TÓM TẮT:
Trong những năm gần đây, hoạt động khởi nghiệp đã và đang không ngừng phát triển tại Việt Nam. Việc thúc đẩy và hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp là một trong các mục tiêu quan trọng. Vì vậy, để đạt được nhiều kết quả thành công hơn nữa, cần có sự hỗ trợ, quan tâm sâu sắc từ các đơn vị bộ, ngành và Nhà nước. Thông qua việc phân tích thực trạng hoạt động khởi nghiệp trong giai đoạn 2016 – 2020, bài viết còn tập trung vào việc đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ các đơn vị khởi nghiệp trong quốc gia đến năm 2025.
Từ khóa: khởi nghiệp, thực trạng, chính sách hỗ trợ, giải pháp, doanh nghiệp khởi nghiệp.
1. Thực trạng hoạt động khởi nghiệp ở Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020
1.1. Số lượng và các loại hình doanh khởi nghiệp
Tính đến năm 2016, Việt Nam có khoảng 110.100 doanh nghiệp đăng kí thành lập mới, tăng gần 14% so với số doanh nghiệp đăng kí mới trong năm 2015. Các ý tưởng kinh doanh không chỉ được hiện thực hóa dưới hình thức doanh nghiệp, mà còn theo hình thức cơ sở kinh tế cá thể phi nông nghiệp (hộ kinh doanh), trang trại hoặc cá nhân tự kinh doanh. Về ngành nghề khởi nghiệp có sự phân hóa đa dạng trong nhiều lĩnh vực, bao gồm: bất động sản, nông lâm nghiệp và thủy sản, nghệ thuật vui chơi giải trí, vận tải kho bãi và dịch vụ việc làm. Ngoài ra, các ngành còn lại cũng ghi nhận sự tăng trưởng trong số lượng doanh nghiệp đăng kí mới, như: khoa học và công nghệ, xây dựng, y tế và hoạt động xã hội, tài chính ngân hàng và bảo hiểm… So sánh giữa các lĩnh vực hoạt động cho thấy, doanh nghiệp về công nghệ khoa học nổi trội hơn so với các doanh nghiệp trong lĩnh vực khác. Thực tế này phản ánh đúng với điều kiện thời đại số 4.0, với các đặc điểm: không cần quá nhiều vốn đầu tư ban đầu, doanh nghiệp khởi nghiệp khoa học công nghệ hoạt động chủ yếu dựa vào các ý tưởng sáng tạo và sự trao đổi dễ dàng trong môi trường quốc tế qua các công nghệ hiện đại, làm tăng tính khả thi của các ý tưởng.
Biểu đồ 1: Tỷ lệ phần trăm các loại hình doanh nghiệp khởi nghiệp
Nguồn: Cổng Thông tin đăng ký doanh nghiệp quốc gia, 2015
Một thống kê khác của Bộ Khoa học và Công nghệ cũng cho thấy, đến cuối năm 2017, cả nước đã có khoảng chừng 600.000 doanh nghiệp, trong đó có khoảng chừng 3.000 doanh nghiệp khởi nghiệp. Nếu tính trên đầu người, số những doanh nghiệp khởi nghiệp của Việt Nam cao hơn so với những vương quốc khác như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, … Bên cạnh đó, số lượng những nhà đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp có khuynh hướng tăng dần, mặc dầu chưa nhiều, nhưng cũng góp thêm phần tăng sự lôi cuốn cho hoạt động giải trí khởi nghiệp .
1.2. Quy mô hoạt động và phạm vi mở rộng
Quy mô doanh nghiệp Việt Nam gồm có doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp lớn. Tuy nhiên, theo nhìn nhận toàn diện và tổng thể, doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ chiếm tỷ trọng cao nhất, với số doanh nghiệp tăng mạnh hơn những doanh nghiệp có quy mô lớn. Số liệu báo cáo giải trình của Tổng cục Thống kê cho thấy, năm 2017, cả nước có 10.000 doanh nghiệp lớn, tăng 29 % so với năm năm ngoái, tuy nhiên số doanh nghiệp lớn này chỉ chiếm 1,9 % tổng số doanh nghiệp. Trong khi đó, số lượng doanh nghiệp vừa tăng 23,6 %, số lượng doanh nghiệp nhỏ tăng 21,2 %. Xu hướng này cũng tương tự như cho quy mô doanh nghiệp khởi nghiệp với hầu hết Doanh Nghiệp khởi nghiệp có tuổi đời không quá 1 năm, quy mô lao động khá nhỏ bé. Cụ thể năm năm nay có 7 % Doanh Nghiệp khởi nghiệp có trên 50 lao động, Doanh Nghiệp có 10 đến 49 lao động chiếm 30 %, và Doanh Nghiệp có khoảng chừng 10 lao động chiếm gần 63 %. Đa phần những Doanh Nghiệp khởi nghiệp ít tham gia vào hoạt động giải trí xuất khẩu, nổi bật người mua chính của Doanh Nghiệp là những tổ chức triển khai hoặc cá thể trong nước, chiếm 81 % .
Biểu đồ 2: Quy mô lao động của doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam
năm 2017
Nguồn: Báo cáo tổng kết năm 2017 của Tổng cục Thống kê.
Về năng lực gọi vốn và khoanh vùng phạm vi lan rộng ra nhìn chung khá sáng sủa và sôi động. Nguồn góp vốn đầu tư vào khởi nghiệp tại Việt Nam đa phần đến từ những quỹ góp vốn đầu tư, tập đoàn lớn lớn, những tổ chức triển khai thôi thúc kinh doanh thương mại, … Các tổ chức triển khai, cá thể này đến từ cả trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, so với khu vực và quốc tế, nguồn vốn góp vốn đầu tư cho khởi nghiệp Việt Nam vẫn còn nhã nhặn. Ngoài ra, triển vọng kinh doanh thương mại khởi nghiệp vẫn khá thấp với chỉ 38 % Doanh Nghiệp chắc như đinh tăng quy mô, 39 % Doanh Nghiệp giữ nguyên quy mô hiện tại, trong khi 17 % Doanh Nghiệp hoàn toàn có thể tăng quy mô và 6 % Doanh Nghiệp hoàn toàn có thể ngừng hoạt động .
Tóm lại, thực trạng khởi nghiệp Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 phát triển khá sôi nổi, tuy nhiên vẫn còn một số tồn đọng làm hạn chế sự phát triển loại hình, quy mô và mở rộng phạm vi hoạt động của DN. Vì thế, để nâng cao chất lượng khởi nghiệp, giúp DN tăng khả năng gọi vốn, rất cần có sự hỗ trợ thiết thực từ phía các tổ chức, ban ngành Nhà nước thông qua các chính sách đặc thù cho khởi nghiệp. Vì vậy, các giải pháp nhằm hoàn thiện các chính sách hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp là quan trọng và cần thiết.
2. Đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách hỗ trợ khởi nghiệp cho giai đoạn mới
Trong quyển sách “ The death of competition : Leadership and strategy in the age of business ecosystems ” ( tạm dịch : Hồi kết của sự cạnh tranh đối đầu : Tính chỉ huy và kế hoạch trong thời đại của những hệ sinh thái kinh doanh thương mại ) xuất bản năm 1996, tác giả James F. Moore đã định nghĩa : hệ sinh thái kinh doanh thương mại gồm có tổng thể những mô hình cá thể, tổ chức triển khai và pháp luật có tương quan tới hoạt động giải trí vận hành doanh nghiệp. Các thành phần này trong hệ sinh thái có vai trò riêng và ảnh hưởng tác động qua lại, nhờ đó phát huy quyền lợi tốt hơn nếu hoạt động giải trí riêng không liên quan gì đến nhau và tạo điều kiện kèm theo tối đa để hệ sinh thái triển khai xong được tiềm năng .
Khởi nghiệp là một hoạt động giải trí phức tạp. Để đạt được tiềm năng theo Đề án 844 mà Thủ tướng nhà nước đã ký quyết định hành động phê duyệt năm năm nay, hướng tới năm 2025 sẽ tương hỗ tăng trưởng 2000 dự án Bất Động Sản khởi nghiệp thay đổi phát minh sáng tạo, tương hỗ tăng trưởng 600 doanh nghiệp khởi nghiệp thay đổi phát minh sáng tạo và có 100 doanh nghiệp tham gia Đề án 844 gọi được vốn góp vốn đầu tư từ những nhà đầu tư, sự nỗ lực của tổng thể những bên tương quan trong sự phối hợp ngặt nghèo là điều kiện kèm theo tiên quyết. Vì vậy, giải pháp không tập trung chuyên sâu vào một tổ chức triển khai hay cá thể nào, mà cần được tiến hành ở mức độ của một hệ sinh thái đồng nhất ngay ở thời gian đề án được phát hành. Có như vậy, mới tối ưu năng lực thực thi tiềm năng đã đề ra. Theo đó, yêu cầu một số ít giải pháp triển khai xong chủ trương tương hỗ khởi nghiệp cho quá trình mới như sau .
2.1. Nâng cao năng lực của các doanh nhân khởi nghiệp
Một trong những tiềm năng mà Đề án 844 đặt ra là tập trung chuyên sâu nâng cao năng lượng cho khởi nghiệp thay đổi phát minh sáng tạo, gồm có tương hỗ những hoạt động giải trí như chương trình huấn luyện và đào tạo, thuê chuyên viên, trả tiền công lao động. Năng lực của quản trị và điều hành doanh nghiệp của người kinh doanh khởi nghiệp là một yếu tố chủ chốt ảnh hưởng tác động trực tiếp đến sự tăng trưởng của doanh nghiệp trên thị trường .
Theo Báo cáo Chỉ số khởi nghiệp Việt Nam từ năm 2017 – 2018 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam ( VCCI ), trong năm 2017, cứ 100 người trưởng thành thì có 23 người đang trong quy trình tiến độ khởi sự kinh doanh thương mại. So với tiến trình trước đó ( 13,7 % vào năm năm ngoái ) thì số lượng này bộc lộ sự ngày càng tăng đáng kể. Xét về động cơ khởi nghiệp, báo cáo giải trình của VCCI cũng cho thấy, có hơn 80 % người khởi nghiệp để tận dụng thời cơ. Tuy nhiên, khi xem xét sâu hơn vào mục tiêu của việc tận dụng thời cơ thì có gần 1/2 số những người kinh doanh khởi nghiệp tập trung chuyên sâu cao nhất để tăng thu nhập. Động cơ kinh tế tài chính quá lớn một mặt sẽ thôi thúc những công ty khởi nghiệp tối ưu hóa quản lý và vận hành để tối đa hóa doanh thu, nhưng mặt khác cũng hoàn toàn có thể cản trở góp vốn đầu tư điều tra và nghiên cứu, tăng trưởng, thay đổi và phát minh sáng tạo. Trong khi đó, cốt lõi của khởi nghiệp là tính phát minh sáng tạo, năng động, sẵn sàng chuẩn bị đảm nhiệm rủi ro đáng tiếc và tập trung chuyên sâu vào tăng trưởng .
Như vậy, việc tổ chức đào tạo để nâng cao năng lực cho các doanh nhân khởi nghiệp có vai trò quan trọng, giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động tốt, tạo ra lợi nhuận, đồng thời có tầm nhìn dài hạn và có năng lực để đổi mới dịch vụ, sản phẩm thích nghi với nhu cầu thị trường liên tục thay đổi, đi tắt đón đầu xu thế. Hiện tại,Việt Nam đã có một số tổ chức cung cấp chương trình đào tạo khởi nghiệp, từ đơn vị nhận được tài trợ của ngân sách nhà nước, như: Trung tâm Hỗ trợ Thanh niên Khởi nghiệp trực thuộc Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh (BSSC); các trung tâm đào tạo kinh doanh, khởi nghiệp và nhiều trường đại học đã đưa khởi nghiệp thành một môn học hoặc một chuyên ngành.
Để nâng cao chất lượng và đạt được quyền lợi thiết thực, những chương trình giảng dạy cần tập trung chuyên sâu nhiều vào tính ứng dụng và có hình thức phong phú để tương thích với phần đông người kinh doanh khởi nghiệp và phong phú ngành nghề kinh doanh thương mại. Tại Nước Singapore, cạnh bên những chương trình huấn luyện và đào tạo năng lượng khởi nghiệp trong trường ĐH, học viện chuyên nghành, TT huấn luyện và đào tạo, còn có những cuộc thi khởi nghiệp từ cấp vương quốc, khu vực đến giải quy mô toàn quốc tế tiếp tục diễn ra. Các cuộc thi với những hoạt động giải trí tu dưỡng chuyên đề, trao đổi với ban cố vấn là thời cơ học hỏi nâng cao năng lượng thiết thực nhất của tổng thể doanh nghiệp khởi nghiệp tham gia .
2.2. Các tổ chức cùng tham gia hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp
Vốn luôn là một trong những mối quan tâm chủ chốt của doanh nghiệp khởi nghiệp. Theo báo cáo năm 2016 của Startup Deals Vietnam từ Topica Founder Institute, có 205 triệu USD đã được đầu tư cho các doanh nghiệp khởi nghiệp. Các thương vụ nhỏ có giá trị dưới 5 triệu USD chiếm tỉ trọng lớn nhất trong tổng số thương vụ. Quỹ ngoại đầu từ vào thương vụ nhiều hơn hẳn quỹ nội. Năm 2019, theo Báo cáo Đổi mới sáng tạo và Đầu tư công nghệ Việt Nam 2020, có 126 thương vụ đã được đầu tư với tổng vốn 874 triệu USD. Sang năm 2020, do diễn biến bất ngờ của đại dịch Covid-19, số lượng thương vụ giảm còn 105 và và giá trị đầu tư giảm xuống mức xấp xỉ của năm 2018. Những con số đáng kể trên vẫn chưa đáp ứng được hết nhu cầu của doanh nghiệp khởi nghiệp. Trên thực tế, nhiều công ty mới thành lập hoặc quy mô nhỏ, sản phẩm chưa đi vào thị trường đủ lâu để chứng minh và khẳng định tính hiệu quả, nên đã gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận vốn. Do đó, để kịp thời hỗ trợ và đầu tư vốn cho doanh nghiệp khởi nghiệp, cần thiết có sự linh hoạt từ các kênh truyền thống như Ngân hàng và các quỹ của Nhà nước. Bên cạnh đó, khi ngày càng có nhiều nhà đầu tư tư nhân, nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư của các công ty lớn quan tâm đến các dự án khởi nghiệp, càng rất cần một cơ chế thuận lợi hơn để doanh nghiệp khởi nghiệp có thêm nhiều kênh huy động vốn hiệu quả.
Với tầm quan trọng của việc nâng cao năng lượng của người kinh doanh khởi nghiệp như đã đề cập ở trên, vai trò của những tổ chức triển khai điều tra và nghiên cứu, giáo dục cũng là một mắt xích quan trọng trong thôi thúc hiệu suất cao của hệ sinh thái khởi nghiệp. Trang bị rất đầy đủ kỹ năng và kiến thức cơ bản cho người sắp khởi nghiệp, tạo thiên nhiên và môi trường để thực hành lí thuyết và điều tra và nghiên cứu trong thực tiễn để họ tiếp tục rút ra những bài học kinh nghiệm và xu thế tầm nhìn, … là những việc rất hữu dụng. Do đó, những cơ sở điều tra và nghiên cứu, giáo dục cần tăng cường để giúp tạo thành vòng học tập suốt đời cho những người kinh doanh khởi nghiệp liên tục update và làm mới kỹ năng và kiến thức, tạo ra những loại sản phẩm và dịch vụ tương thích mà không phải tốn quá nhiều nguồn lực trong quy trình thử nghiệm hoạt động giải trí .
2.3. Xây dựng hành lang pháp lí đồng bộ
Các văn bản luật, nghị định tương hỗ, hướng dẫn hoạt động giải trí cho doanh nghiệp vừa và nhỏ đã tạo được khung pháp lí cơ bản khuynh hướng hoạt động giải trí khởi nghiệp. Tuy nhiên, những lao lý và chủ trương tương hỗ hầu hết hướng tới đối tượng người dùng là những doanh nghiệp vừa và nhỏ nói chung. Bên cạnh đó, trong quy trình tiến độ năm nay 2021, bên cạnh Đề án 844, cũng có một số ít văn bản khác tương hỗ khởi nghiệp so với một số ít đối tượng người tiêu dùng đơn cử, như : Đề án Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp quy trình tiến độ 2017 – 2025 đã được Thủ tướng nhà nước kí phê duyệt năm 2017, Đề án Hỗ trợ học viên, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025 đã được Thủ tướng nhà nước phê duyệt năm 2017, … Tuy nhiên, những nội dung này vẫn chưa đưa rahướng dẫn thi hành đơn cử, dẫn đến thực tiễn khó tiến hành triệt để .
Để hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp sâu sát với nhu cầu của doanh nghiệp và thực sự tạo bệ phóng để các doanh nghiệp khởi nghiệp nhanh chóng vươn mình, hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp cần được phân chia rõ ràng mục tiêu và trách nhiệm của từng đơn vị liên quan. Các nội dung hỗ trợ cần đi kèm theo tiêu chí cụ thể, song song với đơn giản hóa thủ tục hành chính để tiết kiệm thời gian của các bên, cũng như có sự hỗ trợ tiếp cận đúng đối tượng cần. Ngoài ra, sự kiểm tra, đánh giá sau hỗ trợ cũng cần phải được theo dõi sát sao để tránh tạo kẽ hở cho các hành vi sử dụng vốn sai mục đích, đồng thời cũng giúp đánh giá hiệu quả để có thể tiếp tục điều chỉnh các văn bản pháp lí theo hướng tạo điều kiện thiết thực nhất hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp.
Ngoài bản thân doanh nghiệp khởi nghiệp, các đơn vị hỗ trợ rất cần được tạo điều kiện để khuyến khích đầu tư cho các doanh nghiệp, dự án khởi nghiệp tiềm năng. Một thị trường vốn đa dạng, dễ tiếp cận là thị trường không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước. Ngày càng có nhiều quỹ đầu tư quan tâm và đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp ở Việt Nam. Năm 2020, trong bối cảnh khó khăn do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid – 19, số lượng thương vụ và giá trị đầu tư tuy có giảm, nhưng vẫn là những con số lớn đáng kể. Đây là tín hiệu rất tích cực, vì vậy, hành lang pháp lí cần bỏ bớt rào cản cho hoạt động của các quỹ đầu tư ở Việt Nam. Một trong những biện pháp khuyến khích phổ biến nhất là ưu đãi thuế. Cần dựa trên Luật Đầu tư và danh mục các ngành nghề mà Nhà nước khuyến khích để xây dựng các chính sách miễn, giảm thuế tạo được động lực to lớn để các tổ chức, cá nhân có quan tâm và đóng góp nguồn lực, góp phần mạnh mẽ vào phát triển các lĩnh vực tiềm năng ở Việt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Chính phủ (2016). Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/05/2016 về việc phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”.
- Inland revenue authority of Singapore. (n.d.) (2021). Angel Investors Tax Deduction Scheme (AITD). Retrieved from: https://www.iras.gov.sg/irashome/Schemes/Individuals/Angel-Investors-Tax-Deduction-Scheme–AITD-/
- Moore, J. F. (1996). The death of competition: Leadership and strategy in the age of business ecosystems. New York: HarperBusiness.
- Nguyễn Văn Thịnh (2018). Hoàn thiện hệ thống pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp. https://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/hoan-thien-he-thong-phap-ly-ho-tro-doanh-nghiep-khoi-nghiep-138288.html
- Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (2018). Báo cáo Chỉ số khởi nghiệp Việt Nam 2017/2018. Nhà xuất bản Thanh niên, Hà Nội.
- Topica Founder Institute: Investment in Startup Business (2016). Retrieved from: https://vebimo.wordpress.com/2017/04/04/topica-founder-institute-investment-in-startup-business-2016/
THE STATUS QUO OF ENTREPRENEURSHIP IN VIETNAM
OVER THE PERIOD FROM 2016 TO 2020 AND SOLUTIONS
TO PERFECT SUPPORT POLICIES FOR STARTUPS IN VIETNAM TO 2025
Master. NGUYEN THI THANH THAM
Master. DANG THI NGOC ANH
Lecturer, Faculty of Business Administration, Van Lang University
ABSTRACT:
In recent years, entrepreneurship has emerged strongly in Vietnam. Facilitating and supporting startups are important taks in Vietnam. In order to achieve more results, it is necessary for the Government of Vietnam, ministries and state agencies to pay special attention and conduct more activities to support startups in Vietnam. By analyzing the current situation of startups, this paper proposes some solutions to ỉmprove the effectiveness of support policies for startups in Vietnam.
Keywords: start-up, current situation, support policy, solutions, startup company.
[ Tạp chí Công Thương – Các hiệu quả nghiên cứu và điều tra khoa học và ứng dụng công nghệ tiên tiến ,
Số 16, tháng 7 năm 2021 ]
