Cổng đi vào Di tích khảo cổ học Đồng Đậu (Yên Lạc – Vĩnh Phúc). Ảnh: Tiến Dũng.
Bài 1: Từng là nơi cư trú của người Việt cổ lớn nhất ở châu thổ Bắc Bộ
Điểm lại quy trình lịch sử dân tộc, Yên Lạc là mảnh đất giàu tiềm năng về di tích lịch sử lịch sử vẻ vang. Tại xã Tỉnh Bình Định đã tìm được di tích lịch sử Gò Gai ( hay còn gọi là Đồng Gai ) ở thôn Cốc Lâm là khu vực thuộc văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Tại xã Đồng Cương có khu vực Quán Đôi ( còn gọi là đồng Quán Đôi ) tại khu vực trường đại trà phổ thông cơ sở, có dấu tích văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Cũng tại xã Đồng Cương, có khu vực Mả Hòn, thuộc thôn Chi Chỉ có dấu tích của thời đại Kim Khí. Ngay tại thị trấn Yên Lạc có di chỉ khảo cổ học nổi tiếng là Đồng Đậu, có dấu tích của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun. Cũng tại khu vực này đã tìm thấy khu vực Gò Chùa Biện Sơn có dấu tích của nền văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Tại xã Nguyệt Đức có khu vực Đinh Xá, thuộc thôn Đinh Xá đã phát hiện ra khu vực văn hóa truyền thống Đồng Đậu. Tại xã này còn có khu vực đồng Hai Cây có dấu tích của thời đại Kim Khí … Các nhà khảo cổ học đã trong bước đầu phác thảo được một bức tranh toàn cảnh về thời cổ đại tại nơi này nhờ những cuộc đi khai thác, tìm hiểu, thám sát trên địa phận huyện Yên Lạc và tỉnh Vĩnh Phúc .
Toàn cảnh Di tích khảo cổ học Đồng Đậu (Yên Lạc – Vĩnh Phúc). Ảnh: Tiến Dũng.
Trong khi huyện mới hình thành 5 cụm công nghiệp mà chưa hình thành được khu công nghiệp như những địa phận khác trong tỉnh, Yên Lạc chủ trương khai thác thế mạnh về văn hóa truyền thống, đặc biệt quan trọng là di tích lịch sử lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống để bảo tồn, phát huy, trước hết là Giao hàng tăng trưởng du lịch vững chắc nhằm mục đích thoát ra khỏi huyện thuần nông .
Trên cơ sở thông tin được lãnh đạo huyện Yên Lạc cung cấp, đầu năm Tân Sửu (2021), chúng tôi đã đi khảo sát di tích khảo cổ học Đồng Đậu được Nhà nước xếp hạng là di tích Văn hóa Lịch sử cấp Quốc gia từ ngày 21/4/2000. Di tích này cách trung tâm huyện Yên Lạc 1,5 Km về phía Đông, nằm trọn vẹn trên gò cao khoảng 6 m so với mặt ruộng trũng xung quanh, có tổng diện tích 8,5 ha, thuộc thôn Đông, thị trấn Yên Lạc.
Kể từ khi phát hiện ( năm 1962 ) đến nay, di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu vẫn được bảo vệ, Giao hàng cho những cuộc khai thác, nghiên cứu và điều tra, du lịch thăm quan học tập của những cơ quan khoa học chuyên ngành, những nhà khoa học trong nước, ngoài nước và học viên những trường tại địa phương .
Rìu, bôn bằng đá phát hiện tại di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu năm 1999. Ảnh : vinhphuc.gov.vn/
Di tích Đồng Đậu đã trải qua 7 lần thám sát và khai thác lớn vào những năm : 1965 – 1966, 1967, 1968 – 1969, 1984, 1987, 1999 và 2012, với tổng diện tích quy hoạnh là 758 mét vuông, tập trung chuyên sâu ở những sườn phía Đông, Nam, phía Tây và đỉnh gò với tầng văn hóa truyền thống dày trung bình trên 3 m ( có chỗ tới 6 m ). Lần khai thác thứ 7 vào tháng 12/2012 với sự tham gia của 3 cơ quan là Bộ môn khảo cổ học Khoa Lịch Sử Đại hoc Khoa học và nhân văn – Đại học Quốc gia Thành Phố Hà Nội, Hội Khảo cổ học Nước Ta và Sở Văn hóa Thể thao Du lịch tỉnh Vĩnh Phúc .
Các hiện vật bằng đồng phát hiện tại di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu năm 1999. Ảnh : vinhphuc.gov.vn
Qua 7 lần khai thác đã phát hiện được rất nhiều di vật khảo cổ với hàng nghìn tiêu bản hiện vật, hàng tấn mảnh gốm những loại, cực kỳ đa dạng và phong phú về vật liệu, chủng loại, phong phú về mô hình, mẫu mã tiêu biểu vượt trội của 3 nền văn hóa truyền thống : Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò Mun bằng đá ( rìu, đục, bàn mài, vòng, hạt chuỗi trang sức đẹp ), đồng ( rìu, dũa, mũi tên, lưỡi câu, mũi lao ) gốm ( mảnh nồi, vò, chạc, dọi xe chỉ, bi gốm và nhiều công cụ bằng xương, sừng. Di cốt động vật hoang dã như : lợn, hươu, nai, trâu, bò, chó, hổ … và khá nhiều xương cá .
Đồng thời tại đây còn tìm thấy tượng hình trâu, bò, gà và nhiều xương quái vật, lần tiên phong đã tìm thấy những hạt gạo cháy, chứng tỏ nghề nông nghiệp trồng lúa nước đã có từ rất truyền kiếp và đóng vai trò quan trọng trong đời sống của dân cư Việt cổ. Gò Đồng Đậu là một di chỉ quý, góp thêm phần chứng minh và khẳng định trong tiến trình lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa trải dài trong khoảng chừng 2 thiên niên kỷ, người Việt cổ đã dừng lại và định cư ở Đồng Đậu, tạo dựng ra đồng bằng Bắc Bộ và đã tạo ra nền văn minh Sông Hồng, đặc biệt quan trọng đã thiết kế xây dựng một nền văn minh lúa nước rực rỡ tỏa nắng .
So với toàn bộ những khu vực khảo cổ khác ( thường có tầng văn hóa truyền thống khoảng chừng 40-50 cm ), Đồng Đậu có tầng văn hóa truyền thống dày nhất tới 6 m và có diễn biến từ dưới lên theo tiến trình thời hạn. Các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra 4 tầng văn hóa truyền thống của di tích lịch sử khảo cổ này. Lớp dưới cùng ( cổ nhất ) khai thác được nhiều đồ đá, gốm, công cụ bằng sừng và nhiều di cốt động vật hoang dã .
Di cốt người thuộc lớp Văn hóa Phùng Nguyên phát hiện tại di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu năm 1999, lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phú. Ảnh : vinhphuc.gov.vn
Đáng chú ý quan tâm, năm 1999, Bảo tàng Lịch sử Nước Ta phối hợp với Sở VHTT&DL Vĩnh Phúc thực thi cuộc khai thác lần thứ 6 đã phát hiện được một ngôi mộ táng, còn giữ lại được di cốt người thuộc văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Cuộc khai thác lần này, mặc dầu chỉ có 25 mét vuông, nhưng cũng đã phát hiện được một ngôi mộ nằm ở độ sâu 3 m. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy biên mộ rất rõ ràng. Ngôi mộ còn gần như nguyên vẹn trừ xương đùi bên trái bị mất – hoàn toàn có thể do người đời sau đào hố trúng mộ và cũng không loại trừ tổ mối làm hủy hoại. Chưa rõ vì nguyên do nào, nhưng tìm thấy dẫn chứng xương mác bên phải bị gẫy nhưng đã liền lại. Đặc biệt có tục nhuộm răng đen và tục nhổ răng cửa bên hàm trên và hàng loạt răng cửa hàm dưới. Rõ ràng đây không phải là răng bị rụng, vì nếu rụng thì cung hàm phải để lại dấu vết của những huyệt răng. Trong khi đó, bộ xương này thấy cung hàm dưới chỗ bị nhổ đã liền lại tạo thành một dìa sắc cạnh .
Những di cốt người cổ tìm thấy ở Đồng Đậu được xác lập có niên đại bằng giải pháp những bon phóng xạ ( C14 ) cho thấy lớp sớm nhất ở Đồng Đậu có niên đại 3.500 năm trở về trước. Ba tầng văn hóa truyền thống còn lại thì phát hiện thêm được những hiện vật bằng đồng .
Các hiện vật gốm được phát hiện tại di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu năm 1999. Ảnh : vinhphuc.gov.vn
Từ những di vật khảo cổ được phát hiện, qua quá trình nghiên cứu, đến nay có thể nhận biết cơ bản về di tích khảo cổ học Đồng Đậu:
Đồng Đậu là một di chỉ cư trú của người Việt cổ lớn nhất ở TT vùng tam giác châu thổ Bắc Bộ, khoanh vùng phạm vi diện tích quy hoạnh phân bổ rộng nhất, tầng văn hóa truyền thống dày nhất, tiềm ẩn khối lượng hiện vật khảo cổ rất lớn và đa dạng và phong phú .
Toàn cảnh hố khai thác tại di tích lịch sử Đồng Đậu, năm 1969. Ảnh : vinhphuc.gov.vn
Các tiến trình văn hóa truyền thống khảo cổ theo quy trình diễn tiến liên tục tại di tích lịch sử khảo cổ Đồng Đậu đã khẳng định chắc chắn rất rõ là : Lớp sớm nhất từ Phùng Nguyên, tiếp theo đến Đồng Đậu, Gò Mun và ở đầu cuối là Đông Sơn. Và cũng chính thế cho nên, từ di tích lịch sử Đồng Đậu mà những nhà khảo cổ học Nước Ta có cơ sở khoa học để xác lập tiêu chuẩn cho những tiến trình tăng trưởng văn hóa truyền thống vùng lưu vực sông Hồng :
Con người xuất hiện sớm nhất ở đây thuộc quy trình tiến độ muộn của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên, họ đã đạt đến đỉnh điểm của kỹ thuật chế tác đá nguyên thủy, mài nhẵn, đẹp, những đồ trang sức đẹp đá tinh xảo, khởi đầu Open kỹ thuật luyện kim đồng .
Đồ gốm sản xuất bằng bàn xoay, thanh thoát, cân đối, đẹp, hoa văn tiêu biểu vượt trội là đồ án khắc vạch, chấm dải, đối xứng .
Nghề trồng lúa nước đã tăng trưởng, phát hiện nhiều hạt thóc, gạo cháy trong tro than .
Tiếp theo là tiến trình Đồng Đậu với yếu tố đặc trưng là công cụ đá giảm, đồ gốm dày, độ nung cao, hoa văn trang trí với mô típ khuông nhạc, chải thành những đồ án : Chữ S, số 8, đối xứng ; đồ xương, sừng tăng trưởng ; kỹ thuật đúc đồng trở thành yếu tố chủ yếu .
Lớp thứ 3 thuộc quy trình tiến độ văn hóa truyền thống Gò Mun, đồ đá còn lại ít, đồ xương sừng hiếm, gốm thô, độ nung cao hơn 2 tiến trình trước, hầu hết là loại miệng loe gãy, hoa văn khắc vạch trang trí đa phần trên thành miệng .
Lớp trên cùng thuộc quy trình tiến độ văn hóa truyền thống Đông Sơn, do mặt phẳng di chỉ đã bị cày xới từ khi chưa được phát hiện nhưng những di vật được phát hiện rải rác thuộc khoanh vùng phạm vi di chỉ, đa phần là những hiện vật đồng : Rìu xéo, giáo, dao mang tính đặc trưng của văn hóa truyền thống Đông Sơn .
Với 4 quá trình văn hóa truyền thống khảo cổ cùng xuất hiện trên một di chỉ, diễn biến tăng trưởng liên tục, bộc lộ một quy trình định cư không thay đổi, vĩnh viễn của dân cư Việt cổ để hình thành nên Nhà nước tiên phong của dân tộc bản địa – Nhà nước Văn Lang thời đại Hùng Vương
Đây chính là giá trị lớn lao nhất của di tích khảo cổ học Đồng Đậu, không riêng cho Vĩnh Phúc mà của cả Việt Nam và vùng Đông Nam Á. Đó là những bằng chứng vô cùng quý giá để tìm hiểu về phong tục, tập quán và đặc biệt là thành phần nhân chủng của người Việt cổ trên lưu vực sông Hồng. Phát hiện di cốt người cổ ở Đồng Đậu sẽ đóng góp vào những tư liệu khoa học làm sáng tỏ dần vấn đề “Nguồn gốc người Việt” mà nhiều nhà khoa học còn đang gắng công tìm tòi, nghiên cứu.
Từ đó, hoàn toàn có thể khẳng định chắc chắn Đồng Đậu cùng với mạng lưới hệ thống di tích lịch sử khảo cổ khác ở Yên Lạc và tỉnh Vĩnh Phúc là từ văn hóa truyền thống Phùng Nguyên đến văn hóa truyền thống Đông Sơn đã đưa quy trình mở màn quá trình Hùng Vương dựng nước từ lịch sử một thời vào chính sử nhưng đang bị quên lãng, phí phạm, chưa được điều tra và nghiên cứu, bảo tồn, phát huy để Giao hàng tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội vững chắc .
( Còn nữa )
Đón đọc Bài 2: Vĩnh Phúc: “Dư án công viên Đồng Đậu” bao giờ thành hiện thực?
