Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật là những nguyên tắc, quy định chung được thống nhất trong quá trình thiết kế chi tiết gia công. Vì vậy, hiểu được chúng là cơ sở để thiết kế các chi tiết một cách chính xác, đảm bảo các thông số. Từ đó sản phẩm sau gia công đạt chất lượng cao.
1. Các loại bản vẽ kỹ thuật cơ khí được sử dụng phổ biến
Trong cơ khí, bản vẽ gồm có những loại sau :
Bản vẽ hình chiếu phẳng hai chiều
Loại này được tạo thành nhờ chiếu của vật thể xuống mặt phẳng. Phép chiếu được sử dụng là phép chiếu vuông góc.
Bản vẽ trục đo
Loại này được tạo thành nhờ chiếu vật thể lên khoảng trống ba chiều. Phép chiếu được sử dụng là phép chiếu song song .
Khoảng 20 năm trước đây, bản vẽ hình chiếu phẳng được sử dụng thoáng rộng trong cơ khí. Bản vẽ hình chiếu trong khoảng trống chỉ được sử dụng với những phong cách thiết kế không chuyên. Tuy nhiên, do sự tăng trưởng của công nghệ tiên tiến, bản vẽ khoảng trống ngày càng được sử dụng nhiều .
Trong phạm vi tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cơ khí chỉ tập trung vào bản vẽ cơ khí chiếu phẳng cổ điển.
Các tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cơ khí
2. Phân loại các bản vẽ phẳng cơ khí
Trong cơ khí, bản vẽ phẳng gồm những loại sau :
Bản vẽ sơ đồ (schema)
Là bản vẽ phẳng gồm có những ký hiệu đơn thuần, cho biết nguyên tắc hoạt động giải trí của chi tiết cụ thể. Bao gồm : Sơ đồ mạch điện động lực, cơ cấu tổ chức nguyên tắc máy và điều khiển và tinh chỉnh động cơ, sơ đồ giải thuật của chương trình tin học, điều khiển và tinh chỉnh PLC.
Bản vẽ sơ đồ hệ thống bánh răng
Bản vẽ tháo rời (explosive drawing)
Là bản vẽ trình diễn những cụ thể khi chúng được tháo rời và sắp xếp ở vị trí cố định và thắt chặt chuẩn bị sẵn sàng được lắp ráp. Thường được dùng cho những người không chuyên về kỹ thuật cơ khí .
Bản vẽ tháo rời
Bản vẽ lắp ráp (Assembly drawing) hay bản vẽ kết cấu (structure drawing)
Là bản vẽ cung ứng những thông tin về cấu trúc những bộ phận của máy. Dựa trên công nghệ tiên tiến thực tiễn của bản vẽ sơ đồ. Đây là yếu tố quan trọng của cụ thể. Nhờ bản vẽ này, người kỹ sư sẽ lựa chọn giải pháp gia công thích hợp cho quy trình sản xuất và lắp ráp .
Bản vẽ chi tiết (detail drawing, part drawing)
Là bản vẽ riêng các chi tiết của vật thể được trích ra từ bản vẽ lắp ráp. Nhờ các phương pháp gia công đã xác định để tạo thành các chi tiết thật. Các bản vẽ tuy khác nhau về nội dung nhưng đều tuân theo tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật.
3. Quy trình thiết kế một thiết bị chi tiết cơ khí
Để tạo một chi tiết cụ thể đạt chất lượng cao, bạn cần triển khai những quy trình tiến độ sau :
Giai đoạn 1: Thiết kế chi tiết
- Đầu tiên, thiết kế xây dựng những sáng tạo độc đáo và dựa vào tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật để lập những bản vẽ sơ đồ cho cụ thể. Từ đó đưa ra giải pháp gia công tương thích .
- Tiếp theo, lựa chọn giải pháp tối ưu nhất, đo lường và thống kê cấu trúc, vẽ bản vẽ lắp ráp .
- Cuối cùng, vẽ bản vẽ chi tiết cụ thể và thực thi gia công vật thể .
Giai đoạn 2: Chế tạo chi tiết
- Căn cứ vào bản vẽ sản xuất và công nghệ tiên tiến gia công mà có kế hoạch chỉnh sửa bản vẽ chi tiết cụ thể .
- Chọn quy trình tiến độ công nghệ tiên tiến để gia công từng chi tiết cụ thể .
- Gia công từng cụ thể dựa trên bản vẽ chi tiết cụ thể và tiến trình thực thi đã đề ra .
- Lắp thành loại sản phẩm, thiết bị, máy móc dựa vào bản vẽ lắp .
- Chạy thử và thực thi chỉnh sửa những bộ phận của mẫu sản phẩm trước khi thành phẩm. Đảm bảo những máy, thiết bị hoạt động giải trí không thay đổi .
- Chỉnh sửa cho đến khi hoàn thành xong bản vẽ lắp và bản vẽ chi tiết cụ thể theo máy thử đã thực nghiệm thành công xuất sắc .
- Tiến hành sản xuất hàng loạt mẫu sản phẩm theo quy trình tiến độ công nghệ tiên tiến đã chỉnh sửa triển khai xong .
4. Các tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cơ khí phổ biến
Hiện nay trên thế giới có 2 nhóm tiêu chuẩn chính là tiêu chuẩn Quốc tế ISO và tiêu chuẩn Mỹ ANSI. Tiêu chuẩn Việt Nam về bản vẽ kỹ thuật cơ khí của TCVN dựa theo tiêu chuẩn quốc tế ISO.
4.1. Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật chung
Phép chiếu
Dựa vào tiêu chuẩn quốc tế ISO, phép chiếu dùng góc thứ nhất ( First Angle Projection ) .
Tỷ lệ xích
Gồm có 3 loại :
- Thu nhỏ : Kích thước cụ thể trên bản vẽ nhỏ hơn kích thước trong thực tiễn .
Ví dụ : 1 : 2 ; 1 : 2,5 ; 1 : 4 ; 1 : 5 ; 1 : 10 ; 1 : 15 ; 1 : 20 ; 1 : 40 ; 1 : 50 ; 1 : 75 ; 1 : 100 ; 1 : 200 ; 1 : 400 ; 1 : 500 ; 1 : 800 ; 1 : 1000 .
- Nguyên dạng : Kích thước cụ thể trên bản vẽ bằng kích thước thực tiễn .
Ví dụ : 1 : 1
- Phóng to : Kích thước chi tiết cụ thể trên bản vẽ lớn hơn kích thước thực tiễn .
Ví dụ : 2 : 1 ; 2,5 : 1 ; 4 : 1 ; 5 : 1 ; 10 : 1 ; 20 : 1 ; 40 : 1 ; 50 : 1 ; 100 : 1 .
Tỷ lệ xích phải tuân thủ những tiêu chuẩn sau :
- Tỷ lệ trong bản vẽ lắp ráp và sản xuất được ghi vào ô nhỏ góc bên phải bên dưới khung tên .
- Bản vẽ phải chiếm hơn 50 % giấy vẽ. Tốt nhất là từ 80 – 85 % .
Lưu ý : Hạn chế dùng những tỉ lệ như 1 : 2,5, 114, 1 : 15, 1 : 25. 1 : 40, 1 : 75 hay 2,5 : 1, 4 : 1, 15 : 1, 25 : 1, 40 : 1, 75 : 1. Trong đó số 1 bộc lộ kích thước thật. Tỉ lệ là giá trị của phân số đem nhân với kích thước thật sẽ được kích thước trên bản vẽ .
Tỷ lệ xích trong bản vẽ chế tạo là 1:1
Đường nét
Mỗi một đường nét thể hiện các đặc điểm và ý nghĩa các nhau. Vì vậy, với tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật sẽ giúp chúng ta dễ dàng phân biệt các thiết kế. Bao gồm:
| Tên gọi |
Ý nghĩa |
Hình dạng |
Bề rộng |
| Nét cơ bản |
Dùng để thể hiện đường bao thấy. Lựa chọn bề rộng cho phù hợp và kích thước này phải xuyên suốt bản vẽ. |
 |
0,5 ≤ s ≤ 1,4 |
| Nét đứt |
Dùng để thể hiện các đường nét bao khuất. Được cấu tạo từ các vạch nhỏ có độ dài từ 2-8cm. |
 |
Phụ thuộc vào đường cơ bản. Bề rộng bằng ½ – ⅓ bề rộng nét cơ bản. |
| Nét chấm gạch mảnh |
Dùng để vẽ các đường trục và các đường xác định tâm. Được cấu tạo xen kẽ giữa vạch mãnh và dấu chấm. |
 |
Phụ thuộc vào đường cơ bản. Bề rộng bằng ½ – ⅓ bề rộng nét cơ bản. |
| Nét liền mảnh |
Dùng để ghi các kích thước, đường gióng và đường gạch trong mặt cắt. Vẽ qua đường bao hình |
 |
Phụ thuộc vào đường cơ bản. Bề rộng bằng ½ – ⅓ bề rộng nét cơ bản. |
| Nét cắt |
Dùng để biểu diễn vết của mặt phẳng cắt. Chúng có độ dài từ 8 – 20 mm |
 |
Từ 1 đến 1,5 bề rộng nét cơ bản |
Cách trình bày các chi tiết điển hình trong bản vẽ chi tiết
4.2. Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cho bản vẽ lắp
Bản vẽ lắp ráp gồm có 3 tiêu chuẩn sau :
Kích thước
Ưu tiên ghi kích thước bên ngoài bản vẽ, hạn chế ghi bên trong bản vẽ. Trong bản vẽ lắp gồm có 3 loại sau :
Là kích thước tối đa mà chi tiết cụ thể lắp ráp chiếm chỗ. Bao gồm : Kích thước dài nhất, rộng nhất và cao nhất. Kích thước này chỉ cần lấy phỏng chừng và không nhu yếu độ đúng chuẩn .
- Kích thước khoảng cách trục
Là kích thước cho biết khoảng cách truyền động của chi tiết cụ thể. Tùy vào nhu yếu sử dụng mà xác lập hoặc không xác lập dung sai khoảng cách trục .
Là kích thước dùng để lắp ráp. Bao gồm kích thước danh nghĩa và kích thước dung sai .
Đánh số chi tiết
Khi đánh số chi tiết cụ thể cần tuân thủ những nhu yếu sau :
- Các kích thước được chỉ vào chi tiết cụ thể bằng nét liền mảnh. Ngay đầu chỉ vào chi tiết cụ thể được đánh một điểm rõ nét. Tùy vào kích thước bản vẽ mà kích thước điểm này to nhỏ tương thích. Giao động từ 1 ÷ 1,5 mm với kích thước bản vẽ trên giấy từ A3 đến A0 .
- Khoảng cách những số trên kích thước đều nhau .
- Các đường mảnh chỉ vào cụ thể không nên cắt nhau. Vì sẽ làm cho bản vẽ bị rối .
Bản kê
Là bản liệt kê lại những số lượng đã được lưu lại trên bản vẽ. Nhờ bản này, tất cả chúng ta xác lập được khối lượng và giá tiền của cụ thể. Bản kê phải được đánh số từ dưới lên trên .
Bản vẽ lắp trong cơ khí
4.3. Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cho bản vẽ chi tiết
Để hoàn thành bản vẽ chi tiết đạt chất lượng tốt, bạn cần chú ý đến 5 tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật sau:
Kích thước
Bản vẽ chi tiết cụ thể phải rất đầy đủ những kích thước chi tiết cụ thể của vật thể. Các kích thước trong bản lắp ráp được biểu lộ trong bản chi tiết cụ thể phải không thiếu dung sai một cách đơn cử .
Độ nhám bề mặt (Roughness)
- Chế độ thao tác : Để giảm độ ma sát, mặt phẳng những ổ trượt khớp tịnh tiến phải có độ nhẵn cao .
- Độ đúng mực : Tính đúng chuẩn càng cao thì độ nhám của đoạn trục hay lỗ càng cao .
- Sản phẩm càng có nhẵn bóng thì giá tiền càng cao. Vì vậy, cần phải chọn độ nhám cho tương thích .
Ký hiệu và những Lever nhám thường dùng :
Các ký hiệu độ nhám bề mặt
Ký hiệu là hình ảnh của chữ r, ký tự tiên phong của từ roughness
Giá trị độ nhám : Được ghi phía trên ký hiệu và khởi đầu bằng ký tự R ( Roughness ) và có mức độ nhám là :
- Rz : sai số trong 5 điểm dành cho mặt phẳng thô hoặc bán tinh ( tiện, phay … ) hoặc siêu tinh ( bản về Nước Ta không dùng mức siêu tinh ) .
- Ra : độ nhấp nhô trung bình ( average ) dành cho mặt phẳng tinh qua mài, doa
Sai số hình học và vị trí tương quan
Sai số hình học là sai số ở chính bản thân mặt phẳng của vật thể đó. Gồm có những sai số sau :
- Độ không tròn hoặc độ oval : Dùng cho những vật thể có mặt phẳng thô, không cần gia công .
Ký hiệu độ không tròn hoặc độ oval
- Độ vát, độ dốc : Ký hiệu là ∠. Dùng cho những vật thể có mặt phẳng nghiêng .
- Độ côn : Ký hiệu là ∆. Dùng cho vật thể có mặt phẳng côn thô và tinh .
Độ côn = ( D – d ) / L = 2 lần độ dốc
- Độ đồng tâm : Ký hiệu là A. Dùng cho vật thể có mặt phẳng thô và có trị thường lớn hơn 0,5 mm .
Ký hiệu độ đồng tâm
- Độ hòn đảo hướng kính : Là hiệu của nửa đường kính lớn nhất và đường kính nhỏ nhất trong những vật thể xoay .
Ký hiệu độ đảo đường kính
- Độ hòn đảo mặt đầu : Dùng cho những vật thể xoay và những mặt phẳng gia công tinh .
- Độ vuông góc : Độ lệch so với pháp tuyến của mặt phẳng .
Ký hiệu độ vuông góc
- Độ song song : khoảng cách lớn nhất và nhỏ nhất trên chiều dài mặt phẳng .
Ký hiệu độ song song
- Độ đối xứng : Sai lệch lớn nhất so với chỉ định chuẩn A dọc theo trục đối xứng .
Ký hiệu độ đối xứng
Sai số vị trí tương quan: là sai số so với một mặt chuẩn chọn trước. Thường là chuẩn gia công và được chọn trước bằng ký hiệu chữ A. Nếu có thêm các chuẩn khác thì sẽ được ký hiệu là B, C.
Ký hiệu sai số vị trí tương quan
Tính chất cơ lý
Tính chất cơ lý hay còn gọi là thể tính, thường được ghi dưới nhu yếu kỹ thuật. Thường được giải quyết và xử lý :
Sử dụng giải pháp cơ học. Bao gồm : Phun bi, lăn nén, lăn ép rung, … Được dùng để gia công những mặt phẳng. Các mẫu sản phẩm được tạo thành từ chiêu thức này cho độ bền cao. Tuy nhiên, chiêu thức này chưa được sử dụng nhiều nên hiếm gặp trong những bản vẽ. Các bản vẽ có sử dụng chiêu thức này sẽ được ghi chú kỹ .
Sử dụng chiêu thức đun nóng và làm nguội. Bao gồm : Tui, ủ, ram, thường hóa, … Được dùng để gia công những vật thể. Các mẫu sản phẩm tạo ra có độ bền cao. Tuy nhiên, giá tiền cao, nhiều phế phẩm dư thừa và yên cầu kỹ sư phải có trình độ cao. Vì vậy, chúng ít được sử dụng .
Vật liệu và số lượng trong tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật
Chúng ta hoàn toàn có thể tìm thấy vật tư và số lượng sản xuất trong khung tên. Tùy vào số lượng mẫu sản phẩm mà giải pháp gia công và giá tiền sẽ khác nhau. Số lượng càng lớn giá tiền sẽ càng nhỏ. Các vật tư thường được dùng để gia công những cụ thể là :
- Thép carbon chế tạo máy : C30, C35, C45, C50 .
- Thép hợp kim chế tạo máy : thép Crom 40C r, thép mangan 45M n, thép lò xo 40S i …
- Thép kiến thiết xây dựng dùng làm dàn, khung, vỏ máy : CT3, CT4, CT5 .
- Vật liệu phi kim loại như cao su đặc, dạ, amiang …
Trong gia công chi tiết, tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật rất quan trọng. Chúng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình gia công tạo ra sản phẩm. Vì vậy bạn cần tìm hiểu kỹ các khái niệm, cách biểu diễn và tiêu chuẩn chung. Để có thể biểu diễn chúng trên bản vẽ một cách thành thạo. Từ đó rút ngắn thời gian thiết kế, gia công và nâng cao chất lượng sản phẩm bởi tuân thủ đúng các tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật cơ khí.
Theo dõi ngay Máy CNC nhập khẩu để hiểu hơn về máy CNC cũng như các thông tin về Máy CNC, Lập trình CNC và Gia công CNC.
