ chơi ” quan họ cần tổng hợp những yếu tố văn hóa truyền thống như : màn biểu diễn, phục trang, nhà hàng, những tục của người quan họ … Vì vậy, những liền anh, liền chị cần có quy trình hoạt động và sinh hoạt vĩnh viễn, học hỏi từ nhiều thế hệ .
Loại hình thẩm mỹ và nghệ thuật này đa phần truyền miệng nên chỉ đi ” chơi ” quan họ mới hoàn toàn có thể thấm nhuần và hiểu được những nguyên tắc. Mỗi buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ, bên cạnh dạy hát, bà còn kể cho những thành viên nghe những câu truyện đi “ chơi ” quan họ của những cụ xưa kia, nghiên cứu và phân tích về ẩm thực ăn uống, phục trang, những luật khi hát một canh quan họ …
Bà Quýnh tâm sự một canh quan họ giữ đúng những lề lối thường chia thành 3 chặng, gồm : chặng tiên phong, những liền anh, liền chị hát những bài “ lề lối ” giọng cổ ; chặng thứ hai, liền anh, liền chị hát những bài thuộc giọng vặt ; chặng cuối là những lời ca ân tình, thủy chung để rồi khi chia tay sẽ hát những lời ca giã bạn .
Bởi vậy, mỗi buổi hoạt động và sinh hoạt, với lứa tuổi trung niên và cao tuổi, bà nhu yếu những liền anh, liền chị hát theo đúng lề lối để gìn giữ vốn quan họ cổ .
Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Quýnh hát đôi với liền chị trong buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ. ( Ảnh : Thanh Thương / TTXVN )Đối với lớp măng non, ngoài học theo những làn điệu cổ của mần nin thiếu nhi như “ Mười nhớ, ” “ Trên rừng 36 thứ chim, ” “ Cây trúc xinh ” …, bà còn dạy những cháu những làn điệu mới, tương thích với lứa tuổi, động viên những cháu học tập, rèn luyện, từ đó truyền tải niềm đam mê để bảo tồn và tăng trưởng dân ca quan họ .
Với những liền anh, liền chị nhí, nghệ nhân Nguyễn Thị Kim Quýnh là người bà, người thầy mẫu mực .
Em Nguyễn Thị Kiều Oanh ( 11 tuổi, câu lạc bộ quan họ Đương Xá ) cho biết em đã học hát dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh được 2 năm nhưng đã thuộc được khá nhiều làn điệu. Ban đầu khi chưa biết đến mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ này, chính bà Quýnh là người động viên mái ấm gia đình và những em tham gia học hát quan họ. Mỗi buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ, bà Quýnh bắt nhịp, uốn nắn từng câu, từng chữ, hướng dẫn những em cách “ buông câu, nhả chữ ” cho đúng nhịp điệu .
Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh ( thứ 4 từ phải ) truyền dạy quan họ trong những buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ. ( Ảnh : Thanh Thương / TTXVN )Sinh hoạt tại câu lạc bộ quan họ Đương Xá từ khi xây dựng đến nay, liền chị Đặng Thị Nhung bày tỏ tình yêu và niềm đam mê quan họ của bà Nguyễn Thị Quýnh đã truyền lửa cho những thế hệ sau này. Sự nhiệt huyết của bà Quýnh giúp mọi người tự nhủ, ý thức được nghĩa vụ và trách nhiệm tiếp nối nguồn đam mê đến thế hệ sau. Các anh chị em lấy bà là điểm sáng, tấm gương trong công tác làm việc bảo tồn và lan tỏa dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh .
Bắc Ninh là một trong những địa phương đi đầu cả nước quan tâm và có cơ chế đãi ngộ đối với các chủ thể trực tiếp nắm giữ, thực hành truyền dạy và lan tỏa giá trị di sản.
Từ 2010 đến nay, tỉnh đã có 3 lần tổ chức triển khai xét Tặng và tôn vinh nghệ nhân nghành nghề dịch vụ di sản văn hóa truyền thống phi vật thể với hàng trăm người. Năm 2013, địa phương đã phát hành và thực thi chính sách tương hỗ lương hằng tháng so với nghệ nhân dân ca quan họ .
Năm 2019, tỉnh liên tục có thêm chính sách tương hỗ kinh phí đầu tư hoạt động giải trí so với 44 làng quan họ gốc ( với mức 30 triệu đồng / làng / năm ) và 150 làng quan họ thực hành thực tế ( với mức 20 triệu đồng / làng / năm ) … / .
Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh trong buổi hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ. ( Ảnh : Thanh Thương / TTXVN )Gần 80 tuổi đời với 70 năm đắm say, gìn giữ làn điệu dân ca quan họ TP Bắc Ninh, nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Quýnh luôn là niềm tự hào của những liền anh, liền chị quan họ. Bà không chỉ yêu mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật này mà còn là “ linh hồn ” giúp dân ca quan họ vĩnh cửu và lan tỏa .
