Vườn quốc gia Phia Oắc – Phia Đén hay còn gọi Phja Oắc – Phja Đén là vườn quốc gia, rừng đặc dụng nằm trên địa bàn 5 xã của huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng.[1][2] Đây từng là khu nghỉ dưỡng được tìm ra và xây dựng bởi người Pháp từ đầu thế kỷ 20.[3] Được thành lập vào ngày 11 tháng 1 năm 2018 trên cơ sở toàn bộ diện tích khu bảo tồn thiên nhiên trước đây. Vườn quốc gia có diện tích có diện tích 10.245,6 ha, trong đó 4.035,5 ha là khu bảo vệ nghiêm ngặt. Phia Oắc – Phia Đen là nơi có 352 loài thực vật, 58 loài động vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng.[4] Đây cũng là nơi được ghi nhận có 66 loài bướm.[5]
Vườn vương quốc Phia Oắc – Phia Đén có tổng diện tích quy hoạnh tự nhiên 10.593,5 ha trong đó có 8.146,6 ha rừng tự nhiên thuộc địa phận 5 xã của huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng là : Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, Hưng Đạo và thị xã Tĩnh Túc. Toàn bộ diện tích quy hoạnh của vườn vương quốc nằm trong Công viên địa chất Non Nước Cao Bằng được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn thế giới vào ngày 12 tháng 4 năm 2018. Nằm cách thủ đô hà nội TP.HN 240 km theo tỉnh lộ 212, cách thành phố Bắc Kạn 76 km theo tỉnh lộ 212 và quốc lộ 3, cách thành phố Cao Bằng 73 km theo tỉnh lộ 212 và quốc lộ 34, và cách thị xã Nguyên Bình 30 km theo tỉnh lộ 212 .Vườn vương quốc được chia thành 3 phân khu chính là phân khu bảo vệ khắt khe ; phân khu phục sinh sinh thái xanh ; phân khu dịch vụ hành chính. Trong đó, phân khu bảo vệ khắt khe có diện tích quy hoạnh 4.035,5 ha, tại tiểu khu 338, 352 xã Thành Công ; tiểu khu 333, 334 xã Quang Thành ; tiểu khu 327, 337 xã Phan Thanh ; và tiểu khu 321, 322 thị trấn Tĩnh Túc. Tại đây, có hệ sinh thái rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới và á nhiệt đới núi trung bình ; hệ sinh thái rừng lùn hay còn gọi là “ rừng rêu ”, một kiểu rừng của khí hậu ôn đới đặc trưng của miền Bắc Nước Ta cùng với rất nhiều những loài động thực vật đặc hữu, nguy cấp, quý và hiếm. Ngoài ra, vùng đệm có diện tích quy hoạnh 8.276,1 ha nằm trên địa phận 6 xã và 1 thị xã .
Đỉnh núi cao nhất khu bảo tồn thiên nhiên là đỉnh Phia Oắc cao 1931 m, cũng là đỉnh núi cao nhất thuộc cánh cung Ngân Sơn-Yên Lạc.
Ngay từ đầu thế kỷ XX, dãy núi Phia Oắc-Phia Đén đã lọt vào mắt của người Pháp. Họ đã chọn Phia Oắc-Phia Đén làm nơi nghỉ mát, hưởng thụ các tài nguyên khí hậu và sinh vật độc đáo. Nơi đây hiện vẫn còn các dấu tích của các biệt thự, nhà nghỉ của các công chức thời Pháp.
Địa hình tại vườn quốc gia phức tạp, với chủ yếu là núi cao, thung lũng nhỏ hẹp, độ dốc lớn, nhiều nơi dốc đứng. Có nhiều đỉnh núi cao trên 1.000m đến gần 2.000m so với mực nước biển, như Phia Oắc (1.935 mét), là đỉnh núi cao thứ hai ở Cao Bằng; Niot Ti (1.574 mét); Tam Loang (1.446 mét); Phia Đén (1.391 mét); Ki Doan (1.165 mét)… Về địa chất, nơi đây có sự đan xen giữa các loại đá lục nguyên, đá vôi và đá xâm nhập granit, tạo nên các dãy núi đất xen với núi đá. Sự đa dạng về địa hình, địa mạo, địa chất, cộng với điều kiện khí hậu đặc trưng đã tạo nên các hệ sinh thái đặc thù của vùng núi cao Phia Oắc, đồng thời cũng là nền tảng cấu thành tính đa dạng sinh học của khu vực này.
Vườn vương quốc có trách nhiệm bảo vệ diện tích quy hoạnh rừng hiện có, đồng thời phục sinh, làm giàu rừng tự nhiên, gây ươm những giống cây địa phương quý và hiếm để trồng mới nâng cao diện tích quy hoạnh phủ xanh. Cùng với đó là bảo vệ hệ động thực vật tự nhiên và tính đa dạng sinh học, khai thác những tiềm năng cảnh sắc và dịch vụ thiên nhiên và môi trường để tăng nguồn thu, góp thêm phần tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội địa phương .Đây là nhà của nhiều loài động thực vật hoang dã, đặc biệt quan trọng là 90 loài thực vật và 58 loài động vật hoang dã có rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng cao. [ 6 ] Một số loài thực vật đáng chú ý quan tâm gồm thiết sam giả, thiết sam núi đá, thông pà cò, vù hương ( một loài đặc hữu ), lát hoa, sến mật, nghiến, dẻ tùng. Về động vật hoang dã, có khoảng chừng 80 loài động vật hoang dã có vú, hàng trăm loài chim, bò sát và lưỡng cư, hàng vạn loài côn trùng nhỏ. Một số loài quý và hiếm gồm có Hươu xạ, sơn dương, cu li lớn, cu ly nhỏ, vượn đen Đông Bắc, khỉ cộc, gấu ngựa, cầy sao, cầy hương, mèo rừng, sóc bay đuôi trắng .
