Trình diễn áo dài tại Festival Huế 2018. ( Ảnh : Hoàng Hùng / TTXVN )
Áo dài Việt Nam không chỉ đơn thuần là một loại trang phục dân tộc mà còn chứa đựng một bề dầy lịch sử, truyền thống văn hóa, những quan niệm thẩm mỹ, ý thức và tinh thần dân tộc của người Việt Nam.
Trải qua bao thay đổi của xã hội và thời đại, chiếc áo dài vẫn luôn là hình tượng tuyệt đẹp của nền văn hóa dân tộc bản địa, là niềm tự hào của con người Việt Nam .
Sự hình thành và phát triển của áo dài Việt
Theo những nhà nghiên cứu lịch sử vẻ vang, nhà điều tra và nghiên cứu văn hóa Việt Nam, cho đến nay, vẫn chưa có tài liệu nào hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định đúng chuẩn chiếc áo dài sinh ra từ khi nào .
Tuy nhiên, một số ít điều tra và nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng áo dài có lẽ rằng có nguồn gốc rất lâu rồi, bởi bóng hình của chiếc áo dài đã Open qua những hình khắc người Việt cổ mặc áo xẻ hai tà tung bay trên mặt trống đồng Ngọc Lũ cũng như những hiện vật khác thời Đông Sơn .
Hình bóng chiếc áo dài cũng hoàn toàn có thể thấy trong phục trang của những Anh hùng liệt nữ Bà Trưng, Bà Triệu qua những bức tranh dân gian Đông Hồ nổi tiếng .
[Áo dài – nét đẹp văn hóa, biểu tượng của vẻ đẹp phụ nữ Việt Nam]
Bóng dáng áo dài cũng hoàn toàn có thể thấy trong những bộ “ mớ ba mớ bảy ” nền nã của sân khấu chèo dân gian, xống áo đẹp tươi của những liền chị quan họ hay trong phục trang rực rỡ của tượng Ngọc nữ chùa Dâu ở TP Bắc Ninh …
Vì nhiều nguyên do khác nhau, đến nay, nguồn sử liệu sớm nhất ghi chép về sự Open của áo dài Việt Nam chỉ còn được lưu lại trong “ Đại Nam thực lục tiền biên. ”
Vũ Vương Nguyễn Phúc Khoát ( 1739 – 1765 ) là người tiên phong ban sắc dụ định hình hình thức của chiếc áo dài là quốc phục của dân Đàng Trong thời kỳ đó .
Với sắc dụ này, Nguyễn Vũ Vương ngầm mong ước khẳng định chắc chắn độc lập và “ quốc tính ” riêng của Đàng Trong so với Đàng Ngoài sau gần 200 năm ly khai ; để phân biệt người Việt với người những dân tộc bản địa khác. Từ đó mà sinh ra chiếc áo dài giao lãnh hay còn gọi là áo dài đối lĩnh .
Áo được may từ bốn tấm vải, thân áo rộng dài, xẻ hai bên hông, cổ tay rộng, cổ áo gần giống áo với tứ thân, mặc phủ ngoài yếm lót cùng với váy đen và thắt lưng màu. Chiếc áo dài kiểu này nhanh gọn trở thành y phục của mọi những tầng lớp xã hội .
Đến thời vua Gia Long ( 1802 – 1819 ), chiếc áo dài tứ thân được tăng cấp thành áo ngũ thân gồm hai tà sau, hai tà trước và một tà váy ẩn dưới tà trước .
Áo ngũ thân chủ yếu dành cho giai cấp quý tộc để phân biệt với những tầng lớp lao động mặc áo tứ thân .
Thời vua Minh Mạng thứ 7 (1826), nhà vua xuống dụ chuẩn cho dân chúng sửa đổi, thống nhất y phục Bắc Nam và áo dài chính thức trở thành quốc phục trong cả nước.
Trải qua bao biến thiên của lịch sử vẻ vang, chiếc áo dài Việt Nam đã được chỉnh sửa, sàng lọc, triển khai xong để từ chiếc áo dài tứ thân, ngũ thân biến thành tà áo dài ” Le Mur. ”
Đây là kiểu áo dài cải cách tiên phong mà họa sỹ Cát Tường tung ra, lấy cảm hứng trọn vẹn từ chiếc váy của phương Tây với nối vai, tay phồng, cổ lá sen …
Áo chỉ có hai vạt trước và sau, vạt trước dài chấm đất, áo được may ôm sát khung hình, tay thẳng và có viền nhỏ. Khuy áo được mở sang bên sườn nhằm mục đích nhấn thêm vẻ dịu dàng êm ả, đặc biệt quan trọng những màu thâm, nâu, đen của áo dài truyền thống cuội nguồn được thay bằng sắc tố sặc sỡ, tươi sáng mặc phối hợp với quần trắng .
Sau đó, họa sỹ Lê Phổ nâng cấp cải tiến kiểu áo dài “ Le Mur ” theo cách dung hòa giữa váy phương Tây với áo tứ thân truyền thống lịch sử, vạt áo được may dài, tay không phồng, cổ kín, nút bên phải áo, may ôm sát khung hình, kiểu áo dài này mặc với quần ống loe màu trắng, được phụ nữ Việt thời đó rất ưu thích .
Một mẫu phong cách thiết kế áo dài của nhà phong cách thiết kế Viết Bảo tại Festival Huế 2019. ( Nguồn : baothuathienhue.vn )
Rồi áo dài tay Raglan xuất hiện vào năm 1960 do Nhà may Dung ở Đakao, Sài Gòn sáng tạo ra. Áo dài tay Raglan ôm khít cơ thể hơn, cách nối tay từ cổ chéo xuống một góc 45 độ giúp người mặc thoải mái linh hoạt hơn. Hai tà nối với nhau bằng hàng nút bấm bên hông. Đây chính là kiểu áo dài góp phần định hình phong cách cho áo dài Việt Nam sau này…
Từ tài liệu của những nhà nghiên cứu lịch sử dân tộc, văn hóa cho thấy, lịch sử vẻ vang hình thành áo dài Việt Nam đã trải qua nhiều tiến trình biến thể trong phong thái phát minh sáng tạo, cải cách từ mẫu mã đến vật liệu …
Điều này biểu lộ sự giao thoa văn hóa của con người Việt Nam, hình thành văn hóa áo dài tôn vinh vẻ đẹp người phụ nữ, nâng cao giá trị văn hóa truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa, phục trang áo dài thành một biểu trưng văn hóa dân tộc bản địa Việt Nam .
Vào thập niên 70, 80 của thế kỷ 20, Việt Nam chuyển sang quá trình thay đổi. Áo dài được cải cách với những phiên bản ngắn hơn, vật liệu nhẹ, nhiều sắc tố sặc sỡ, nhiều họa tiết cây cối, hoa văn và hình học …
Dù trải qua một hành trình dài dài với nhiều biến hóa về mẫu mã, vật liệu từ tân tiến đến phá cách, nhưng áo dài Việt Nam vẫn giữ được sức mê hoặc, phô bày được vẻ đẹp quyến rũ mà kín kẽ của người phụ nữ mà vẫn giữ nguyên được hồn cốt, truyền thống Việt Nam …
Nơi lắng đọng bản sắc dân tộc
Nếu như người Nhật tự hào với kimono, người Nước Hàn nổi tiếng với hanbok, người Việt Nam luôn được biết đến với hình ảnh chiếc áo dài duyên dáng và thướt tha .
Theo Giáo sư-Tiến sỹ Đặng Văn Bài, Phó quản trị Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia, nếu hiểu truyền thống văn hóa dân tộc bản địa là chỉ dấu quan trọng để phân biệt giữa Việt Nam và những vương quốc khác, thì áo dài là một hình tượng rõ ràng và đơn cử nhất về truyền thống văn hóa Việt .
Bởi vì khi nhìn thấy kimono ta sẽ liên tưởng tới Nhật Bản, hanbok của Nước Hàn, sườn xám của Trung Quốc, sari của Ấn Độ và áo dài là hình tượng về người phụ nữ Việt Nam .
Có thể nói, áo dài với vẻ đẹp mang êm ả dịu dàng nổi bật đang là phương tiện đi lại quan trọng để tiếp thị hình ảnh Việt Nam đi khắp quốc tế .
Nhìn về tổng thể và toàn diện, chiếc áo dài Việt Nam phô mà vẫn kín, kín mà lại hở, đầy tự do, khoáng đạt, nhưng vẫn bảo vệ sự thanh cao, lịch sự, đồng thời cũng rất tiện nghi, năng động, dễ sử dụng mà vẫn giữ được sự nhã nhặn, sang chảnh thiết yếu. Do vậy, áo dài thuận tiện được phổ cập thoáng rộng trong những những tầng lớp nhân dân, hoàn toàn có thể sử dụng trong nhiều khoảng trống, thời hạn, sự kiện khác nhau .
Khác với kimono, hanbok chỉ có thể xuất hiện trong các nghi lễ, lễ hội, sự kiện trang trọng, áo dài Việt Nam có thể sử dụng cả với tư cách lễ phục và thường phục. Điều đó thể hiện tính linh hoạt, năng động, dễ hội nhập của áo dài Việt Nam trong đời sống đương đại.
Bên cạnh những truyền thống chung, áo dài Việt Nam cũng mang những sắc thái riêng, biểu lộ tính vùng miền rất rõ. Chẳng hạn, ở miền Nam, khí hậu quanh năm oi bức, áo dài Nam Bộ thường được lược bỏ bớt cổ cao, thành cổ rộng, tay áo không dài mà lửng hoặc cộc tay .
Phụ nữ miền Nam ưa thích sắc tố tỏa nắng rực rỡ, nhiều hoa văn, có đính kim sa, cườm, kim tuyến, phụ kiện …
Trong khi đó, phụ nữ miền Trung, đặc biệt quan trọng là xứ Huế, do tác động ảnh hưởng của môi trường tự nhiên gia giáo, không khí trầm mặc vùng đất cố đô, nên có phần yêu thích những tông màu trầm, dịu nhẹ, nhất là màu tím Huế đã trở thành tên thương hiệu .
Phụ nữ miền Bắc, nhất là ở TP.HN, thường chọn sắc tố và mẫu mã không quá phô trương mà thiên về nhã nhặn, lịch sự, nhẹ nhàng. Miền Bắc có mùa Đông nên cổ áo thường cao, tay áo dài, tạo độ thướt tha cho chiếc áo truyền thống lịch sử .
Trong toàn cảnh giao lưu, hội nhập toàn thế giới, chiếc áo dài Việt Nam đã nhiều biến hóa, nâng cấp cải tiến, tăng cấp cả về vật liệu, phong cách thiết kế mẫu mã, sắc tố, họa tiết … để ngày càng trở nên quyến rũ, tinh xảo và hấp dẫn hơn .
Dù kinh qua rất nhiều chặng đường khác nhau trong quá trình giao lưu, hội nhập văn hóa Đông-Tây, chiếc áo dài vẫn luôn giữ được những nét bản sắc riêng.
Áo dài tôn lên vóc dáng và vẻ yêu kiều, hấp dẫn của người phụ nữ Việt Nam: gợi cảm nhưng kín đáo, nhẹ nhàng nhưng có sức hút mạnh mẽ.
Chính sự phối hợp vừa truyền thống cuội nguồn vừa văn minh, vừa chuẩn mực vừa phá cách đã làm chiếc áo dài Việt Nam đạt được vị trí đặc biệt quan trọng trên những sàn diễn thời trang quốc tế. Áo dài vẫn sẽ mãi là tâm hồn, văn hóa, niềm tin Việt và là phục trang truyền thống lịch sử mang đậm tính lịch sử dân tộc truyền kiếp của nước Việt ngàn năm văn hiến. / .
Phương Lan (TTXVN/Vietnam+)
