15/08/2022 | 08 : 53Thời gian qua, hoạt động giải trí khảo cổ học diễn ra sôi động ở những địa phương trong cả nước với nhiều phát hiện cùng những thành quả nghiên cứu và điều tra mới phong phú có giá trị cao, đồng thời cũng đặt ra những yếu tố bảo tồn, phát huy những giá trị đó trong tiến trình mới .
Khai quật khảo cổ tại Hoa Lư-Ninh Bình .
Công việc của ngành khảo cổ học chính là lật tìm những thông điệp đối thoại của những chủ thể di sản cha ông từ quá khứ xa xưa được truyền tải qua các di tích, di vật. Những phát hiện mới cùng thông tin khoa học bổ sung sẽ giúp các nhà khoa học đi sâu nghiên cứu những vấn đề cơ bản của khảo cổ học Việt Nam, góp phần nhận thức rõ hơn lịch sử hình thành con người, dân tộc Việt Nam, nhằm bảo vệ, bảo tồn, phát huy các giá trị lịch sử-văn hóa Việt Nam.
Nhiều phát hiện mới có giá trị
Theo nguyên Phó quản trị Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Nước Ta, GS, tiến sỹ Phạm Văn Đức, trong những năm qua, bên cạnh việc điều tra và nghiên cứu lịch sử vẻ vang, nhân học, khảo cổ học còn gắn chặt với hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra, nhìn nhận những giá trị di sản văn hóa truyền thống và thu được những thành quả đáng ghi nhận. Các nhà khoa học khảo cổ học đã tư vấn cho những cơ quan quản trị, văn hóa truyền thống và một số ít địa phương triển khai công tác làm việc quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị những di tích lịch sử khảo cổ và di sản văn hóa truyền thống. Gần đây nhất là sự phối hợp của ngành với chính quyền sở tại thành phố TP. Hải Phòng và huyện Thủy Nguyên ( TP. Hải Phòng ) thiết kế xây dựng thành công Khu bảo tồn di tích lịch sử Bãi cọc Cao Quỳ .Tuy còn một số ít yếu tố cần tranh luận, nhưng với những hiệu quả điều tra và nghiên cứu khảo cổ học và nghiên cứu và điều tra liên ngành, hoàn toàn có thể trong bước đầu xác lập đây là những khu di tích lịch sử thuộc mặt trận Bạch Đằng của quân dân nhà Trần chống quân xâm lược Nguyên Mông năm 1288. Các phát hiện này đã và đang giúp chính quyền sở tại TP. Hải Phòng trong việc góp vốn đầu tư quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích lịch sử nhằm mục đích tôn vinh chiến công chống giặc ngoại xâm, giáo dục truyền thống cuội nguồn yêu nước, niềm tin độc lập, tự chủ của dân tộc bản địa. Trong sự nỗ lực chung của toàn ngành khảo cổ học, sự phối hợp của những địa phương và những cơ quan tương quan, ngành khảo cổ học có thêm nhiều phát hiện mới lý thú, liên tục thực thi khai thác, điều tra và nghiên cứu những di tích lịch sử, di vật vật chứng cho quy trình tiến hóa của con người cùng di tồn văn hóa truyền thống thời tiền sử ở Nước Ta trên địa phận những tỉnh : TP Lạng Sơn, Thái Nguyên, Yên Bái, Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình, Phú Thọ, Đắk Lắk, Đắk Nông, Đồng Nai … Các nhà khoa học khảo cổ học đã tiến hành tiếp việc khai thác, nghiên cứu và điều tra Khu di tích lịch sử Vườn Chuối, một trong hai khu di tích lịch sử thuộc thời kỳ văn minh / nhà nước sớm, có giá trị bậc nhất trên địa phận Thủ đô TP.HN.
Khảo cổ học lịch sử có các cuộc khai quật, nghiên cứu tại khu vực Điện Kính Thiên (Hà Nội), Thành Nhà Hồ (Thanh Hóa), di tích Đồi Bia (Bắc Giang), Khu di tích Yên Tử, Đông Triều (Quảng Ninh), Khu di tích Cát Tiên (Lâm Đồng), một số di tích văn hóa Champa ở Trung Bộ. Ngành tiếp tục triển khai hoàn thiện chương trình khai quật và làm hồ sơ khoa học Khu di tích văn hóa Óc Eo-Ba Thê, Nền Chùa (Nam Bộ) thuộc đề án cấp Nhà nước do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì.
Hiện tại, khảo cổ học ngày càng được Đảng, Nhà nước, những cấp chính quyền sở tại và những cơ quan quản trị văn hóa truyền thống chăm sóc. Những thành quả nghiên cứu và điều tra và tư vấn đang đem lại hiệu ứng xã hội tích cực vì những tiềm năng soi sáng lịch sử vẻ vang, gìn giữ phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống của quốc gia, góp thêm phần kiến thiết xây dựng con người, văn hóa truyền thống Nước Ta tiên tiến và phát triển, đậm đà truyền thống dân tộc bản địa .
Không để “di sản chết”
Hành trình theo dấu người xưa qua những phát hiện mới từ những di tích lịch sử, di vật chính là việc những nhà khoa học đang lật tìm và ghi lại những thông điệp, thông tin về xã hội, con người trong quá khứ. Điều quan trọng là phải quản trị, gìn giữ, bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị của di sản đó. Hay nói một cách khác là không để “ di sản chết ” mà phải góp phần vào đời sống, vào sự tăng trưởng của quốc gia .Thực tế cho thấy, di sản khảo cổ học thường dễ bị rình rập đe dọa, xâm hại, hủy hoại nhất trong quy trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời cũng dễ bị biến hóa bởi ảnh hưởng tác động thiên nhiên và môi trường, khí hậu, nhất là trong toàn cảnh sự biến hóa khí hậu toàn thế giới đang diễn ra với cường độ ngày càng nhanh. Trong khi đó, một bộ phận xã hội còn lạnh nhạt, vô cảm trước những hành vi hủy hoại di sản cùng sự buông lỏng, thiếu nghĩa vụ và trách nhiệm của một số ít cơ quan quản trị và năng lượng của đội ngũ cán bộ còn yếu kém, khiến nhiều di tích lịch sử khảo cổ có nguy cơ biến mất .
Việc ứng xử với các di tích, di vật sau khi khai quật, chỉnh lý cũng đặt ra nhiều tranh luận. Theo các chuyên gia, phải lưu giữ được toàn bộ di vật được di dời chứ không chỉ xây dựng hồ sơ khoa học rồi chôn lấp hoặc loại bỏ di vật. Lưu giữ được di vật sẽ giúp các nhà khoa học tiếp tục quá trình nghiên cứu về di sản, nếu không, sẽ gây lãng phí và làm mất đi nguồn nghiên cứu sau này. Xu thế chung hiện nay trên thế giới là cất trữ toàn bộ di vật của các cuộc khai quật sau khi đã mã hóa tư liệu.
Theo lao lý của ngành khảo cổ học, toàn bộ những cuộc khai thác đều có hồ sơ khoa học nhằm mục đích Giao hàng công tác làm việc nghiên cứu và điều tra và phát huy giá trị của di tích lịch sử khảo cổ học. Chính vì thế, cần góp vốn đầu tư tập hợp những hồ sơ điều tra và nghiên cứu về khảo cổ học của những di tích lịch sử để công bố và xuất bản thành sách, tạo lập một mạng lưới hệ thống hồ sơ di tích lịch sử khảo cổ một cách vừa đủ .Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Chí Hoàng nhấn mạnh vấn đề, việc khai thác và sơ tán khảo cổ học mới chỉ tích lũy tư liệu, chiếm khoảng chừng 50 % khối lượng việc làm, còn lại là việc chỉnh lý và kiến thiết xây dựng hồ sơ khoa học. Nếu không làm hồ sơ khoa học, phác dựng lại quá khứ một cách chân thực thì kinh phí đầu tư và công sức của con người bỏ ra khai thác, sơ tán là vô ích, tiêu tốn lãng phí, thế hệ sau không có tư liệu nghiên cứu và điều tra lịch sử dân tộc dân tộc bản địa. Do vậy, những cơ quan quản trị và thiết kế xây dựng luật, chủ trương nên quan tâm việc làm quan trọng này, điều tra và nghiên cứu bổ trợ mục kinh phí đầu tư chỉnh lý, nghiên cứu và điều tra thiết kế xây dựng hồ sơ sau khai thác .Việc bảo tồn phát huy những giá trị di sản từ khảo cổ học cũng yên cầu sự tham gia không riêng gì của nhà nghiên cứu, những người làm khảo cổ học, những cơ quan quản trị, chính quyền sở tại những cấp, những tổ chức triển khai về văn hóa truyền thống, di sản trong nước và quốc tế, cơ quan chính phủ và phi chính phủ, mà còn cả sự chung tay của hội đồng xã hội. Các nhà khoa học là những người có vai trò đặc biệt quan trọng trong nhận diện những giá trị di sản, nhưng chính những hội đồng địa phương mới là những người “ nắm giữ ”, bảo vệ và phát huy những giá trị di sản đó trong đời sống. Quá trình bảo vệ di sản phải giúp hội đồng địa phương có được quyền tham gia khám phá, nghiên cứu và điều tra, quyền được tiếp cận và san sẻ thông tin điều tra và nghiên cứu khảo cổ, quyền được hưởng những quyền lợi từ di sản và quyền được kiểm tra, giám sát, tham gia vào quy hoạch di sản .
Các nhà khoa học cũng đề cập việc xây dựng các dự án khảo cổ học cộng đồng nhằm nâng cao vai trò, trách nhiệm của cộng đồng trong gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản, giúp người dân nhận diện chức năng, giá trị của di sản cũng như những thách thức di sản phải đối mặt.
Một yếu tố nữa là cần thành lập Hội khảo cổ học hội đồng địa phương, tổ chức triển khai hội thảo chiến lược và những cuộc họp khảo cổ học hội đồng để người dân tham gia đàm đạo về phương pháp bảo vệ cũng như khai thác những lợi thế di sản khảo cổ, tăng trưởng du lịch di sản. Trong việc bảo vệ di sản, những cơ quan chức năng nên phối hợp chính quyền sở tại địa phương hướng dẫn hội đồng gây quỹ bảo tồn di sản, phương pháp hoạt động hỗ trợ vốn, tăng trưởng những chương trình hành vi ; trợ giúp, hướng dẫn để hội đồng trực tiếp tham gia tìm hiểu và khám phá, điều tra và nghiên cứu di tích lịch sử và di vật, sưu tầm hiện vật và tư liệu, tổ chức triển khai tọa lạc, dữ gìn và bảo vệ sơ bộ hiện vật, ra mắt di sản …Ngành khảo cổ học từng ý kiến đề nghị và triển khai ở 1 số ít địa phương tổ chức triển khai những dự án Bất Động Sản, chương trình, khóa học tập huấn nhằm mục đích tu dưỡng kiến thức và kỹ năng về di sản cho đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, bởi họ chính là lực lượng đại diện thay mặt cho cơ quan nhà nước phối hợp trực tiếp với hội đồng để quản trị, gìn giữ và bảo tồn những di tích lịch sử khảo cổ học, tham gia đấu tranh ngăn ngừa việc xâm hại di sản, bảo vệ di tích lịch sử .Các nhà khảo cổ học mong ước những cấp quản trị cần kiến thiết xây dựng đơn giá mới cho những hoạt động giải trí khảo cổ học tương thích với thực tiễn lúc bấy giờ. Về lâu bền hơn, cần có một quỹ vương quốc cho công tác làm việc này theo những pháp luật của Hiến chương về bảo vệ và quản trị di sản khảo cổ học .
