Việt Nam có 8 di sản vật thể được UNESCO vinh danh : Quần thể di tích lịch sử cố đô Huế, Khu phố cổ Hội An, Khu di tích lịch sử đền tháp Thánh địa Mỹ Sơn ( Quảng Nam ), Khu TT Hoàng thành Thăng Long ( TP. Hà Nội ), Thành nhà Hồ ( Thanh Hóa ), Vịnh Hạ Long ( Quảng Ninh ), Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng ( Quảng Bình ), Quần thể danh thắng Tràng An – Tỉnh Ninh Bình ( Tỉnh Ninh Bình ) .
23 năm kể từ ngày di sản tiên phong ( quần thể di tích lịch sử cố đô Huế ) được UNESCO vinh danh năm 1993, đến nay Việt Nam vẫn chưa có được quy mô quản trị, bảo tồn và phát huy giá trị di sản tương thích, vẫn “ hồn ai nấy giữ ” ở từng địa phương .
 |
| Cổng chính vào Hoàng thành, cố đô Huế ( Ảnh : TP. hà Nội ) . |
Di sản là của chung hay của riêng ?
Theo “ định giá ” của UNESCO, mỗi di sản sau khi được vinh danh có một “ giá trị gốc ” ước tính 500 triệu USD, giá trị này sẽ tăng theo thời hạn như một “ tên thương hiệu ” nếu biết khai thác đúng “ chuẩn ” .
Theo nhìn nhận của Cục Di sản văn hóa truyền thống, khi được UNESCO vinh danh, những di sản này là nguồn tài nguyên vật chất, cung ứng những loại sản phẩm, mô hình dịch vụ du lịch, văn hóa truyền thống, góp thêm phần thôi thúc tăng trưởng kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, xã hội của địa phương nói riêng, của Việt Nam nói chung .
Nhưng tính từ năm 1993, khi Việt Nam được UNESCO vinh danh di sản tiên phong đến nay, thế mạnh ấy không những chưa được khai thác, phát huy đúng tầm mà 1 số ít di sản còn đang rơi vào thực trạng báo động vì thiếu sự quản trị thống nhất dẫn đến nhiều hệ lụy phát sinh trong công tác làm việc bảo tồn, khai thác di sản .
Không thể phủ nhận nguồn lợi từ di sản mang đến cho sự tăng trưởng kinh tế tài chính của địa phương. Người dân tại khu vực có di sản cũng có điều kiện kèm theo cải tổ đời sống nhờ tham gia làm du lịch, những dịch vụ Giao hàng và còn là tiền đề Phục hồi những làng nghề thủ công sản xuất vật phẩm lưu niệm có giá trị … Mặc dù vậy, việc khai thác, bảo tồn và phát huy giá trị mạng lưới hệ thống di sản quốc tế ở Việt Nam đang đương đầu với những thử thách không nhỏ .
|
| Vịnh Hạ Long ( Ảnh : Hà Phương ) . |
Ở tầm vĩ mô, theo những người quản trị di sản, nguyên do cơ bản khiến việc khai thác di sản quốc tế ở Việt Nam chưa hài hòa và hợp lý là do thiếu quy mô quản trị thống nhất, còn có sự chồng chéo, mạnh ai nấy làm, “ hồn ai nấy giữ ” .
Hiện nay, những lao lý, quy định quản trị, bảo tồn, phát huy di sản quốc tế ở nước ta còn thiếu, chưa đồng điệu. Ví dụ như Hội An, Mỹ Sơn chưa có kế hoạch quản trị tổng hợp theo Hướng dẫn thực thi công ước di sản quốc tế năm 1972 .
Mô hình phân cấp quản lý di sản thế giới không có sự thống nhất. Bộ máy quản lý di sản Vịnh Hạ Long, Phong Nha – Kẻ Bàng, Cố đô Huế, Hoàng thành Thăng Long do UBND tỉnh, thành phố trực tiếp quản lý; Phố cổ Hội An trực thuộc TP Hội An, khu Mỹ Sơn trực thuộc UBND huyện Duy Xuyên (Quảng Nam); Thành nhà Hồ thuộc Sở VH,TT&DL Thanh Hóa nhưng một phần diện tích Thành Nội của di sản này vẫn thuộc quyền quản lý của chính quyền địa phương…
Việc nhiều chủ thể cùng tham gia quản trị một di sản chẳng khác nào chủ nhà không có quyền giải quyết và xử lý những việc xảy ra trong ngôi nhà của mình. Sự thiếu thống nhất trong quản trị dẫn đến nhiều yếu tố như sự phối hợp giữa những đơn vị chức năng trực tiếp quản trị di sản với những cơ quan chức năng còn lỏng lẻo ; pháp luật quản trị, sử dụng nguồn thu, cơ cấu tổ chức chi cho di sản không nơi nào giống nơi nào …
Nhưng ở tầm vi mô, thì địa phương nào có di sản, thì xem như thể của Trời cho “ nhà ” mình, và “ bo bo ” giữ, độc chiếm khai thác theo ý mình, thậm chí còn còn mang tư tưởng “ ăn xổi ở thì ”, chưa kể việc tự ý đổi khác nguyên trạng nguyên gốc trong công tác làm việc bảo tồn .
 |
| Phố cổ Hội An ( Ảnh : thủ đô hà nội ) |
Muốn kết nối di sản cần một “nhạc trưởng” tài ba
Hiện tại Việt Nam với 8 di sản quốc tế như một “ đường dây ” từ Bắc xuống Nam : Bắt đầu bằng Vịnh Hạ Long ( Quảng Ninh ) – Kinh thành Thăng Long ( TP. Hà Nội ) – Danh thắng Tràng An ( Tỉnh Ninh Bình ) – Thành nhà Hồ ( Thanh Hóa ) – Động Phong Nha – Kẻ Bàng ( Quảng Bình ) – Cố đô Huế ( Thừa Thiên – Huế ) – Kết thúc ở Thánh địa Mỹ Sơn và Phố cổ Hội An ( Quảng Nam ). Nếu biết link thì sẽ tạo thành một thể thống nhất được khai thác rất hiệu suất cao .
Các chuyên viên về bảo tồn di sản cho rằng, mỗi di sản quốc tế có đặc trưng riêng tuy nhiên rất cần sự thống nhất trong quản trị, quản lý, cần có quy định quản trị, bảo tồn và phát huy giá trị những khu di sản quốc tế .
Một trong thực tiễn dễ nhận thấy là hầu hết những di sản ở Việt Nam đã có quy hoạch toàn diện và tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị, được chăm sóc trùng tu, dữ gìn và bảo vệ, chống xuống cấp trầm trọng, giữ gìn thiên nhiên và môi trường, cảnh sắc vạn vật thiên nhiên … Song, quy định quản trị, bảo tồn còn thiếu và chưa đồng nhất. Bộ máy quản trị những di sản lúc bấy giờ rất khác nhau, việc phân cấp, giao nghĩa vụ và trách nhiệm cho những đơn vị chức năng quản trị còn nhiều chưa ổn, chưa tương ứng với tầm vóc những di sản quốc tế .
Đến lúc phải xóa bỏ tư duy di sản ở đâu thì ở đó hưởng lợi. Phải thấy rõ di sản là của chung, là “ của để dành ” ông cha để lại cho con cháu nước Việt .
Để quản trị, bảo tồn và phát huy tốt một di sản văn hóa truyền thống yên cầu phải có sự thống nhất quản lý của một cấp quản trị hành chính nhà nước nhất định, tổng lực và trực tiếp, đủ sức làm “ nhạc trưởng ” để kết nối được những “ nhà ” : Nhà quản trị, Nhà khoa học và Nhà dân ( trong đó địa phương có di sản sẽ đại diện thay mặt ) .
 |
| Khung cảnh non nước hữu tình của Tràng An chẳng khác một vịnh Hạ Long thứ hai ( Ảnh : Vũ Bích Ngọc ) |
Bộ VHTTDL cũng cần sớm kiến thiết xây dựng Quy chế phối hợp giữa những ban ngành để tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho hoạt động giải trí quản trị di sản tại địa phương. Kết nối những di sản quốc tế ở Việt Nam, còn yên cầu tăng cường liên kết, phối hợp ngặt nghèo giữa những ngành, những cấp, địa phương, doanh nghiệp và người dân để thiết kế xây dựng, tăng trưởng kinh tế tài chính du lịch ngày càng có sự góp phần lớn hơn vào sự tăng trưởng chung của quốc gia .
Kết nối những di sản quốc tế ở Việt Nam đã đến lúc không chỉ là khẩu hiệu suông mà mong nó là hiện thực mở màn ngay từ giờ đây, để di sản không còn trong thực trạng “ hồn ai nấy giữ ” mang tính nhỏ lẻ manh mún. / .
