Rác thải tại bãi biển thuộc phường 6, thành phố Tuy Hòa, Phú Yên tháng 10/2019. ( Ảnh : Phạm Cường / TTXVN )Sự tăng trưởng kinh tế tài chính biển, sự tăng trưởng của những ngành du lịch và dịch vụ biển, kinh tế tài chính hàng hải, khai thác tài nguyên và dầu khí, công nghiệp, nuôi trồng thủy hải sản … đã dẫn đến sự tập trung chuyên sâu dân cư và quy trình đô thị hóa tại những vùng ven biển, làm ngày càng tăng nước thải, chất thải rắn tác động ảnh hưởng đến môi trường biển .
Hiện trạng môi trường biển
Theo Báo cáo hiện trạng môi trường biển và hải đảo giai đoạn 2016-2020 của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường), 28 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có biển có tổng dân số khoảng 51 triệu người, mật độ dân số là 354 người/km2, cao hơn trung bình cả nước 1,9 lần, tốc độ gia tăng dân số khoảng 0,91%/năm.
Các hoạt động giải trí của con người dẫn đến ngày càng tăng chất thải, tác động ảnh hưởng đến môi trường những khu vực ven biển, những vùng biển và hải đảo .
Đi kèm với sự tăng trưởng đô thị ven biển là sự ngày càng tăng dân số, đa phần là sự ngày càng tăng cơ học, những đô thị biển cũng lôi cuốn khách du lịch dẫn đến ngày càng tăng những nguồn thải, gây áp lực đè nén lên hạ tầng đô thị, đặc biệt quan trọng là mạng lưới hệ thống phân phối điện, nước, mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý chất thải …
Do đặc thù du lịch ở nước ta có chu kỳ luân hồi mùa vụ ( du lịch biển hầu hết tập trung chuyên sâu vào mùa Hè ), lượng hành khách tập trung chuyên sâu đông vào một thời gian khiến quá tải mạng lưới hệ thống thu gom rác thải, nước thải … gây ô nhiễm môi trường .
Hoạt động du lịch và dịch vụ biển không chỉ gây áp lực đè nén lên hạ tầng đô thị mà còn ảnh hưởng tác động lên khoảng trống của những đô thị ven biển .
Chỉ tính riêng lượng chất thải phát sinh từ những tàu du lịch trên vịnh Bắc Bộ đã ở mức trung bình 11,3 kg rác thải / tàu / ngày đêm .
Hiện nay, qua khảo sát những tàu du lịch biển trên vịnh Bắc Bộ cho thấy, có tới 77 % số tàu thải chất thải trực tiếp ra vịnh, chỉ có 20 % số tàu mang chất thải vào bờ để giải quyết và xử lý .
Sự ngày càng tăng dân số, quy trình đô thị hóa ở những khu vực ven biển và những tác động ảnh hưởng của con người so với môi trường được biểu lộ rõ qua thống kê lượng nước thải hoạt động và sinh hoạt tại những đô thị ven biển .
Ước tính, tại những khu vực ven biển, lượng nước thải phát sinh sẽ vào tầm 122 – 163 triệu m3 / ngày, đây là một sức ép lớn đến môi trường biển .
Nước thải hoạt động và sinh hoạt có chứa hàm lượng những chất hữu cơ, hợp chất chứa nitơ, chất rắn lơ lửng, những thành phần vô cơ, vi sinh vật, vi trùng gây bệnh khác … nếu không được quản trị, trấn áp sẽ gây ảnh hưởng tác động đến chất lượng môi trường nước biển ven bờ .
Tại huyện đảo Đảo Cô Tô ( Quảng Ninh ), theo ước tính, mỗi ngày lượng rác thải hoạt động và sinh hoạt phát sinh khoảng chừng 8-10 tấn, hầu hết là chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt .
Lượng rác thải thu gom trên huyện đảo này hiện mới đạt mức 6-8 tấn / ngày, trong đó phần đông là rác thải hoạt động và sinh hoạt. Nguồn rác thải từ những hộ mái ấm gia đình, chợ, khách sạn … được tập trung về bãi rác Voòng Xi, thuộc khu 4, thị xã Đảo Cô Tô để chôn lấp .
Tuy nhiên, số rác thải trên hầu hết mới được thu gom tập trung chuyên sâu ở những tuyến đường TT thị xã. Trong khi đó, 1 số ít khu vực như xã Thanh Lân, Đồng Tiến và những bờ biển có đông khách du lịch, việc thu gom rác thải lại rất hạn chế .
Tại huyện đảo Cát Bà ( thành phố Hải Phòng Đất Cảng ), lượng chất thải đa phần tập trung chuyên sâu từ hai nguồn là dân cư trên đảo và hoạt động giải trí du lịch .
Trung bình mỗi ngày đảo Cát Bà phát sinh 58,6 m3 chất thải rắn những loại, thu gom được khoảng chừng 40,74 m3 ( chiếm 71 % ). Trong đó, rác thải phát sinh do hoạt động giải trí hoạt động và sinh hoạt, thương mại du lịch chiếm 80-85 % ; rác thải thiết kế xây dựng, chế biến nuôi trồng thủy hải sản chiếm 10-13 %, rác thải y tế khoảng chừng 3-5 %, những loại khác chiếm khoảng chừng 0,7 – 1,2 % .
Ngoài ra, một áp lực đè nén lớn khác so với môi trường biển là thực trạng rác thải nhựa đại dương đang là yếu tố nóng trên toàn thế giới, đặc biệt quan trọng tại những vương quốc ven biển như Nước Ta .
Chất thải nhựa đại dương trở thành mối nguy lớn cho môi trường biển bởi có số lượng lớn, đặc tính khó phân hủy trong môi trường biển và năng lực vận động và di chuyển xa .
Tính trung bình, mỗi km2 mặt nước đại dương trên thế giới hiện nay chứa từ 13.000 đến 18.000 mẫu rác thải nhựa, 70% rác thải nhựa ở biển sẽ chìm xuống đáy biển và phá hoại các hoạt động sống ở đáy biển.
Hậu quả nặng nề
Sự ngày càng tăng những nguồn thải từ lục địa, những hoạt động giải trí tăng trưởng kinh tế-xã hội đang đè nặng lên môi trường biển và hải đảo, cùng với sự đổi khác khí hậu, nước biển dâng ngày càng ngày càng tăng, gây nhiều tổn thất to lớn về người, gia tài, hạ tầng, những sự cố môi trường biển để lại hậu quả nặng nề .
Theo thống kê của Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường), chất thải hữu cơ là rác thải từ hoạt động công nghiệp tác động đáng kể đến môi trường biển, làm suy giảm chất lượng thủy sản và một số loài sinh vật biển khác, làm nước biển nhiễm độc, đặc biệt tại các vịnh và khu vực cửa sông nước ta.
Tình trạng ô nhiễm chất hữu cơ, dầu mỡ đang diễn ra ở mức khá cao và vượt mức được cho phép ở gần những khu du lịch, khu đông dân cư trải dài từ Bắc vào Nam, đặc biệt quan trọng là vùng cửa sông tại những tỉnh, thành phố phía Bắc và dọc theo ven biển Đồng bằng sông Cửu Long .
Hoạt động khai thác tài nguyên biển, vận tải biển với quy mô khoảng chừng 272 bến cảng biển đang hoạt động giải trí với tổng hiệu suất trên 550 triệu tấn / năm .
Ngoài nước thải có chứa dầu với khối lượng lớn, trung bình mỗi năm hoạt động giải trí này phát sinh khoảng chừng 5.600 tấn rác thải dầu khí, trên 15.000 tấn dầu mỡ trôi nổi, trong đó 23-30 % là chất thải rắn nguy cơ tiềm ẩn chưa được giải quyết và xử lý .
[Việt Nam xây dựng thỏa thuận toàn cầu về chống rác thải nhựa đại dương]
Hoạt động nuôi trồng thủy hải sản làm tăng đáng kể lượng chất thải, hầu hết là từ phân bón và thức ăn. Với tổng diện tích quy hoạnh nuôi tôm là hơn 600.000 ha trên cả nước, hằng năm, gần 3 triệu tấn chất thải rắn thải ra môi trường .
Bên cạnh đó, tài nguyên vạn vật thiên nhiên biển đang bị khai thác quá mức, thiếu tính vững chắc. Cỏ biển trên toàn vùng biển nước ta từ Quảng Ninh đến Hà Tiên đã mất khoảng chừng 40-60 % ; rừng ngập mặn mất đến 70 % và khoảng chừng 11 % những rạn sinh vật biển bị tàn phá trọn vẹn, không có năng lực phục sinh .
Thảm cỏ biển phân bổ từ Bắc vào Nam và ven những đảo, ở độ sâu từ 0-20 m, hiện chỉ còn khoảng chừng trên 5.583 ha. Tại 1 số ít khu vực như đảo Cát Bà ( thành phố TP. Hải Phòng ), thành phố Hạ Long ( Quảng Ninh ), vùng biển tỉnh Quảng Nam …, thảm cỏ biển phần đông không có thời cơ để hồi sinh tự nhiên do có quá nhiều ảnh hưởng tác động từ hoạt động giải trí du lịch, nuôi trồng thủy hải sản …
Trong vòng 20 năm qua, Nước Ta đã mất 12 % rạn sinh vật biển, 48 % số rạn sinh vật biển khác đang trong thực trạng suy thoái và khủng hoảng nghiêm trọng, tập trung chuyên sâu hầu hết ở những vùng có đông dân cư như vịnh Hạ Long ( Quảng Ninh ), những tỉnh, thành phố ven biển miền Trung và một số ít đảo khác .
Các hệ sinh thái biển đang bị khai thác thiếu tính bền vững dẫn đến tình trạng suy giảm đa dạng sinh học. Đến nay, Sách đỏ Việt Nam và danh mục đỏ của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới đã ghi nhận khoảng 100 loài sinh vật biển nước ta có nguy cơ đe dọa tuyệt chủng.
Một hiệu quả điều tra và nghiên cứu của Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc và 1 số ít tổ chức triển khai quốc tế khác cũng cho thấy, hơn 80 % lượng cá trên những vùng biển ven bờ và ngoài khơi của Nước Ta đã bị khai thác .
Trong đó, có đến 25 % lượng cá bị khai thác quá mức hoặc khai thác hết sạch, sản lượng đánh bắt cá giảm đáng kể. Nhiều loài sinh vật biển khác đang đứng trước rủi ro tiềm ẩn bị tuyệt chủng .
Theo thống kê chưa khá đầy đủ từ năm 1989 đến nay, cả nước có hơn 100 vụ tràn dầu do tai nạn thương tâm hàng hải, tràn ra biển từ vài chục đến hàng trăm tấn dầu. Điển hình như sự cố tràn dầu tàu Formosa One xảy ra năm 2001 tại vịnh Gành Rái, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu .
Lực lượng công dụng Bà Rịa-Vũng Tàu diễn tập vây phao chuyên được dùng để chống dầu tràn ra môi trường. ( Ảnh : TTXVN )Do không tuân thủ hướng dẫn của Cảng vụ Vũng Tàu, tàu Formosa One đã đâm vào tàu Petrolimex-01 làm tràn dầu khoảng chừng 900 m3, tương tự 750 tấn dầu DO .
Năm 2019, tại khu vực sông Lòng Tàu, huyện Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh đã xảy ra sự cố tràn dầu của tàu Vietsun chở 150 tấn dầu bị chìm, 150 m3 dầu FO và 20 m3 dầu DO từ tàu này đã gây ảnh hưởng tác động trực tiếp đến khu vực rừng phòng hộ Cần Giờ và những khu vực nuôi trồng thủy hải sản .
Ngoài ra, nhiều sự cố tràn dầu đã xảy ra như sự cố tàu hàng 8.000 tấn chìm trên sông Lòng Tàu, huyện Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh vào ngày 18/10/2019 ; sự cố chìm tàu Nordama Sophia của xứ sở của những nụ cười thân thiện trên biển TP Hà Tĩnh ngày 28/11/2019 gây ra hiện tượng kỳ lạ dầu vón cục trôi dạt trên bờ biển thuộc xã Kỳ Lợi, huyện Kỳ Anh, tỉnh TP Hà Tĩnh …
Ngoài những sự cố tràn dầu trên biển, thực trạng xả nước thải chưa qua giải quyết và xử lý xuống môi trường nước biển ven bờ đã gây hậu quả nghiêm .
Điển hình là sự cố môi trường biển do Công ty Trách nhiệm hữu hạn gang thép Hưng Nghiệp Formosa thành phố Hà Tĩnh gây ra khiến món ăn hải sản chết không bình thường tại một số ít tỉnh miền Trung, đặc biệt quan trọng tại 4 tỉnh miền Trung là thành phố Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế xảy ra vào đầu tháng 4/2016, để lại hậu quả rất nghiêm trọng trên nhiều phương diện, nghành, gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế tài chính quốc gia .
Tiến sỹ Dư Văn Toán, Viện Nghiên cứu biển và hải đảo Việt Nam thuộc Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho biết, sự cố tràn dầu gây ảnh hướng xấu đến hệ sinh thái biển, đặc biệt là hệ sinh thái rừng ngập mặn, cỏ biển, vùng triều bãi cát, đàm phá và các rạn san hô.
Ô nhiễm dầu làm giảm sức chống đỡ, tính linh động và năng lực Phục hồi của những hệ sinh thái .
Khi cháy loang trên mặt nước, dầu tạo thành váng và bị biến hóa đặc thù. Hàm lượng dầu trong nước tăng, những màng dầu làm giảm năng lực trao đổi ôxy giữa không khí và nước, dầu tràn chứa độc tố làm tổn thương hệ sinh thái. / .
Hoàng Nam (TTXVN/Vietnam+)
