Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử vẻ vang, văn hóa, khoa học, gồm có những di tích lịch sử lịch sử dân tộc – văn hóa, danh lam, thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật vương quốc. Căn cứ và những tiêu chuẩn phân loại của những mô hình văn hóa vật thể thì trên địa phận miền Tây Nghệ An có hầu hết, tạm chia những mô hình đó như sau :
Loại hình di tích lịch sử lịch sử dân tộc – văn hóa
: Theo hạng mục kiểm kê tại Quyết định 201 / QĐ-UBND ngày 17/1/2018, 11 huyện, thị miền Tây Nghệ An đã đưa vào hạng mục kiểm kê 811 di tích lịch sử lịch sử dân tộc – danh lam thắng cảnh. Trong số đó, đã có 88 di tích lịch sử xếp hạng gồm : 01 di tích lịch sử vương quốc đặc biệt quan trọng, 20 di tích lịch sử cấp vương quốc và 67 di tích lịch sử cấp tỉnh, còn 723 di tích lịch sử chưa xếp hạng .
Nếu tính đến ngày 30 tháng 12 năm 2018 thì số di tích lịch sử, danh thắng đã xếp hạng là : 100, trong đó : 01 di tích lịch sử vương quốc đặc biệt quan trọng, 20 di tích lịch sử cấp vương quốc và 79 di tích lịch sử cấp tỉnh, còn 711 di tích lịch sử chưa xếp hạng. Loại hình di sản văn hóa vật thể ở miền Tây Nghệ An gồm có : Di tích lịch sử vẻ vang, văn hóa ; kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ ; danh thắng, di tích lịch sử khảo cổ học và sinh thái xanh. Trong đó mô hình di tích lịch sử lịch sử vẻ vang, văn hóa chiếm số lượng lớn nhất .
Tuy nhiên, 1 số ít di tích lịch sử và di vật, cổ vật ngoài list đã kiểm kê theo quyết định hành động 201 / QĐ – Ủy Ban Nhân Dân ngày 17/01/2018 của ủy ban nhân dân tỉnh ( lý lịch những di tích lịch sử, danh thắng, di vật, cổ vật mới phát hiện được thống kê trong bộ cơ sở tài liệu ). Nhưng do đặc thù địa lý miền Tây Nghệ An địa phận rộng lại ngăn cách bởi rừng núi và sông suối, trong khi đó di tích lịch sử lại phân chia rải rác nên việc điền dã, tìm kiếm rất là khó khăn vất vả. Đặc biệt là mô hình di tích lịch sử khảo cổ học khảo sát chưa được nhiều và những hang động lại ở những vùng núi hiểm trở. Do đó ngoài số lượng di tích lịch sử lịch sử dân tộc – văn hóa, khảo cổ học, danh thắng, kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ và sinh thái xanh đã được kiểm kê theo quyết định hành động 201 / QĐ – Ủy Ban Nhân Dân ngày 17/01/2018 và phát hiện của nhóm nghiên cứu và điều tra đề tài, thì trên vùng đất miền Tây Nghệ An còn chứa đựng nhiều di tích lịch sử văn hóa vật thể cả trên mặt đất và dưới lòng đất mà tất cả chúng ta chưa khảo sát, khai thác, phát hiện được
Loại hình di vật, cổ vật, bảo vật vương quốc được phân chia trong 4 khu vực :
Di vật, cổ vật hiện nằm trong những di tích lịch sử Lịch sử, văn hóa
: đình, đền, chùa, miếu, nhà thời thánh dòng họ : Theo số liệu thống kê ( đến tháng 01 năm 2018 – theo Quyết định số 201 / QĐ-UBND ngày 17/1/2018 về việc phê duyệt Danh mục kiểm kê di tích lịch sử, danh thắng trên địa phận tỉnh Nghệ An ) cho biết : lúc bấy giờ trên địa phận 11 huyện miền Tây Nghệ An có 811 / 2602 di tích lịch sử bất động sản ( đình, đền, chùa miếu, nhà thời thánh dòng họ, danh thắng, hang động, di chỉ khảo cổ ) chiếm 31 % di tích lịch sử toàn tỉnh .
Trong 811 di tích lịch sử có 426 di tích lịch sử thuộc nhà thời thánh dòng họ, danh nhân, đình, đền, chùa, phủ, riêng nhà thời thánh những dòng họ là 137. Nhóm triển khai đề tài đã đi điền dã khảo sát một số ít đền, chùa, phủ thì mô hình di vật, cổ vật trong những nơi thờ tự là rất lớn .
Đền Song Đồng Ngọc Nữ ở xã Nghĩa Hợp, huyện Tân Kỳ có tới 56 hiện vật, trong đó có 4 cổ vật và 52 di vật có giá trị như : Hương án, lư hương, đỉnh hương bằng đồng, bàn thờ cúng, mâm cổ bồng, long ngai bằng gỗ quý và hiếm .
Chùa Nhân Bồi, xã Bồi Sơn, huyện Đô Lương, có 38 hiện vật, trong đó có 4 hiện vật thuộc cổ vật quý và hiếm : Mâm cổ bồng, lư hương, long ngai, đỉnh hương .
Di tích Phủ yên Lạc Thượng, xã Thanh Ngọc, huyện Thanh Chương có 32 hiện vật gồm : Lư hương bằng đồng, long ngai, kiếm, đao, giá gương, giá Chúc, đài trản, bình hoa. Di tích Đền Đức Thánh Hai, xã TX Thanh Xuân, huyện Thanh Chương có 3 cổ vật : Voi đá, quản tượng, bát hương, độc bình, hạc, binh khí và 10 đạo sắc phong bằng giấy Đăng Lâm thời nhà Nguyễn còn nguyên vẹn .
Đền Chiêng Ngam, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu được cung tiến 29 loại hiện vật với số lượng gồm 100 cái. Phủ Hòa Quân, xã Thanh Hương, huyện Thanh Chương có 3 cổ vật : Hộp sắc, hộp đựng gia phả, tranh gỗ và 33 di vật gồm hương án, lư hương, bình hoa, cọc nến, long ngai, hạc, đài, trản …
Cổ vật tìm thấy ở Quỳ Châu, Nghệ An
Hiện nay, chưa có số liệu thống kê một cách khá đầy đủ đúng mực về số lượng Di vật, cổ vật được lưu giữ trong những cơ sở tín ngưỡng tôn giáo như đình, đền, chùa, miếu, nhà thời thánh dòng họ … trên địa phận 11 huyện, thị miền Tây Nghệ An. Nhưng một điều chắc như đinh rằng số lượng di vật, cổ vật … trong những di tích lịch sử này là rất lớn .
Di vật, cổ vật ở trong dân
, đây là mô hình phản ánh về dân tộc học, phục trang, ngành nghề truyền thống lịch sử … rất là nhiều mẫu mã và phong phú. Tiêu biểu và điển hình nổi bật đó là số di vật, cổ vật của nhà Sưu tập tư nhân Vi Văn Phúc ở Thị trấn huyện Con Cuông hiện đang lưu giữ và dữ gìn và bảo vệ hơn 1000 đơn vị chức năng di vật, cổ vật ; Anh Nguyễn Văn Huấn thị trấn Con Cuông đang lưu giữ khoảng chừng 600 di vật, cổ vật ; Anh Nguyễn Hồng Hiền thị xã Con Cuông đang lưu giữ bộ sưu tập tiền cổ hơn 10 kg ; Bộ sưu tập gồm 100 cây đèn cổ của anh Nguyễn Quang Trung thuộc khối Đồng tâm 1 phường Hoa Hiếu ở Thị xã Thái Hòa ; bộ sưu tập nhạc cụ dân tộc bản địa của thầy giáo Nguyễn Thanh Phúc tại khối 7 thị xã Dùng, Thanh Chương ; bộ sưu tập của anh Nguyễn Ngọc Sơn, Nghĩa Khánh, Nghĩa Đàn ; Bộ sưu tập của anh Nguyễn Văn Thanh ; Bộ sưu tập của anh Phan Văn Toàn … đều có hàng trăm hiện vật quý và hiếm .
Chi hội Di sản văn hóa Cổ vật sông Lam lúc bấy giờ có 71 hội viên đang lưu giữ gần 3 vạn di vật, cổ vật trong những bộ sưu tập cá thể mà tất cả chúng ta chưa khảo sát hết .
Di vật, cổ vật trong những thiết chế văn hóa như nhà truyền thống cuội nguồn những huyện, Nông lâm trường, trường học
… Theo số liệu thống kê lúc bấy giờ miền Tây Nghệ An có những nhà, phòng truyền thống lịch sử đang tọa lạc lưu giữ những di vật, cổ vật … như sau : Nhà truyền thống cuội nguồn huyện Anh Sơn, Lâm trường Con Cuông ; Thanh Chương ; Tương Dương ; Quỳ Hợp ; Tân Kỳ, Nhà tọa lạc Đường Trường Sơn ; phòng tọa lạc bổ trợ di tích lịch sử Đền thờ Làng Vạc Thị xã Thái Hòa ; Trường PTTH Anh Sơn 1 và Bảo tàng Quỳ Châu. Theo số liệu thống kê 9/11 huyện miền Tây Nghệ An và 1 số ít cơ quan, đơn vị chức năng đã có phòng, nhà truyền thống cuội nguồn với số lượng, tài liệu hiện vật khoảng chừng hơn 1700 đơn vị chức năng. Riêng Bảo tàng Quỳ Châu có khoảng chừng 900 đơn vị chức năng tài liệu hiện vật .
Di vật, cổ vật, bảo vật
( Báo cáo khảo sát của đoàn điền dã ) trong số những di chỉ khảo cổ miền Tây Nghệ An, như Di chỉ Làng Vạc thị xã Thái Hòa ; di chỉ Đồng Trương huyện Anh Sơn, Di chỉ Thẩm Ôm huyện Quỳ Châu, Di chỉ Hang Hợ Trung huyện Tân Kỳ v.v. trữ lượng số lượng di vật, cổ vật, còn rất nhiều mà tất cả chúng ta chưa có điều kiện kèm theo khai thác để thu nhận. Hiện nay chỉ riêng di chỉ khảo cổ thời đại đồ đá ở Thẩm Ồm Quỳ Châu ; thời đại kim khí tại di chỉ Đồng Trương huyện Anh Sơn, di chỉ hang Hợ Trung ở Tân Kỳ và đặc biệt quan trọng di chỉ làng Vạc thị xã Thái Hòa trải qua 4 lần khai thác đã thu được hàng ngàn di vật, cổ vật. Đặc biệt trong đó có nhiều cổ vật là trống đồng, dao găm đồng … có giá trị về lịch sử dân tộc văn hóa có niên đại cách ngày khoảng chừng 2500 – 3000 năm .
Theo kiểm kê di tích lịch sử danh thắng tại Quyết định 201 / QĐ – Ủy Ban Nhân Dân của ủy ban nhân dân tỉnh thì di tích lịch sử khảo cổ học trên địa phận tỉnh là 30 di tích lịch sử, trong đó những huyện miền Tây chiếm 21 di tích lịch sử : Anh Sơn 3 ; Nghĩa Đàn 1 ; Thái Hòa 2 ; Quỳ Châu 4 ; Con Cuông 11 ; Còn lại 6 huyện : Kỳ Sơn, Quế Phong, Tương Dương, Tân Kỳ, Thanh Chương, Quỳ Hợp chưa được khảo sát .
Lý giải yếu tố này là ở chỗ không phải những huyện này không có di tích lịch sử, mà do những huyện này chưa được tìm hiểu, khảo sát. Để vật chứng cho nhận định và đánh giá này là trường hợp huyện Tương Dương, theo hạng mục kiểm kê thì chưa có di tích lịch sử khảo cổ học ; nhưng năm năm ngoái, Viện Khảo cổ học và kho lưu trữ bảo tàng Nghệ An đã tìm hiểu và phát hiện được 4 di tích lịch sử khảo cổ học. Hang Thẳm Bạc Quàng tại xã Yên Na ; đền Vạn thuộc xã Xá Lượng ; Đồi Đền ở Cửa Rào và Khe Ngậu xã Xá Lượng. Cả 4 di tích lịch sử này thuộc thời tiền sử. Như vậy, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định rằng miền Tây Nghệ An còn chứa đựng nhiều di tích lịch sử khảo cổ học .
Ngoài số lượng di vật, cổ vật miền Tây Nghệ An hiện đang được phân bổ, lưu giữ trong 4 khu vực như đã nêu trên, lúc bấy giờ, tại Kho dữ gìn và bảo vệ của Bảo tàng Nghệ An còn lưu giữ 25 ngàn đơn vị chức năng hiện vật là di vật, cổ vật được trong đó có hơn 3 ngàn di vật, cổ vật, bảo vật được sưu tầm, khai thác tại miền Tây Nghệ An qua nhiều thời kỳ khác nhau. Trong số hàng ngàn di vật, cổ vật của miền Tây Nghệ An được lưu giữ tại kho lưu trữ bảo tàng đã có 2 hiện vật của di chỉ khảo cổ làng Vạc được công nhận là Bảo vật Quốc Gia. Đó là hiện vật : “ Dao Găm rắn ngậm chân voi ” có ký hiệu ( BTNA / 1264 / KL. 273 ) và hiện vật “ Muôi đúc tượng voi ” có ký hiệu ( BTNA / 1326 / KL. 335 ) tại Quyết định số 2089 / QĐ – TTg ngày 25/12/2017 của Thủ tướng nhà nước. Ngoài 2 bảo vật Quốc gia nêu trên, kho lưu trữ bảo tàng Nghệ An còn lưu giữ nhiều bộ sưu tập di vật, cổ vật có giá trị khác như : Sưu tập dụng cụ hoạt động và sinh hoạt, sản xuất thời kỳ tiền sử ; Sưu tập công cụ thời kỳ đồ đá ; Sưu tập công cụ sản xuất bằng vật liệu Đồng thời kỳ văn hóa Đông Sơn ; Sưu tập vũ khí thời kỳ văn hóa Đông Sơn … v.v đặc biệt quan trọng có giá trị đó là Sưu tập Trống đồng – đỉnh điểm của kỹ – nghệ đúc đồng nền văn hóa Đông Sơn .
|
