1. Sinh học ong mật :
Ong mật: sống thành đàn, trong đàn gồm có Ong chúa, Ong đực và Ong thợ.
Ong chúa: Bình thường mỗi đàn ong chỉ có một con ong chúa. Ong chúa của giống ong nội đẻ trung bình 400 – 600 trứng/ngày đêm.Ong chúa có hình dạng lớn nhất trong đàn: dáng cân đối, bụng thon dài, chúa mới đẻ có lớp lông tơ nhiều, mịn, bò nhanh nhẹn.Ong chúa có khả năng sinh sản để duy trì bầy đàn và điều tiết của hoạt động của đàn ong.
Ong đực: Có màu đen, nhiệm vụ duy nhất là giao phối với ong chúa. Ong đực có thể sống trong 50 – 60 ngày. Sau khi giao phối, ong đực bị chết. Khi thiếu ăn chúng sẽ bị ong thợ đuổi ra ngoài và bị chết đói.
Ong thợ: Có số lượng đông nhất trong đàn,có bộ phận sinh sản phát triển không đầy đủ. Ong thợ có cấu tạo cơ thể thích hợp với việc nuôi ấu trùng, thu mật và phấn hoa…Tuổi thọ của ong thợ chỉ kéo dài từ 5 – 8 tuần. Khi phải nuôi nhiều ấu trùng, lấy mật nhiều thì tuổi thọ giảm và ngược lại. Một số ong thợ làm nhiệm vụ trinh sát, bay đi tìm nguồn mật, phấn hoa và thông báo cho các ong thu hoạch biết đến hút mật chuyển cho ong tiếp nhận. Ong tiếp nhận tiết thêm men vào mật, quạt gió và chuyển dần mật từ các lỗ tổ ở phía dưới lên trên của bánh tổ.
2. Chọn điểm đặt ong
a. Chọn điểm nuôi ong:
- Gần nguồn mật phấn hoa
- Nơi không phun thuốc sâu hóa chất .
- Không có dịch Bệnh, ít hoặc không có ong rừng, chim thú hại .
- Địa hình thoáng mát, yên tĩnh, không gần đường giao thông vận tải, nhà máy sản xuất đường, xí nghiệp sản xuất hóa chất, xí nghiệp sản xuất chế biến hoa qủa và không có hồ lớn bao quanh …
b. Cách đặt thùng đàn ong:
Thùng ong nên kê cao 25 – 30 cm so với mặt đất, thùng nọ cách thùng kia tối thiểu là 1 m, cửa ra vào đặt những hướng khác nhau, chọn nơi khô ráo, thoáng mát như dưới hiên nhà, cạnh gốc cây … Không nên đặt trên sân gạch, nền xi-măng, nơi qúa khí ẩm hoặc gần chuồng gia súc .
3. Chia đàn tự nhiên
Một bộ phận ong thợ cùng với ong chúa tách ra, bay đi để xây dựng một tổ ong mới. Chia đàn ong tự nhiên thường làm giảm hiệu suất mật .
a. Khi nào đàn ong chia đàn tự nhiên:
- Điều kiện bên ngoài :
- Nguồn thức ăn ( mật, phấn ) nhiều .
- Khí hậu thời tiết tốt ( không nắng, nóng, lạnh qúa )
- Điều kiện bên trong : Mật độ ong đông, ong chúa đẻ mạnh, cầu con nhiều, thức ăn dự trữ thừa và ong sống trong thùng qúa chật trội .
b. Hiện tượng của đàn ong trước khi chia đàn tự nhiên:
Trước khi chia đàn vài tuần, ong xây nhiều lỗ tổ ong đực và xây từ 3 – 10 mũ chúa ở hai góc và phía dưới bánh tổ .
Bình thường khi mũ chúa già thì ong chia đàn nhưng có khi mới có nền chúa hoặc ong chúa mới đẻ vào đã chia đàn .
Ong chia đàn từ 8 – 11 giờ sáng và 14 – 16 giờ chiều vào những ngày đẹp trời. Khi chia đàn, ong chúa cũ cùng với qúa nửa số ong thợ và 1 số ít ong đực ăn no mật rồi bay ra khỏi tổ, sau đó tụ lại ở hiên nhà, cành cây gần đó và quên tổ cũ, khi bắt đàn ong trở lại, nên cho ong vào thùng khác và đặt bất kỳ nơi nào .
Khi chia đàn tự nhiên, ong không ồn ào và náo động như khi bốc bay .
. Thời gian chia đàn tự nhiên:
-
Ở miền Bắc: ong thường chia đàn vào tháng 3 – 4, một số ít chia vào tháng 10 – 11.
-
Ở miền Nam: ong thường chia đàn vào tháng 10 – 11 và tháng 2 – 4(đầu và giữa vụ mật).
d. Xử lý ong chia đàn tự nhiên:
Trong trường hợp đàn ong ít quân : khắc phục việc chia đàn bằng cách thay ong chúa cũ bằng ong chúa mới vào lúc nguồn hoa nhiều mẫu mã, cho thêm tầng chân, quay mật hoặc chuyển cầu mật cho đàn khác, nới rộng khoảng cách cầu và bỏ vật chống rét ra ngoài, vặt những mũ chúa và cắt bỏ lỗ tổ ong đực .
Trong trường hợp đàn ong mạnh thì dữ thế chủ động chia đàn : cần cho ăn đủ, chọn những mũ chúa thẳng dài ở vị trí trống như ở 2 góc và dưới bánh tổ để sử dụng sau khi ong chia đàn mới .
Đàn ong chia đàn tự nhiên thường ăn no mật và phần, đông ong thợ trẻ đang độ tuổi tiết sáp, xây tầng nhanh, nên ngay sau khi không thay đổi hoàn toàn có thể cho đàn ong đó xây tầng chân. Đàn ong gốc chỉ giữ lại 1 mũ ong chúa tốt nhất để thay chúa còn lại cắt bỏ toàn bộ những mũ chúa đi .
Ong bốc bay
a. Nguyên nhân và biểu hiện ong bốc bay:
Nguyên nhân bên ngoài: ong rừng, kiến hoặc dịch hại khác quấy phá, trời nắng, nóng, khô hanh; thùng ong bị đổ, bị chấn động mạnh sau khi di chuyền,…
Nguyên nhân bên trong : do đàn ong thiếu thức ăn, ong chúa ngừng đẻ không có cầu con. Đặc biệt khi đàn ong bị bệnh và bị sâu phá bánh tổ .
Hoặc do chuyển nơi ở theo mùa vì ong còn mang tính dã sinh .
Trước khi bốc bay, ong chúa giảm đẻ sau đó ngừng hẳn, đàn ong đi làm uể oải. Khi sắp bốc bay cả đàn đàn ong ồn ào, náo động, chúng ăn no mật và ùn ùn kéo ra khỏi tổ .
b. Thời vụ và thời gian ong bốc bay:
Ở miền Bắc, ong thường bốc bay vào tháng 7 – 9 do thiếu ăn và nắng nóng, ong vận động và di chuyển chỗ ở từ vùng thấp lên vùng cao thoáng mát hơn. Tháng 10 – 11 ong lại bốc bay di cư về vùng thấp và tháng 1 – 2 bốc bay do đói rét .
Ở miền Nam, ong bốc bay sau vụ mật vào tháng 7 – 9 .
c. Biện pháp hạn chế ong bốc bay:
4. Phương pháp nhập đàn ong, cầu ong:Nhập ong thợ từ đàn này sang đàn khác nhằm :
- Điều chỉnh thế ong cho đồng đều .
- Xử lý những trường hợp : bốc bay, mất chúa, tăng lực lượng xây bánh tổ .
- Thao tác cần nhẹ nhàng để tránh ong đánh nhau gây thực trạng mất không thay đổi trong đàn ong và những đàn xung quanh .
a. Các nguyên tắc nhập đàn ong, cầu ong:
- Nhập vào buổi tối .
- Nhập đàn ong không có chúa vào đàn ong có chúa .
- Nhập đàn ong yếu vào đàn ong mạnh .
b. Các cách nhập ong:
- Nhập gián tiếp ( ngoài ván ngăn )
- Khử hoặc tách chúa ở đàn bị nhập trước 6 giờ .
- Đến tối nhấc những cầu định nhập đặt ngoài ván ngăn của đàn ong được nhập .
- Sáng hôm sau nhấc ván ngăn ra ngoài và không thay đổi cầu mới nhập vào .
- Nhập trực tiếp ( trong ván ngăn ) : Buổi chiều, tách ván ngăn ra xa, đến tối đặt nhẹ cầu nhập vào hoặc thổi nhẹ cho ong già bay khỏi tổ, còn lại toàn ong non .
5. Phương pháp chia đàn ong: Chia đàn nhân tạo nhằm giảm sự chia đàn tự nhiên và tăng số đàn. Có mấy phương pháp chia như sau:
a. Chia đàn song song:
- Sau khi chuẩn bị sẵn sàng được ong chúa, mũ chúa, dùng một thùng mới có mầu sơn giống với mầu thùng cũ của đàn ong định chia .
- Chia đều số cầu, quân nhộng, ấu trùng và thức ăn ra làm đôi, đặt 2 đàn liền nhau .
Để 2 đàn cách đều vị trí đàn cũ 20 – 30 cm. Nếu đàn ong vào nhiều hơn thì nhích xa vị trí cũ, đàn nào vào ít thì nhích gần lại. Dần dần tách 2 đàn ra xa nhau, quay cửa tổ ra 2 hướng .
Cách chia này có ưu điểm là 2 đàn được chia đều, tăng trưởng nhanh, không phải mang ong đi, tiện kiểm tra, chăm nom .
b. Chia dời chỗ:
Mang thùng mới đến gần đàn cơ bản, tách ra 2 – 3 cầu, chèn lại, rồi chuyển đi cách đó 1 km, thường mang ong chúa đã đẻ đi. Nên thực thi trước vụ mật 40 ngày .
c. Tách cầu ghép thành đàn mới :
Khi sắp tới vụ mật, có một số ít đàn ong mạnh muốn chia đàn tự nhiên, nếu không chia ong sẽ tự chia đàn hoặc đi làm kém. Cần lấy từ những đàn mạnh, mỗi đàn một cầu nhộng và quân để tách ra hình thành đàn mới. Vừa chống chia đàn, vừa tăng sản lượng mật, tăng được số lượng đàn. Ngày đầu chỉ nên lấy 1 cầu, ngày sau lấy 1 cầu của đàn khác và hôm sau lấy thêm 1 cầu của đàn thứ 3. Nếu ong chúa đẻ, đàn ghép sẽ tăng trưởng nhanh .
6. Phương pháp chống nóng, chống rét cho ong: Yêu cầu nhiệt độ trong đàn ong từ 33 – 35OC, độ ẩm từ 60 – 80%. Cao hơn hoặc thấp hơn ong thợ sẽ làm những công việc sau :
- Quạt gió cho mát ( nếu nóng qúa )
- Tụ lại rung cánh tạo nhiệt ( rét qúa )
- Đi lấy nước về tổ ( khô hanh, thiếu ẩm độ )
Chống nóng cho ong :
- Không để đàn ong ở ngoài nắng, không đặt cửa về hướng tây, không để đàn ong eo hẹp .
- Để máng có nước trong thùng ong vào những ngày nóng giãy .
Chống rét, khô khô cứng cho ong :
