“Hồn làng” trút lá sau vinh danh không lâu
Cây gạo cổ thụ có tuổi đời khoảng chừng gần 600 năm tuổi nằm ven dòng sông Chu của xã Phú Yên ( huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa ) mới gần đây đã trút lá, héo khô và đang dần mục ruỗng. Được biết, cây cổ thụ này được Hội Bảo vệ vạn vật thiên nhiên và thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận “ Cây Di sản Việt Nam ” vào cuối năm năm ngoái. Khi còn sống, cây có đường kính phần gốc khoảng chừng 4 m, chu vi gần chục người ôm mới xuể. Đây được coi là một trong những cây lớn nhất tại Việt Nam tại thời gian được vinh danh, với chiều cao tới gần trăm mét, cao hơn hẳn thảm thực vật trong vùng. 
Cây gạo hàng trăm năm tuổi ở xã Thiệu Lý (huyện Thiệu Hóa) thời điểm được vinh danh.
Nhìn từ phía thị xã huyện Thọ Xuân, nhiều người thuận tiện nhận ra một cây xanh cao nghều, tỏa bóng rộng cả trăm mét vuông bên triền sông. Sử sách địa phương còn ghi lại : Nơi có cây gạo này chính là An Lãng trang và cách đây hơn 500 năm cũng là nơi dừng chân của Lê Lợi khi dẫn quân từ vùng núi Thanh Hóa tiến về đồng bằng đuổi giặc Minh xâm lược. Dưới gốc cây gạo này, năm 1967 đã diễn ra lễ truy điệu sống một trung đội nữ dân quân trước giờ đi tháo bom nổ chậm máy bay Mỹ ném xuống phá đê sông Chu. Cạnh cây gạo là một ngôi đền cổ, nên cây được người dân địa phương phủ lên những câu truyện rất thiêng, huyền bí và rất đỗi trân trọng. Tuy nhiên, chỉ sau gần 2 năm khi được vinh danh Cây Di sản, cây gạo tự nhiên bị bệnh, héo dần rồi chết. Gần đây, cành cây mục rơi xuống nhiều nên xã Phú Yên từng phải ngăn đường, sợ gây tai nạn thương tâm cho người đi qua. Một số dân cư địa phương đã châm lửa đốt cây để tránh rủi ro tiềm ẩn những cành cổ thụ rơi xuống, gây tai ương. Ông Lê Văn Phương ( 57 tuổi ) nhà gần cây gạo, chua xót : “ Tiếc lắm ! Không những con em của mình xã Phú Yên mà người dân nhiều xã trong vùng đều coi cây gạo này như một phần của quê nhà, những người xa quê đều gợi nhớ cây gạo. Nhà tôi sống gần cây gạo, tuổi thơ thế hệ chúng tôi đã gắn bó với cây như người bạn. Những đêm sáng trăng, những thế hệ trẻ nhỏ vui đùa dưới gốc cây, người dân tập trung chuyên sâu ngồi mát buổi trưa, chuyện trò vui tươi. Khi đi xa về, đến thị xã Sao Vàng cách đó gần chục cây số, tôi đã nhìn thấy tán cây gạo vươn cao, biết đó là làng quê mình. Gắn với mọi hoạt động giải trí của những thế hệ trong làng, người dân địa phương coi “ cụ ” như hồn làng ”. Cùng thời gian với cây gạo ở xã Phú Yên trút lá, cây gạo cổ thụ tại thôn Hào Lương ( xã Xuân Lam, cùng huyện Thọ Xuân ) cũng chết không rõ nguyên do. Đi trên con đường liên xã từ xã Xuân Lam đến xã Xuân Thiên, người đi dễ nhận ra một cây cổ thụ cao nghều toàn cành cụt, phần thân đã khô. Một cây gạo cổ thụ khác tại khu vực nghĩa trang Mậu Dịch ở xã Xuân Thiên gần đây cũng chết không rõ nguyên do. Cũng tại huyện Thọ Xuân, đáng tiếc nhất có lẽ rằng là sự “ ra đi ” của cây gạo đại thụ tại thôn Phú Cường, xã Xuân Yên, mà theo người dân địa phương, đường kính của cây lên tới 6 – 7 m. Đứng tại vị trí cây chết, nay đã được lan rộng ra thành đường đi, anh Trịnh Đình Kiên, người dân địa phương chỉ cặn kẽ chỗ nào là gốc, đường kính đơn cử của gốc cây, phía những rễ lớn tỏa ra từ gốc … “ Từng được coi là cây lớn nhất tỉnh, khi chết đi, người dân địa phương đều cảm thấy hụt hẫng. Từ những cụ già đến hậu thế như chúng tôi coi cây như “ thiêng vật ” che chở dân làng ” – anh Trịnh Đình Kiên chứng minh và khẳng định. Một cây gạo cổ thụ khác với “ tuổi đời ” khoảng chừng 600 năm tại làng Cẩm Bào, xã Vạn Hòa ( Nông Cống ) cũng chết “ tức tưởi ” sau khi được gắn biển vinh danh Cây Di sản Việt Nam vào năm 2013. Phần thân cây còn lại vẫn cao khoảng chừng chục mét, hiện đã mục rỗng, những cây ký sinh bám đầy, phủ xanh. 
Hình ảnh cây gạo 600 năm tuổi ở Nông Cống bị chết khô sau khi được vinh danh không lâu.
Từng được coi là biểu tượng cho sự trường tồn, là “hồn làng”, cây gạo cổ thụ của làng Hổ Đàm, xã Thiệu Lý (Thiệu Hóa) cũng đã chết vào năm 2015, nay chỉ còn dấu tích là phần gốc mục. Đây cũng là Cây Di sản Việt Nam, được phong danh hiệu vào năm 2012.
Các thế hệ trẻ nhỏ trong làng thường chạy chơi trốn tìm trong những hốc rễ cây ” khổng lồ “. Gắn với ngôi đình Hổ Đàm rất linh, cây cổ thụ này được người dân địa phương ra sức bảo vệ. Người dân vẫn không khỏi vướng mắc, những cây đã vĩnh cửu qua bão tố, vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt, rồi bom đạn cuộc chiến tranh … hàng trăm năm, tại sao nay lại chết không bình thường, nhất là sau khi được vinh danh Cây Di sản ?
Do thiên nhiên hay con người?
Hiện tượng nhiều Cây Di sản Việt Nam, cây cổ thụ lần lượt chết trong ít năm gần đây khiến dư luận sợ hãi. Tuy nhiên, chưa có một cơ quan chức năng nào vào cuộc tìm hiểu và khám phá nguyên do cây chết. Thậm chí, khi cây đã chết hoặc vào quy trình tiến độ không hề vực dậy, người dân mới báo chính quyền sở tại địa phương … 
Gốc cây đại thụ ở xã Phú Yên ( Thọ Xuân ) thời gian cây đã chết. Được biết, sau khi được vinh danh Cây Di sản, người dân địa phương đã góp phần kinh phí đầu tư, đào quanh gốc cây để xây móng vây xung quanh kiểu như một chậu cảnh lớn để cây được đứng ở vị trí “ sang chảnh ” hơn. Nhiều người dân còn cho biết, trong quy trình chăm nom cây, người dân địa phương còn bón nhiều phân lân, phân hóa học nên nhiều năng lực, cây bị “ bội thực ” dinh dưỡng. Ông Đậu Tam Thân, Bí thư chi bộ, Trưởng thôn Cẩm Bào, còn cho rằng : “ Thời điểm cây chết, một nhà máy sản xuất gần đó liên tục xả thải ra sông, nước sông đen kịt, bốc mùi hóa chất không dễ chịu. Cây gạo di sản này nằm ở triền sông, nhiều rễ đâm xuống mép nước, nên rất có năng lực cây hút phải nước có độc tố mà chết. Một nguyên do khác là khi kiến thiết xây dựng nhà văn hóa làng Cẩm Bào và tuyến đường đi qua, đã đổ bê tông đè lên nhiều phần rễ của cây, hoàn toàn có thể gây yếm khí và “ nóng ” khiến cây chết ”.
Với người dân thôn Phú Cường, xã Phú Yên (Thọ Xuân), “báu vật” của làng chết là do một loại sâu lụy màu trắng, đục chi chít vào thân cây. Khi cây đã héo úa, rụng lá, người dân đã kêu gọi nhau, góp phân chuồng bón vào rễ cây. Đến năm 2017, Cây Di sản này chết, tuy nhiên đến nay, nguyên nhân chính vẫn chưa được tìm ra.
Tương tự Cây Di sản tại làng Hổ Đàm, xã Thiệu Lý ( Thiệu Hóa ), khi xây tường bao nhà văn hóa thôn, người ta đã chặt đi nhiều rễ của cây. Con đường bê tông lúc bấy giờ chạy qua cũng làm tác động ảnh hưởng đến nhiều rễ khác của “ lão mộc ” này. Ông Nguyễn Đình Tuyên, một người dân có nhà ở gần cây gạo, cho rằng : ” Với một cây cổ thụ như vậy, việc chặt đi 1 số ít rễ chắc chưa ảnh hưởng tác động gì nhiều. Thời điểm cây chết, có loại sâu lụy màu trắng đục thân cây, hoàn toàn có thể đây mới là nguyên do chính … “.
Bình Minh
