Tại Nước Ta, yếu tố về hiện tượng kỳ lạ chất lượng và ô nhiễm không khí đang nhận được sự chăm sóc từ những cơ quan quản trị và hội đồng nói chung. Từ đó, Trung tâm Công nghệ tích hợp liên ngành giám sát hiện trường ( FIMO ) – thuộc Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng ( Live và Learn ) thiết kế xây dựng “ Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 toàn nước năm 2019 ”. Dự kiến báo cáo giải trình không thiếu năm 2020 sẽ được công bố vào tháng 4/2021 .
Việt Nam: 18/63 tỉnh, thành phố ô nhiễm bụi PM 2.5
Bản đồ này được thiết kế xây dựng trong báo cáo giải trình “ Chất lượng Không khí – Tiếp cận đa nguồn trong giám sát bụi PM 2.5 ” thuộc Dự án “ Chung tay vì Không khí Sạch ” do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ ( USAID ) hỗ trợ vốn. Báo cáo gồm Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 toàn nước có trọng số dân số cấp tỉnh / thành phố năm 2019 và Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 có trọng số dân số cấp Q. / huyện ở Hà Nội năm 2019. Theo map nồng độ bụi PM 2.5 toàn nước năm 2019, có 18/63 tỉnh, thành ở Nước Ta được coi là ô nhiễm bụi PM 2.5 do nồng độ bụi trung bình năm vượt tiêu chuẩn QCVN 05 : 2013 .
Giao diện “ Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 toàn nước ”
Bản đồ này dựa trên tài liệu ảnh vệ tinh phối hợp với tài liệu trên mặt đất từ những trạm chuẩn truyền thống cuội nguồn và mạng lưới trạm cảm ứng trong quá trình năm nay – 2019, những nhà nghiên cứu đã sử dụng mô hình học máy thống kê ( Statistical Machine Learning ) để tìm ra những đặc trưng và xu thế từ chuỗi số liệu, từ đó nghiên cứu và phân tích, ước tính và trực quan hóa nồng độ chất ô nhiễm PM 2.5 trên chủ quyền lãnh thổ Nước Ta .
Khu vực có nồng độ bụi PM 2.5 cao là những nơi có vận tốc đô thị hóa cao, tập trung chuyên sâu nhiều dân cư, nhà máy sản xuất hoặc khu công nghiệp. Đồng bằng sông Hồng ( gồm Hà Nội và những tỉnh lân cận ) là nơi có nồng độ bụi PM 2.5 trung bình năm cao nhất. Nồng độ này giảm dần ở một phần duyên hải miền Trung và một phần tại đồng bằng sông Cửu Long ( TP Hồ Chí Minh và những tỉnh lân cận ) .
Bên cạnh đó, khu vực đồng bằng sông Hồng cũng bị ảnh hưởng một phần của điều kiện khí tượng bất lợi vào mùa đông, làm cho chất ô nhiễm khuếch tán kém, dẫn đến nồng độ bụi PM 2.5 trung bình năm ở các tỉnh thành phía Bắc luôn cao hơn phía Nam. Theo đó, các tỉnh có nồng độ bụi PM 2.5 trung bình năm cao nhất là Hưng Yên, Bắc Ninh, Hải Dương, Thái Bình và Hà Nội. Đây đều là các tỉnh/thành tập trung nhiều khu công nghiệp và có tốc độ phát triển kinh tế nhanh trong những năm gần đây.
Ngoài ra, FIMO còn thiết kế xây dựng map nồng độ PM 2.5 có tính đến trọng số dân số. Nó còn được gọi là map phơi nhiễm PM 2.5 bởi số liệu này hoàn toàn có thể dùng để nhìn nhận ảnh hưởng tác động của ô nhiễm không khí lên sức khỏe thể chất hội đồng ( theo khuyến nghị của WHO ) .
PGS.TS. Nguyễn Thị Nhật Thanh và nhóm nghiên cứu “Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 toàn quốc”
“ Chẳng hạn, với một tỉnh miền núi phía Bắc có khoảng chừng 70 % diện tích quy hoạnh là tự nhiên và đồi núi, nếu tính nồng độ PM 2.5 trung bình theo cách cộng vào, chia đều thường thì sẽ ra giá trị rất nhỏ. Nhưng thực tiễn, những thị xã hay thị xã có người sinh sống vẫn hoàn toàn có thể có nồng độ bụi PM 2.5 cao và ảnh hưởng tác động đến sức khỏe thể chất của dân cư ở đó. Do vậy, để tính trung bình chất ô nhiễm cho một đơn vị chức năng hành chính, chúng tôi phải gán những giá trị trọng số dân số, ” TS. Nguyễn Thị Nhật Thanh – đại diện thay mặt nhóm nghiên cứu và điều tra FIMO, lý giải. “ Điểm nào có nhiều dân sinh sống sẽ có trọng số cao hơn, còn điểm nào không có người sinh sống sẽ có trọng số rất thấp, ít góp phần vào giá trị trung bình của tỉnh. Nhìn vào giá trị trung bình đó sẽ biết được mức độ phơi nhiễm của dân cư mỗi địa phương ” .
Bản đồ nồng độ bụi PM 2.5 hỗ trợ quản lý chất lượng không khí
PGS.TS. Nguyễn Thị Nhật Thanh san sẻ, kỳ vọng nhóm điều tra và nghiên cứu sẽ cung ứng 1 số ít phát hiện từ map để tương hỗ những nhà hoạch định chủ trương trong quản trị chất lượng không khí trong tương lai .
Về tính đúng chuẩn của tài liệu, nhóm tác giả cũng chú ý quan tâm rằng map nồng độ bụi PM 2.5 được kiến thiết xây dựng có độ bất định thấp ở những khu vực có trạm quan trắc và độ bất định cao ở những khu vực không hoặc có ít trạm quan trắc, do thực trạng mạng lưới trạm quan trắc còn rất hạn chế tại Nước Ta. Thêm vào đó, vì đặc trưng khí hậu và mây che tại phía Bắc trong 1 số ít ngày khiến 1 số ít ảnh vệ tinh chụp được không hề sử dụng, do vậy đây cũng là yếu tố làm tăng độ bất định của map .
Kiểm chứng giá trị trên map bụi PM 2.5 trung bình năm với 13 trạm quan trắc chuẩn hiện có trên toàn nước ( tức so sánh giá trị trung bình năm của điểm ảnh trên map với giá trị đo được của trạm mặt đất cùng tọa độ ), FIMO cho biết sai số tuyệt đối chung của tổng thể những trạm đạt 4,36 µg / m³ và sai số tương đối đạt 8,96 % .
Ngoài ra, sự phân bố không gian của nồng độ bụi PM 2.5 trên phạm vi toàn Việt Nam vẫn còn là vấn đề gây nhiều tranh cãi và không thể kiểm chứng trong giới nghiên cứu về ô nhiễm không khí. Do vậy, nhóm tác giả cho biết sẽ cần thêm đầu tư trong tương lai để có thể đưa ra bức tranh toàn cảnh và lý giải hợp lý hơn về ô nhiễm bụi PM 2.5 tại Việt Nam.
Các map nồng độ bụi PM 2.5 này là một trong những tài liệu sử dụng cho Báo cáo Chỉ số Hiệu quả môi trường tự nhiên cấp tỉnh Nước Ta năm 2020 ( EPI ) do những chuyên viên Nước Ta thiết kế xây dựng và dự kiến công bố vào tháng 3/2021, dưới sự bảo trợ của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNDP .
Tuyết Nga – Đăng Hoàng (UET-News)
