Nhà nghiên cứu và điều tra văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ –
Thứ sáu, 19/11/2021 09 : 17 ( GMT + 7 )
Một trong những thách thức trong xã hội hiện đại, khi mà sự phát triển của công nghệ số khá mạnh mẽ với nguy cơ xóa nhòa những bản sắc văn hóa trên thế giới, các “hệ sinh thái” văn hóa có thể biến thành sa mạc khô cằn trong đời sống tinh thần nhân loại. Và trên thực tế, nhiều cộng đồng đang ngày càng đánh mất bản sắc của mình.
Nhã nhạc cung đình Huế là di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO vinh danh. Ảnh: LĐ
Nhu cầu phát triển, sáng tạo cho trình diễn dân gian
Các di sản văn hóa phi vật thể giàu tính dân gian đa phần là những di sản diễn xướng tổng hợp. Xét cho cùng, gia chủ của di sản là những người đã phát minh sáng tạo, lưu giữ, thực hành thực tế di sản đó trong suốt một thời kỳ lịch sử vẻ vang lâu bền hơn. Di sản nào cũng là một thực tiễn sinh động cho truyền thống văn hóa vùng miền, vương quốc, dân tộc bản địa. Việc ghi nhận của vương quốc hay của UNESCO so với di sản trên thực ra là để gìn giữ sự phong phú văn hóa của hội đồng quả đât .Những nghĩa vụ và trách nhiệm của thiết chế chính trị là phải đồng cảm, nhìn nhận, bảo tồn, phát huy, tiếp thị di sản, ship hàng nhân dân, ship hàng toàn bộ mọi người. Sự đồng cảm và phát huy này, ở Nước Ta đã sớm có những thành tựu được ghi nhận .Ngay đầu thế kỷ XX, những tri thức yêu nước đã hướng một cách can đảm và mạnh mẽ đến truyền thống lịch sử văn hóa dân tộc bản địa. Tư tưởng của họ là trên nền tảng truyền thống lịch sử, thiết kế xây dựng một nền văn hóa tiếp biến và giao lưu với văn hóa quốc tế tân tiến. Ôn cũ – biết mới là khát vọng của họ. Nhiều di sản văn hóa truyền thống lịch sử Nước Ta đã được tìm hiểu và khám phá, trình diễn, lý giải, điều tra và nghiên cứu với những giải pháp khoa học tân tiến. Nhiều khu công trình khảo sát công phu của những học giả số 1 thế kỷ đã giúp cho việc chứng minh và khẳng định những truyền thống văn hóa địa phương ngay thời kỳ Pháp thuộc. Những tri thức nặng lòng yêu nước thời kỳ đó như Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc, Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố, Hoa Bằng Hoàng Thúc Trâm, GS Nguyễn Văn Huyên, GS Hoàng Xuân Hãn, GS Nguyễn Đổng Chi v.v … đã để lại cho tất cả chúng ta nhiều khu công trình có giá trị đồng cảm truyền thống lịch sử văn hóa phong phú, giàu truyền thống của quá khứ, và hơn nữa, vẫn dẫn đường cho nhiều thế hệ sau tiếp bước. Đó là bước đi tiên phong .Đề cương văn hóa Nước Ta 1943 của Đảng do lãnh tụ Trường Chinh soạn thảo đã đề ra mục tiêu rất là đúng đắn là dân tộc bản địa hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa đã rọi ánh sáng lâu dài hơn cho sự tăng trưởng văn hóa Việt Nam thời kỳ tân tiến .Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nhà nước dân chủ nhân dân được thiết kế xây dựng, việc hướng đến văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc bản địa lại càng được phát huy can đảm và mạnh mẽ. Có thể khẳng định chắc chắn rằng, Nước Ta là một trong những vương quốc đạt được nhiều thành công xuất sắc trong việc điều tra và nghiên cứu, bảo tồn, và phát huy những giá trị truyền thống lịch sử của văn hóa dân tộc bản địa .Mặc dù sau 1945, tất cả chúng ta trải qua hai cuộc kháng chiến lâu dài hơn nhất, khó khăn vất vả gian nan nhất, ác liệt nhất trong lịch sử vẻ vang, suốt 30 năm ròng rã, nhưng đường lối văn hóa là đồng nhất : Vì độc lập, vì quyền tự quyết dân tộc bản địa, vì niềm hạnh phúc của nhân dân .
Từ những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, dù việc nghiên cứu truyền thống gặp nhiều khó khăn nhưng việc vận dụng và phát huy các di sản lại được ý thức và phát triển. Những hình thức sinh hoạt cộng đồng nhân dân mới đã thúc đẩy việc hướng tới những giá trị văn hóa nghệ thuật cổ truyền. Tất cả các lĩnh vực văn hóa văn nghệ mang tính tập thể đã vận dụng văn hóa dân gian quá khứ để sáng tạo và phục vụ cuộc kháng chiến. Trong đó, ca khúc, sân khấu, văn học hướng về phong cách dân gian các vùng miền, các tộc người Tây Bắc, Việt Bắc, Tây Nguyên tạo nên một nền nghệ thuật kháng chiến có phong cách ngày càng rõ rệt và có giá trị xã hội rộng rãi nếu chúng ta so với 40 năm đầu thế kỷ.
Sau 1954, những kế hoạch sưu tầm và nghiên cứu và điều tra văn hóa truyền thống cuội nguồn được thực thi can đảm và mạnh mẽ. Các thiết chế văn hóa từ TW đến địa phương được tổ chức triển khai, những đoàn nghệ thuật và thẩm mỹ, những tổ chức triển khai sưu tầm, điều tra và nghiên cứu, những chương trình huấn luyện và đào tạo trình độ, những chương trình truyền thông online … đều đồng nhất tăng trưởng. Bắt đầu từ 1955, việc sưu tầm văn học dân gian những vùng miền, những tộc người trong cả nước được thực thi rộng khắp để lại những sưu tập dân ca, truyện cổ, phong tục, tập quán … trong 10 năm đã lần lượt được công bố, tạo điều kiện kèm theo cho tất cả chúng ta hiểu biết ngày càng to lớn truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống .Dù thực trạng cuộc chiến tranh, nhưng những thành tựu đạt được trong việc thực hành thực tế, phát huy, tăng trưởng di sản là không hề phủ nhận .
Xác lập quan niệm các di sản như một dạng tài nguyên
Trong thời hạn gần đây, khi tiếp xúc và trao đổi với nhiều đoàn khách quốc tế đến từ khu vực Khu vực Đông Nam Á cũng như Châu Mỹ – La tinh, một câu hỏi họ thường đặt ra là tại sao với cuộc chiến tranh, với sự khó khăn vất vả về tăng trưởng kinh tế tài chính, với sự xâm nhập ồ ạt những yếu tố văn hóa tân tiến quốc tế … mà Nước Ta vẫn giữ được nhiều tiệc tùng, nhiều giá trị truyền thống cuội nguồn, không bị “ xô giạt văn hóa ” như nhiều hội đồng Châu Mỹ và Châu Phi khác, hoặc như những báo động ở chính những vương quốc tăng trưởng kinh tế tài chính số 1 .Câu hỏi đó của họ cũng đã bao hàm sự thừa nhận truyền thống văn hóa Nước Ta. Câu vấn đáp của chúng tôi là rủ họ đi đến những nhóm, những câu lạc bộ, những nghệ nhân, những tiệc tùng … để họ tiếp xúc và trực tiếp phỏng vấn người dân, những người đang lưu giữ, thực hành thực tế, những gia chủ đích thực của di sản. Và trên những chuyến điền dã đó, chúng tôi trao đổi kinh nghiệm tay nghề với nhau, học tập lẫn nhau, thông hiểu nhau trong một niềm đam mê chung .Và câu truyện thu lượm được đó là, tất cả chúng ta không chỉ cần hiểu biết truyền thống lịch sử, không chỉ bảo tồn truyền thống lịch sử mà rất cần xác lập ý niệm những di sản như một dạng tài nguyên, phải khai thác, ứng dụng, phát huy, tăng trưởng trong tổng thể và toàn diện sự tăng trưởng văn minh của một dân tộc bản địa, một vương quốc .Với những tài nguyên mang tính vật chất như tài nguyên, không khai thác sẽ còn lại, nhưng khai thác sẽ hết dần. Đối với tài nguyên niềm tin, không khai thác sẽ dần hết sạch mà càng khai thác và phát huy thì ngày càng dày dặn, đa dạng chủng loại, bền vững và kiên cố. Nó gắn với con người, với những thế hệ thực sinh hữu hạn. Trong những chuyến đi đó, điều chúng tôi nhận ra, ngoài cái nhu yếu thường trực nhất, tiên phong nhất, rộng khắp nhất là nhu yếu kinh phí đầu tư, nhu yếu vật chất cho việc bảo tồn, phát huy di sản, thì có một nhu yếu khác, rất hiện thực, là họ được bộc lộ, được thừa nhận, qua đó được tôn trọng trong hội đồng. Đó là một nhu yếu hướng tới niềm hạnh phúc của con người nói chung .
Ai sẽ đồng hành phát huy, sáng tạo cùng họ? Thiết chế văn hóa của chúng ta đã có hệ thống, đặc biệt là trong công tác quản lý, tổ chức văn hóa, nhưng sự phát huy rõ ràng là chưa đủ để đáp ứng nhu cầu cụ thể nhưng bất tận đó.
Chúng ta không thiếu những nhân lực, kĩ năng được giảng dạy kỹ về nghệ thuật và thẩm mỹ từ trong nước cũng như khắp quốc tế về. Đối với một lực lượng tinh hoa như vậy thì việc phát minh sáng tạo cho nhân dân, cho những di sản ý thức để phân phối nhu yếu nhân dân rõ ràng không phải là việc khó. Vấn đề còn lại là một ý niệm, một đường hướng, những kế hoạch thực thi bao hàm một chính sách thực thi cho việc làm đó .Việc phát huy, tăng trưởng những di sản văn hóa có rất nhiều phương cách khác nhau, không riêng gì là việc ứng dụng trực tiếp vào địa phận đơn cử từng di sản. Tuy nhiên, việc phát minh sáng tạo cho một nền tảng thoáng rộng những con người đơn cử đang lưu giữ di sản là việc rất nên làm .Văn hóa quốc tế rất cần sự phong phú của từng hội đồng đơn cử, nó không cần sự rập khuôn theo mẫu hình cực đoan nào. Sự đơn điệu sẽ làm văn hóa quốc tế suy tàn. Bảo tồn trong sự tăng trưởng so với di sản văn hóa niềm tin là một quy luật để giúp cho sự phong phú văn hóa ngày càng đa dạng chủng loại hơn, có giá trị quả đât hơn.
