 |
|
Tiếng Kèn Lá một trong những nhạc cụ không thể thiếu của người Mông giờ cũng chỉ còn xuất hiện chủ yếu trong các lễ hội phục vụ du lịch (nguồn ảnh: Báo Nhân dân) |
Điều 1, Luật di sản văn hóa ( sửa đổi, bổ trợ năm 2009 ) xác lập rõ : Di sản văn hóa gồm có di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể, là mẫu sản phẩm ý thức, vật chất có giá trị lịch sử vẻ vang, văn hóa, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam .
Di sản văn hóa cho nên vì thế đã tạo nên truyền thống riêng của mỗi hội đồng, mỗi dân tộc, trở thành nét riêng có của mỗi dân tộc đó, là lời nói, chữ viết, tiệc tùng, kiến trúc, phục trang … do những dân tộc phát minh sáng tạo ra trong quy trình sống sót, tăng trưởng, trở thành những yếu tố tạo ra sự giá trị rực rỡ trong di sản văn hóa của mỗi hội đồng. Tuy nhiên, trước sự ảnh hưởng tác động của dòng chảy thời hạn, thực trạng sống trong toàn cảnh văn minh, văn hóa truyền thống lịch sử của nhiều đồng bào dân tộc đang phải đương đầu với nhiều thử thách lớn của quy trình hội nhập, nhiều yếu tố văn hóa đang dần mất đi hoặc đứng trước rủi ro tiềm ẩn “ hòa tan ” trong khoảng trống văn hóa truyền thống cuội nguồn của chính đồng bào những dân tộc .
Văn hóa truyền thống và những thách thức của hội nhập
|
Để tồn tại trong một thế giới với vô số đặc điểm phức tạp, các quốc gia và dân tộc trên thế giới phải mở rộng hợp tác và giao lưu với nhau nhằm tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn. Xu thế phổ biến trên toàn thế giới hiện nay là mở cửa về nhiều mặt: Kinh tế, khoa học – kỹ thuật, quân sự và văn hóa… Đã qua rồi cái thời mà tầm nhìn chúng ta chỉ hạn chế trong đường biên giới quốc gia. |
Những di sản văn hóa nói chung đã đi vào lòng mọi người với tất cả niềm trân trọng và tự hào. Những địa danh như: Vịnh Hạ Long, Ăng-co Vát, Chùa Vàng, Kim Tự Tháp, Tượng Nữ Thần Tự Do… luôn là biểu tượng gần gũi đối với tất cả mọi người trên toàn thế giới.
Tại Nước Ta, văn hóa truyền thống lịch sử của những dân tộc luôn được trân trọng như là một thành tựu của việc trao truyền, gìn giữ di sản văn hóa của mỗi tộc người. Ví như đồng bào Mông ở vùng núi phía Bắc, âm nhạc đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong tình yêu, hôn nhân gia đình. Trước kia, ở những phiên chợ những chàng trai, cô nàng người Mông thường thổi kèn lá để tìm bạn tình. Khi yêu nhau, họ dùng tiếng sáo, dùng đàn môi để bày tỏ tình cảm với tình nhân .
|
|
Chợ tình Sapa giờ chỉ còn là một địa điểm du lịch dành cho du khách tứ phương khi ghé thăm Sapa. Mỗi đêm muộn thứ 7 sẽ có vài nhóm thanh nhiên biểu diễn thổi Khèn phục vụ khách du lịch. Chợ Tình trở thành một nơi vừa để hồi tưởng quá khứ, vừa để thỏa mãn sự tò mò về phiên chợ Tình của các dân tộc Mông, Dao
|
Hay đến với chợ tình Sapa, những nam thanh nữ tú lại cùng nhau dìu dặt trong tiếng đàn môi hay điệu hát giao duyên, trong tiếng lanh canh nhè nhẹ của nữ trang bằng bạc mà những cô gái đeo bên mình trên những phục trang đậm sắc màu truyền thống cuội nguồn. Hoặc đến với Lễ hội Gầu tào, những người tham gia lại dùng đàn ống để làm phương tiện đi lại chuyển tải tình cảm của mình … Tuy nhiên, theo thời hạn và sự xâm nhập của đời sống mới, những phương tiện đi lại thông tin tân tiến sinh ra, người ta đã không còn dùng tiếng khèn, tiếng sáo, đàn môi hay tiếng hát giao duyên nữa. Có thời kỳ, những nam thanh, nữ tú tham gia tiệc tùng còn mang theo cả những thiết bị điện tử như đài cát sét, mở băng đĩa thay cho những nhạc cụ dân tộc. Thậm chí, họ còn dùng cả điện thoại di động để thay thế sửa chữa những đạo cụ dân tộc, mặc phục trang của người Kinh khi tham gia tiệc tùng … ; Cứ như vậy, việc thổi kèn, thổi sáo hay hát giao duyên tỏ tình đang bị mai một trong đời sống. Không chỉ ở hội đồng người Mông, trong những hội đồng Thái, Mường, Tày, Cao Lan … thẩm mỹ và nghệ thuật hát giao duyên, hát dân ca, dân vũ, hay sử dụng nhạc cụ dân tộc … cũng đang mất dần trong đời sống hoạt động và sinh hoạt hàng ngày .
Không chỉ mai một về âm nhạc, ngay cả tiếng nói, một thành tố cơ bản của văn hóa dân tộc, là tiêu chí quan trọng để xác định thành phần tộc người, nhiều tộc người cũng chỉ còn tiếng nói không còn chữ viết, thậm chí tiếng nói cũng đang đứng trước nguy cơ mai một hoặc có nguy cơ mai một.
 |
|
Nhìn hình ảnh này người ta không còn thấy nét đặc trưng trong văn hóa trang phục của Người Tày, Nùng ở Tuyên Quang, người dân tham gia trò chơi ăn vân trang phục giống hệt người Kinh. Trang phục Tày, Nùng đã không còn được ưu tiên trong đời sống văn hóa của người dân nơi đây |
Về cơ bản đồng bào những dân tộc thường có thói quen sống tập trung chuyên sâu thành những thôn, bản nhất định với số lượng dân cư cao, việc trao đổi tiếp xúc để bảo lưu lời nói trong hội đồng người dân tộc nhờ đó mà được tăng nhanh, phát huy một cách tự nhiên. Tuy nhiên, trong một mái ấm gia đình, bước sang thế hệ thứ ba hiện tượng kỳ lạ không biết hoặc nghe được mà không nói được lời nói dân tộc đã Open nhiều. Khẳng định điều này Ông Nịnh Văn Nghi, 81 tuổi, dân tộc Cao Lan, thôn Dân Chủ, xã Đội Bình ( Yên Sơn, Tuyên Quang ) san sẻ, ngôn từ tiếp xúc chính của đồng bào người dân tộc nơi đây vẫn sử dụng ngôn từ Cao Lan là chính nhưng do giao lưu văn hóa, tăng trưởng kinh tế tài chính, sống xen kẽ với người dân tộc Kinh, đại đa số người Cao Lan biết và sử dụng thành thạo tiếng phổ thông nên việc học, sử dụng tiếng dân tộc thiểu số lúc bấy giờ đã không được xem là thiết yếu và không được chú trọng gìn giữ. Thế hệ trẻ lúc bấy giờ sinh sống và lớn lên ở thành phố, thị xã, nên mái ấm gia đình cũng không còn chú ý tới việc dạy và học tiếng nên tỷ suất những người trẻ không biết nghe, nói tiếng dân tộc mình đã khá thông dụng ở Tuyên Quang .
Theo nhìn nhận của ông Trần Hữu Sơn, nguyên Phó quản trị Hội Văn nghệ dân gian Nước Ta, lúc bấy giờ nhiều dân tộc không còn nói tiếng mẹ đẻ. Đơn cử, dân tộc Bố Y có hơn 2 nghìn người, thuộc 2 nhóm địa phương là Tu Dí ( ở Tỉnh Lào Cai ) và Bố Y ( ở Hà Giang ). Hiện nay, người Bố Y ở Tỉnh Lào Cai không còn nhớ tiếng mẹ đẻ, đã chuyển sang nói tiếng Quan Hỏa ( tiếng Hán phương Nam ), còn người Bố Y ở Hà Giang lại hầu hết nói tiếng Giáy và tiếng Tày … Ở 1 số ít địa phương khác thuộc vùng Tây Bắc những dân tộc Kháng, La Ha, Xinh Mun … hầu hết sử dụng ngôn từ Thái trong tiếp xúc …
 |
|
Trang phục của người phụ nữ Tày giờ chỉ còn được sử dụng trong các lễ hội hoặc các dịp lễ tết chứ không còn được sử dụng làm trang phục hàng ngày nữa. Ngày nay, do những tác động của hoàn cảnh sống phần lớn phụ nữ Tày đã chuyển sang sử dụng trang phục của người Kinh |
Không riêng gì ngôn từ, những thành tố văn hóa khác như phục trang, kiến trúc, phong tục tập quán, tiệc tùng … của những dân tộc đều đã mai một nghiêm trọng. ví như khi xem nghi lễ tín ngưỡng của người Kháng, người La Ha, người Xinh Mun … không ít người lại nghĩ đó là hoạt động và sinh hoạt văn hóa của người Thái, hay khi tìm hiểu và khám phá về kiến trúc nhà cửa, phục trang, cưới hỏi, ma chay … của người Ơ Đu người ta đều nhận thấy có sự trộn lẫn, vay mượn của người Thái và người Khơ Mú, thậm chí còn những dân tộc này còn sử dụng tiếng Khơ Mú, tiếng Thái làm công cụ tiếp xúc hàng ngày .
Trước những biến động của hoàn cảnh sống, hiện nay, nhiều dân tộc chỉ còn lại khoảng vài chục người già, cao tuổi biết tiếng của dân tộc mình, những lễ hội truyền thống, những tục lệ đẹp nhiều khi chỉ còn trong trí nhớ của già làng, trưởng bản. Nhiều nhà nghiên cứu về văn hóa dân tộc đã thừa nhận, quá trình đô thị hóa cùng sự bùng nổ của các công nghệ hiện đại, quá trình giao lưu văn hóa đã và đang diễn ra rất nhanh và mạnh khiến văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số đang đứng trước những thách thức lớn do chưa giải quyết thật tốt mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển.
Hàng nghìn buôn, bản, làng truyền thống cuội nguồn với giá trị văn hóa tiêu biểu vượt trội, đại diện thay mặt cho di sản văn hóa những dân tộc đang có nguy cơ biến mất, hoặc đứng trước rủi ro tiềm ẩn “ hòa tan ”, vay mượn, trộn lẫn với những dân tộc khác, rất cần sự chung tay bảo tồn, bảo toàn nhằm mục đích phát huy giá trị của chúng trong đời sống đương đại .
Phạm Vĩnh Hà
