11 di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO vinh danh
Việt Nam có 11 di sản văn hóa truyền thống phi vật thể được UNESCO vinh danh là di sản quốc tế ( trong đó có 9 di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât, 2 di sản văn hóa truyền thống phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp ) .
1. Nhã nhạc cung đình Huế
Trình diễn nhã nhạc cung đình Huế. (Ảnh: TTXVN)
Nhã nhạc là âm nhạc cung đình thời phong kiến, được trình diễn trong những dịp triều hội, tế lễ hoặc những sự kiện trọng đại ( lễ đăng quang của nhà vua, tiếp đón sứ thần … ) .Nhã nhạc Open tiên phong ở Trung Quốc dưới thời nhà Chu ( thế kỷ 6 – thế kỷ 3 trước Công nguyên ). Về sau, nhã nhạc lan tỏa sang những nước láng giềng ( Nhật Bản, Triều Tiên và Việt Nam ). Tuy được xem là gia tài chung nhưng nhã nhạc của mỗi nước đều có đặc thù riêng không liên quan gì đến nhau .Ở Việt Nam, những triều đại quân chủ rất coi trọng và tăng trưởng nhã nhạc. Loại hình âm nhạc này trở thành một hình tượng cho vương quyền về sự vĩnh cửu, hưng thịnh của triều đại .Năm 2003, nhã nhạc cung đình Huế được UNESCO công nhận là Kiệt tác Di sản truyền khẩu và phi vật thể của trái đất. Theo nhìn nhận của UNESCO, trong những thể loại nhạc truyền thống ở Việt Nam, nhã nhạc đạt tới tầm vóc vương quốc. Nhã nhạc đã được tăng trưởng từ thế kỷ 13 ở Việt Nam. Đến thời nhà Nguyễn, nhã nhạc cung đình Huế tăng trưởng bùng cháy rực rỡ và đạt đến trình độ hoàn hảo nhất .
2. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên
Cồng chiêng gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Tây Nguyên. ( Ảnh : TTXVN )Không gian văn hóa truyền thống Cồng Chiêng Tây Nguyên trải rộng trên địa phận năm tỉnh : Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông và Lâm Đồng .Không gian văn hóa truyền thống cồng chiêng Tây Nguyên gồm có những bộ phận cấu thành như : cồng chiêng, những bản nhạc tấu bằng cồng chiêng, những người chơi cồng chiêng, những liên hoan có sử dụng cồng chiêng, những khu vực tổ chức triển khai những tiệc tùng đó …Cồng chiêng gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Tây Nguyên, như một phần không hề thiếu trong suốt vòng đời mỗi con người và trong phần đông toàn bộ những sự kiện quan trọng của hội đồng : từ lễ thổi tai cho trẻ sơ sinh, lễ cưới xin, lễ tiễn đưa người chết, lễ đâm trâu trong ngày bỏ mả cho đến lễ cúng máng nước, lễ mừng lúa mới, lễ đóng cửa kho, lễ mừng nhà rông mới …Trong ý niệm của người dân nơi này, cồng chiêng là cầu nối giữa con người, thần linh và quốc tế siêu nhiên, tiềm ẩn bên trong mỗi chiếc chiêng, chiếc cồng là một vị thần .Tháng 11 / 2005, Không gian văn hóa truyền thống cồng chiêng Tây Nguyên đã chính thức được UNESCO công nhận là Kiệt tác Di sản truyền khẩu và phi vật thể của trái đất .
3. Dân ca quan họ Bắc Ninh
Dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât. ( Ảnh : TTXVN )Dân ca quan họ là một hình thức hát giao duyên. Những liền anh trong phục trang truyền thống lịch sử khăn xếp, áo the ; những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bẩy, đầu đội nón quai thao. Họ cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống cuội nguồn không cần nhạc đệm .Tháng 9/2009, dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât. Hội đồng trình độ của UNESCO nhìn nhận cao dân ca quan họ về nghệ thuật và thẩm mỹ trình diễn, kỹ thuật hát, phong thái ứng xử văn hóa truyền thống, ngôn từ, phục trang và tập quán xã hội .Hồ sơ đề cử của Việt Nam đã cung ứng khá đầy đủ tiêu chuẩn để dân ca quan họ TP Bắc Ninh trở thành di sản đại diện thay mặt của trái đất với những Tóm lại : Quan họ luôn được thực hành thực tế trong những hoạt động giải trí văn hóa truyền thống, xã hội của hội đồng ; được hội đồng lưu giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ, trở thành truyền thống của địa phương và lan tỏa trở thành khoảng trống văn hóa truyền thống đặc trưng .
4. Ca trù
Ca trù có vị trí đặc biệt quan trọng trong kho tàng âm nhạc truyền thống cuội nguồn Việt Nam. ( Ảnh : TTXVN )Ca trù ( hay còn gọi là hát ả đào ) có vị trí đặc biệt quan trọng trong kho tàng âm nhạc truyền thống cuội nguồn của Việt Nam, gắn liền với liên hoan, phong tục, tín ngưỡng, văn chương, tư tưởng và triết lý sống của người Việt. Loại hình thẩm mỹ và nghệ thuật này rất phổ cập trong đời sống hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống ở Việt Nam từ đầu thế kỷ 20 trở về trước .Trong lịch sử dân tộc, ca trù thường được trình diễn ở những đình làng, đền thờ thần, nhà thời thánh tổ nghề, ca quán và dinh thự của quan lại, tri thức … Bởi vậy, ca trù có nhiều hình thức bộc lộ như : hát thờ, hát thi, hát tế tiên sư … Tháng 10/2009, ca trù đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của quả đât .Theo nhìn nhận của hội đồng trình độ của UNESCO, ca trù biểu lộ một ý thức về truyền thống và sự kế tục trong thẩm mỹ và nghệ thuật màn biểu diễn, có tính phát minh sáng tạo, được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác trải qua những tổ chức triển khai giáo phường. Những giáo phường này đã duy trì những hội đồng có quan hệ mật thiết, tạo nên nét đặc trưng cho ca trù .
5. Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc
Nghi thức rước hoa tre trong liên hoan Gióng đền Sóc năm năm ngoái. ( Ảnh : TTXVN )Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc ( TP.HN ) gắn với thần thoại cổ xưa về một cậu bé được mẹ sinh ra một cách kỳ lạ ở làng Phù Đổng. Cậu bé khôi ngô, tuấn tú nhưng lên 3 tuổi vẫn chưa biết nói, biết cười. Hàng ngày, cậu chỉ nằm trong thúng treo trên gióng tre. Vì thế, cậu được đặt tên là Gióng. Vậy mà khi nghe thấy lời lôi kéo của nhà vua tìm người có tài năng đánh giặc ngoại xâm, Gióng bỗng lớn nhanh như thổi, rồi xung phong ra trận cứu nước, cứu dân. Sau khi dẹp tan quân giặc, ngài về núi Sóc rồi cưỡi ngựa bay lên trời. Từ đó, ngài Gióng được thiêng hóa thành một vị Thánh bất tử bảo lãnh mùa màng, độc lập cho quốc gia, thịnh vượng cho muôn dân. Để tưởng niệm công ơn của ngài, người dân lập đền, thờ phụng và mở hội hàng năm với tên gọi là Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc. Đó là một trong những liên hoan lớn ở vùng châu thổ Bắc Bộ. Hội Gióng ở đền Phù Đổng ( xã Phù Đổng, huyệnGia Lâm – nơi Thánh Gióng sinh ra ) diễn ra từ ngày 7-9 tháng Tư Âm lịch. Hội Gióng ở đền Sóc ( xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn nơi Thánh hóa, cưỡi ngựa về trời ) diễn ra từ ngày 6-8 tháng Giêng Âm lịch. Tháng 11/2010, Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc chính thức được vinh danh là Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
6. Hát Xoan
Nghệ nhân truyền dạy hát Xoan cho thế hệ trẻ. ( Ảnh : TTXVN )Hát Xoan còn có tên gọi khác là Hát Lãi Lèn, Hát Đúm, Hát Thờ, Hát Cửa đình, bắt nguồn từ hình thức hát thờ những Vua Hùng. Đây là một trong những nét hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống độc lạ của nhân dân Phú Thọ .Thông thường, nghệ thuật và thẩm mỹ Hát Xoan khi được trình diễn khá đầy đủ sẽ diễn ra theo những chặng sau : Hát Thờ ( tưởng niệm những Vua Hùng, những vị thần, những người có công với dân, với nước và tổ tiên của những dòng họ ), Hát Nghi lễ ( ca tụng vạn vật thiên nhiên, con người, đời sống sản xuất, hoạt động và sinh hoạt của hội đồng ), Hát Hội ( bày tỏ khát vọng trong đời sống, tình yêu nam nữ với những làn điệu đậm chất trữ tình, vui nhộn, được bộc lộ qua hình thức hát đối đáp giữa trai, gái làng thường trực và những đào, kép của phường Xoan … ) .Tháng 11/2011, Hát Xoan được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của quả đât .
7. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương
Nghi lễ dâng bánh chưng, bánh giày tại tiệc tùng Đền Hùng năm trước. ( Ảnh : TTXVN )Theo truyền thuyết thần thoại, Hùng Vương là con của cha Lạc Long Quân ( giống Rồng ) và mẹ Âu Cơ ( giống Tiên ), đã có công dựng nên nhà nước Văn Lang cổ đại. Đối với hội đồng dân cư xung quanh khu vực Đền Hùng ( Phú Thọ ), Hùng Vương còn là thần tổ gắn với nghề nông, dạy dân cày ruộng, cấy lúa, ban linh khí cho đất đai, nhà cửa, cây cối, vật nuôi sinh sôi nảy nở, mùa màng bội thu .Với niềm tin tôn kính này, từ hàng nghìn năm qua, người Việt Nam đã phát minh sáng tạo, thực hành thực tế, vun đắp và lưu truyền Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương để biểu lộ sự biết ơn với vị thủy tổ .Biểu hiện tiêu biểu vượt trội nhất cho Tín ngưỡng thờ cúng Hùng vương ở Phú Thọ là lễ Giỗ Tổ Hùng Vương, được triển khai vào ngày 10 tháng 3 Âm lịch hằng năm tại Khu di tích lịch sử lịch sử vẻ vang Đền Hùng .Tháng 12/2012, tín ngưỡng này được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
8. Đờn ca tài tử Nam Bộ
Đờn ca tài tử là mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật đặc trưng của vùng Nam Bộ. ( Ảnh : TTXVN )Đờn ca tài tử là mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ, hình thành và tăng trưởng từ cuối thế kỷ 19 trên cơ sở của nhạc lễ, nhã nhạc cung đình Huế và văn học dân gian. Bởi vậy, đờn ca tài tử vừa có chất bình dân, vừa mang tính bác học .Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ không ngừng được phát minh sáng tạo nhờ tính ngẫu hứng và sự biến hóa theo cảm hứng của người thực hành thực tế trên cơ sở của 20 bài gốc ( bài Tổ ) và 72 bản nhạc cổ .Nhạc cụ tham gia trình diễn gồm có : đàn kìm, đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn bầu, đàn cò, sáo, tiêu, song loan và hai nhạc cụ của phương Tây ( violon và guitar đã được “ nâng cấp cải tiến : violon được lên dây quãng 4, còn guitar được khoét phím lõm, để tăng sự nhấn nhá trong điệu đàn ) .Loại hình âm nhạc này không riêng gì được trình diễn ở những tiệc tùng mà còn được màn biểu diễn sau những giờ lao động trong những khoảng trống đời thường .Đờn ca tài tử Nam Bộ chính thức được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất vào tháng 12/2013 .
9. Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh
Biểu diễn dân ca Ví, Giặm trên sông. ( Ảnh : TTXVN )Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là hai lối hát dân ca không có nhạc đệm, do hội đồng hai tỉnh Nghệ An và thành phố Hà Tĩnh phát minh sáng tạo, lưu truyền trong quy trình lao động sản xuất và gắn bó ngặt nghèo với đời sống hoạt động và sinh hoạt của hội đồng dân cư xứ Nghệ .Ca từ của Dân ca Ví, Giặm có nội dung phong phú, miêu tả đời sống, phản ánh tập quán xã hội, lịch sử vẻ vang, tình yêu quê nhà, quốc gia, con người, tình yêu đôi lứa. Nhiều bài hát mang tính giáo dục thâm thúy : kính trọng cha mẹ, chung thủy, nghĩa tình, trung thực, góp thêm phần gìn giữ những tập tục, truyền thống lịch sử tốt đẹp trong ứng xử xã hội ở làng xã .Lời ca gắn bó với ngặt nghèo với phương ngữ xứ Nghệ là một trong những điểm độc lạ nhất của dân ca Ví, Giặm xứ Nghệ. Đây cũng là điều kiện kèm theo quan trọng để mô hình dân ca này có sức sống bền vững và sức Viral can đảm và mạnh mẽ trong hội đồng xứ Nghệ .Dân ca Ví, Giặm xứ Nghệ thường được thực hành thực tế trong đời sống : lúc ru con, khi làm ruộng, chèo thuyền, lúc dệt vải, xay lúa … Bởi vậy, những lối hát này được gọi tên theo những hình thức lao động và hoạt động và sinh hoạt như : Ví phường vải, Ví phường đan, Ví phường nón, Ví phường củi, Ví trèo non, Ví đò đưa, Giặm ru, Giặm kể, Giặm khuyên …Tháng 11/2014, Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh chính thức được công nhận là Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
10. Nghi lễ và trò chơi kéo co
Nghi thức ” Kéo co ngồi ” ở Hội đền Trấn Vũ ( Thành Phố Hà Nội ). ( Ảnh : TTXVN )Nghi lễ và game show kéo co ở Việt Nam, Campuchia, Nước Hàn và Philippines đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất vào tháng 12/2015 .Đây là hồ sơ di sản đa vương quốc tiên phong mà Việt Nam tham gia đệ trình và được UNESCO ghi danh. Nghi lễ và game show kéo co được thực hành thực tế thoáng rộng trong văn hóa truyền thống trồng lúa ở nhiều nước Đông Á với ý nghĩa cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu hay những tiên đoán tương quan đến sự thành công xuất sắc hay thất bại của nỗ lực trồng cấy .Tại Việt Nam, nghi lễ và game show kéo co tập trung chuyên sâu ở vùng trung du, Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ với TT là những tỉnh Vĩnh Phúc, TP Bắc Ninh và thành phố TP.HN. Bên cạnh đó, di sản còn được thực hành thực tế liên tục bởi những tộc người ở miền núi phía Bắc như người Tày, người Thái và người Giáy ( Tỉnh Lào Cai ) – vốn là những dân cư trồng lúa sớm trong lịch sử dân tộc .
11. Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt
Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại Khu di tích lịch sử Phủ Dày ( Tỉnh Nam Định ). ( Ảnh : TTXVN )Ngày 1/12 / năm nay, di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt là sự hỗn dung tôn giáo địa phương của người Việt và một số ít yếu tố của tôn giáo gia nhập như Đạo giáo, Phật giáo .
Các Thánh Mẫu, các vị thần trong điện thần Tam phủ có nguồn gốc không chỉ của người Kinh, mà còn của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam như người Mường, Tày, Nùng, Dao… Điều đó thể hiện sự giao lưu văn hóa, mối quan hệ bình đẳng, gắn bó mật thiết giữa các dân tộc ở Việt Nam.
Tín ngưỡng này hướng đến đời sống thực tại của con người với ước vọng sức khỏe thể chất, tài lộc, suôn sẻ .Từ thế kỷ 16, việc thực hành thực tế tín ngưỡng này trở thành một hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống có ảnh hưởng tác động sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức dân cư Việt Nam .
Theo An Ngọc/Vietnam+
