24/02/2022 | 08 : 15Từ năm 2009 đến nay, Việt Nam đã có 7 di sản tư liệu được UNESCO công nhận, biểu trưng cho di sản tư liệu của thế giới. Tuy nhiên, lúc bấy giờ trong Luật Di sản văn hóa truyền thống, di sản tư liệu tại Việt Nam chưa có những pháp luật để nhận diện những giá trị cũng như lan tỏa thoáng rộng trong hội đồng .
Di sản tư liệu của thế giới, bia Tiến sĩ tại Văn Miếu – Văn Miếu đang được tiếp thị thoáng đãng đến hội đồng .
Kho tàng đồ sộ
Hiện nay, Việt Nam có 3 di sản tư liệu thế giới gồm Mộc bản triều Nguyễn, Châu bản triều Nguyễn, bia Tiến sĩ Văn Miếu Văn Miếu ; 4 di sản tư liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương là Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, Văn thơ trên kiến trúc cung đình Huế, Mộc bản trường học Phúc Giang, Hoàng hoa sứ trình đồ .Bên cạnh những di sản đã được UNESCO công nhận, lúc bấy giờ Việt Nam còn chiếm hữu một kho tàng “ đồ sộ ” những di sản tư liệu đang được tàng trữ trong những TT tàng trữ vương quốc, TT di sản, thư viện, kho lưu trữ bảo tàng, đình chùa, đền miếu … Có thể kể đến số tư liệu thời Pháp thuộc để lại, hiện đang được dữ gìn và bảo vệ tại những kho tàng trữ vương quốc ; những nhóm tư liệu cá thể của những nhà khoa học, những văn nghệ sĩ đã được sưu tập, hiến Tặng Ngay, được dữ gìn và bảo vệ ở những Trung tâm Lưu trữ Quốc gia hoặc Trung tâm Di sản những nhà khoa học Việt Nam .Theo ông Phan Thanh Hải – Ủy viên Hội đồng Di sản vương quốc, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên-Huế : Phật giáo Huế hiện còn dữ gìn và bảo vệ 2.933 ván khắc kinh Phật những loại. Trong đó, chùa Từ Đàm hiện là nơi có số lượng tàng trữ lớn nhất với 1.319 bản khắc mộc bản. Đặc biệt tại chùa Trúc Lâm hiện vẫn còn gìn giữ bản kinh Kim Cang – một pháp bảo quý, độc bản dưới thời Tây Sơn. Ngoài ra, Thừa Thiên-Huế còn là nơi còn lưu giữ nhiều tư liệu Hán – Nôm quý giá có từ thời Lê đến thời Nguyễn, đa số được lưu giữ trong những làng, họ tộc, tư gia những mái ấm gia đình hoàng tộc triều Nguyễn .
Hay như Viện Nghiên cứu Hán Nôm cũng đang lưu giữ khoảng 5 nghìn tấm ván khắc Phật giáo và gần 70 nghìn tập sách cổ ghi chép các vấn đề tự nhiên, xã hội, con người Việt Nam truyền thống. Đặc biệt, trong công đồng hiện nay có một số lượng lớn di sản tư liệu tư nhân được lưu giữ trong dòng họ thuộc sở hữu tư nhân… trải dài trên khắp đất nước.
Mộc bản triều Nguyễn được dữ gìn và bảo vệ cẩn trọng tại Trung tâm Lưu trữ vương quốc IV – Đà Lạt .
Hài hòa giữa bảo quản và phát huy
Đánh giá về số tư liệu trên, PGS.TS Nguyễn Tuấn Cường – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm san sẻ : Thực tế nguồn di sản tư liệu dù đa dạng chủng loại đến mức nào, nhưng nếu không được quản trị tốt, dữ gìn và bảo vệ tốt thì sẽ sớm dẫn đến hư hại, mất mát, đó chính là “ sự kiệt quệ có hại ” theo ý niệm đã dẫn của UNESCO .
Ông Cường cũng dẫn chứng, không ít bia đá đang phơi mình dưới phong sương, nhiều kho mộc bản còn chưa được bảo quản tốt, nguồn thư tịch cổ chưa được đầu tư đúng mức sẽ dẫn đến hư hại, đó là còn chưa kể đến sự thất thoát thư tịch cổ Việt Nam ra nước ngoài.
Nhà sử học Dương Trung Quốc thông tin, đã có một thời chúng tôi gọi tàng trữ những di sản tư liệu là “ nấm mồ tư liệu ”, do tại nó quý thật, tiềm ẩn nhiều thông tin thật đấy nhưng không ai tiếp cận được cả. Ông Quốc cũng san sẻ kỷ niệm khi tham gia một chuyến đi sang Nga để khai thác những tư liệu lịch sử dân tộc mới, nhưng đến khi mang về thì những tư liệu đó lại bị “ đóng kín lại, thậm chí còn gói chặt, dán tem, không cho ai tiếp cận cả ”. Sau đó, một đơn vị chức năng khác cũng cần tư liệu tương tự như lại phải lặn lội sang Nga một lần nữa để tìm được tài liệu, trong khi những gì đã có lại cất kín trong kho .Thậm chí ở Lever nhà nước, lúc bấy giờ, 4 TT tàng trữ quốc gia thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước vẫn chưa san sẻ được tài liệu với nhau. Có một trong thực tiễn nếu muốn tìm tài liệu ở cả 4 TT thì không có cách nào khác phải đi đến từng TT để tìm thông tin. Một điều mà nếu không phải nhà điều tra và nghiên cứu thì có lẽ rằng sẽ không có ai chuyển dời từ TT tàng trữ ở Thành Phố Hà Nội vào Trung tâm tàng trữ ở Lâm Đồng để làm điều đó .Có thể nói, di sản tư liệu lúc bấy giờ vẫn còn là yếu tố mới lạ tại Việt Nam. Hiện nay, việc tàng trữ những tài liệu cá thể đa phần trên niềm tin tự nguyện và chuyển giao tài liệu cho tàng trữ vương quốc cũng trên ý thức này. Trong khi, những tài liệu quý giá mà những cá thể muốn lưu giữ tại nhà nhưng nếu không được dữ gìn và bảo vệ tốt, khoa học sẽ rất dễ hư hỏng. Vì vậy, Nhà nước cũng cần có chính sách chủ trương khuyến khích, thôi thúc việc tiếp cận những cá thể và những khối tài liệu nói trên như những chủ trương cho tàng trữ tư nhân, cho những cá thể tàng trữ tốt … Bên cạnh đó, dù đã định hình từ nhiều năm nhưng lúc bấy giờ chưa được lao lý trong Luật di sản văn hóa truyền thống, cũng như ở bất kể văn bản quy phạm pháp luật nào của Việt Nam. Về tính năng, trách nhiệm quản trị về di sản tư liệu cũng chưa được chính thức giao cho một cơ quan đầu mối ở Trung ương quản trị, yên cầu trong thời hạn tới cần lao lý rõ hơn tính năng, trách nhiệm và nghĩa vụ và trách nhiệm quản trị nhà nước về di sản tư liệu .
