Văn Miếu được ca tụng là “ trường ĐH ” tiên phong của Nước Ta với tổng hợp gồm hai di tích lịch sử thờ Khổng Tử, những bậc hiền triết Nho giáo và Tư nghiệp Quốc Tử Giám Đường Chu Văn An. Công trình hình thành từ thời Lý ( thế kỷ XI ) nhưng đến thời Pháp thuộc, khoảng trống của Văn Miếu chỉ số lượng giới hạn bên trong những bức tường bao quanh. Năm 1899, thống sứ Bắc Kỳ mới ký quyết định hành động lan rộng ra khoảng trống Văn Miếu trong khoanh vùng phạm vi một vùng đất 4 cạnh, với những con đường mà nay là Nguyễn Thái Học, Quốc Tử Giám, Tôn Đức Thắng … Không chỉ ở thời Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông hoặc thời vua Trần, thời Hậu Lê mà những năm đầu của thế kỷ XIX, Văn Miếu vẫn được triều Nguyễn trọng dụng làm khoảng trống thờ tự và dựng nên Khuê Văn Các – hình tượng của TP. Hà Nội ngày này. Năm 1947, giặc Pháp nã đạn phá hỏng hình Khuê Văn Các để lại 4 cột đá trơ trọi .
 |
| Quy hoạch Văn Miếu sẽ giúp di sản này mãi vĩnh cửu cùng với thời hạn |
Cuối thế kỷ XIX, khi lan rộng ra khoảng trống, người ta đã bỏ quên Hồ Văn, tên cũ xưa gọi là Thái Hồ. Giữa hồ có gò Kim Châu, là nơi diễn ra những buổi bình văn thơ của nho sĩ kinh thành xưa. Năm 1939, những quan lại và thân hào địa phương đã gửi đơn lên chính quyền sở tại, nhu yếu trả lại khu vực Hồ Văn cho Văn Miếu và được đồng ý vào năm 1940. Nhưng rồi, sau đó Hồ Văn lại bị tách ra khỏi khoảng trống chung của Văn Miếu và giao cho chính quyền sở tại Q. Q. Đống Đa quản trị trong vai trò của một khu đi dạo công cộng. Phải tới năm 1999, tức là cách đây tròn 20 năm, trong đợt chỉnh trang lớn tại Văn Miếu, phần diện tích quy hoạnh Hồ Văn một lần nữa được chuyển giao cho Ban quản trị của khu di tích lịch sử này .
Mặc dù trên danh nghĩa Hồ Văn thuộc Trung tâm Văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám quản lý, nhưng khu vực này gần như bị lạc khỏi tổng thể chung của di tích. Nếu khu vực nội tự náo nhiệt người qua lại, thì Hồ Văn đóng cửa im ỉm. Nhưng rồi, các đơn vị quản lý cũng đã nỗ lực để giành lại cho Văn Miếu – Quốc Tử Giám một không gian với kết cấu đặc thù ở thời kỳ hưng thịnh nhất. Và đến nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám lại đứng trước một thách thức mới về bảo tồn và phát huy giá trị.
Ngày nay, mỗi năm Văn Miếu – Quốc Tử Giám đón hàng chục triệu lượt khách tham quan, dần trở nên quá tải mỗi dịp đầu Xuân và ngày lễ. Bên trong khu vực Nội tự, dù đã hạn chế thắp hương nhưng vào các mùa khen tặng học sinh xuất sắc, hoặc dịp trước các kỳ thi sĩ tử cần “cầu may”, vẫn đông nghịt người ra vào vái xin. Khu vực 82 bia đá tiến sĩ phải dựng cả hàng rào sắt (dù chẳng mấy thẩm mỹ) để ngăn tình trạng sờ đầu rùa. Những công trình ở 4 con đường mà nay là Văn Miếu, Nguyễn Thái Học, Quốc Tử Giám, Tôn Đức Thắng mặc dù đã được phê duyệt về cấu trúc nhưng cũng phần nào làm xấu cảnh quan chung của di tích. Trong khi đó, Hồ Văn hiện vẫn bị cắt lìa với các công trình còn lại bởi trục đường Quốc Tử Giám, khiến du khách rất ngại vượt qua dòng xe lưu thông để sang hồ. Mặc dù đơn vị quản lý đã nỗ lực tổ chức các hoạt động nghệ thuật, trình diễn, Hội chữ Xuân, triển lãm thư pháp; tái dựng khung cảnh lều chõng xưa của sĩ tử… nhưng lượng người đến với Hồ Văn vẫn bị hạn chế.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ ký quy hoạch, nhằm nghiên cứu, khảo sát, đánh giá hiện trạng di tích. Đồng thời, khảo sát hiện trạng và đánh giá hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích; tình hình đầu tư các dự án bảo tồn, tu bổ các di tích trong giai đoạn trước đây, các dự án hỗ trợ phát huy giá trị di tích. Quy hoạch cũng tính cả việc nghiên cứu, đặc biệt kiến trúc mặt tiền của các phố Nguyễn Thái Học, Văn Miếu, Quốc Tử Giám và Tôn Đức Thắng. Cũng có rất nhiều đề xuất được đưa ra trong quy hoạch, trong đó có cả việc tìm giải pháp phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể và hệ thống bia Văn Miếu – Quốc Tử Giám; xây dựng tuyến du lịch kết nối di tích với các địa danh du lịch trọng điểm khác của Hà Nội… Và theo đó, Hà Nội có 18 tháng để hoàn thành khối công việc đồ sộ mà quy hoạch đề ra.
Chia sẻ với phóng viên báo chí Thời báo Ngân hàng, Giám đốc Trung tâm Văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu cho biết : “ Ngay sau khi quy hoạch được phê duyệt, chúng tôi đã chọn đối tác chiến lược ; làm hội thảo chiến lược lấy quan điểm của những chuyên viên, những nhà khoa học và hội đồng dân cư để lập phương án … ”. Đơn vị này cũng đã tính tới việc có nên tái dựng không khí khoa cử rất lâu rồi, hoạt động và sinh hoạt của trường Giám hay không ? Hay phục dựng Khương đình, cầu đá để làm đường nối ra gò Kim Châu như thế nào …
Một đề xuất kiến nghị khác cũng được đưa ra điều tra và nghiên cứu là giải tỏa, lê dài đường Hoàng Diệu tới Quốc Tử Giám. Khi dòng giao thông vận tải chuyển sang trục đường mới này, khu vực phố Văn Miếu sẽ được quy hoạch thành phố đi bộ bằng cách chỉnh trang lớp nhà mặt ngoài, sắp xếp ghế nghỉ, những dịch vụ lưu niệm. Từ cuối phố Văn Miếu, một hầm bộ hành sẽ được mở để liên kết với Bảo tàng Mỹ thuật Nước Ta và lê dài theo phố Cao Bá Quát về hướng Hoàng thành Thăng Long. Rồi, theo quy hoạch đường tàu đô thị TP. Hà Nội, một ga tàu điện ngầm sẽ được sắp xếp ở khu vực Văn Miếu ( dự kiến cạnh Hồ Văn hiện tại ) .
Hy vọng quy hoạch Văn Miếu sẽ giúp di sản này mãi vĩnh cửu cùng với thời hạn, lưu giữ những giá trị rực rỡ nhất của TP.HN và cả nước.
