Nửa thập kỷ trước, Bắc Kinh từng là thành phố thuộc nhóm ô nhiễm không khí nhất quốc tế. Tính trên toàn Trung Quốc, thực trạng khói mù rậm rạp Open ở 25/31 tỉnh thành, bao trùm hơn 100 thành phố lớn hoặc cấp trung, lan rộng trên diện tích quy hoạnh 1,4 triệu km2 và tác động ảnh hưởng đến hơn 800 triệu người .
Cuộc “ khủng hoảng cục bộ ” khói mù này buộc chính phủ nước nhà Trung Quốc khởi động “ đại chiến tổng lực ” với các giải pháp mạnh tay hơn và mang tính mạng lưới hệ thống, trải qua Kế hoạch hành vi phòng chống ô nhiễm không khí quá trình 2013 – 2017, được phát hành vào tháng 9/2013 .
Kế hoạch này đặt ra tiềm năng hàm lượng PM10 ( bụi mịn đường kính 10 micromet trở xuống ) tại các thành phố từ cấp địa khu trở lên phải giảm tối thiểu 10 % so với năm 2012, hàm lượng PM2. 5 tại khu vực Kinh Tân Hà phải giảm khoảng chừng 25 %. Riêng so với Bắc Kinh, hàm lượng PM2. 5 phải giảm từ mức gần 90 xuống còn khoảng chừng 60 microgram / m3 sau 5 năm theo kế hoạch .
Đây không phải những mục tiêu dễ đạt được. Tuy nhiên, theo số liệu chính thức được công bố cuối năm 2017, Bắc Kinh dường như đã đạt được mọi mục tiêu lớn được đề ra trong kế hoạch hành động năm 2013. Ngoài việc hàm lượng PM2.5 giảm xuống còn 58 microgram/m3 (tương đương giảm 35,6% so với năm 2013), hàm lượng lưu huỳnh điôxit (SO2), nitơ điôxit (NO2), PM10 trong không khí cũng lần lượt giảm 70%, 18% và 22%.
Trung Quốc đã làm gì để thoát khỏi tình trạng ô nhiễm không khí
1. Minh bạch thông tin về ô nhiễm không khí
Năm 2013, khi thực trạng ô nhiễm không khí ở Bắc Kinh vượt tầm trấn áp, Chính quyền mới thật sự hành vi. Các số lượng, tài liệu về ô nhiễm được đề cập liên tục hơn .
Các thông tin về thực trạng ô nhiễm được công bố với mức độ minh bạch chưa từng thấy. 6 tháng đầu năm 2013, chính phủ nước nhà liên tục update tình hình ô nhiễm hàng giờ của 74 thành phố trên cả nước, với gần 50% trong số đó đang có chất lượng không khí tồi tệ. Ô nhiễm trở thành chủ đề ưu tiên số 1 của cả vương quốc và được đề cập mỗi ngày trên mọi phương tiện đi lại truyền thông online .
Mặt khác, mạng lưới theo dõi mức độ bụi mịn PM 2.5 ( có đường kính 2,5 micromet trở xuống ) nhanh gọn được thiết kế xây dựng trên toàn nước và tài liệu công khai minh bạch tới toàn thể người dân. Tính đúng chuẩn của thông tin được so sánh với tài liệu đo được với máy của Đại sứ quán Mỹ. Bất cứ ai có điện thoại cảm ứng mưu trí ở Trung Quốc đều hoàn toàn có thể kiểm tra chất lượng không khí theo thời hạn thực, biết rõ cơ sở nào đang vượt quá mức số lượng giới hạn khí thải hay báo cáo giải trình người vi phạm cho các cơ quan chức năng .
Sau Bắc Kinh lần lượt các thành phố lớn ở Trung Quốc đều cung ứng tài liệu công khai minh bạch, tuy nhiên từng Open nhiều trường hợp chính quyền sở tại địa phương can thiệp, bóp méo các chỉ số bằng cách đặt máy đo gần vòi nước, nơi tỷ lệ bụi thấp hơn hay triển khai đo tại các khu vực ít ô nhiễm hơn .
2. Người dân tham gia vào quá trình giám sát chính quyền trong hành động chống lại ô nhiễm không khí
Khi chất lượng không khí, lượng khí thải sống sót trở thành mối chăm sóc của mọi người, lời nói của người dân cũng dần có khối lượng hơn. Các thị trưởng thành phố không hoàn thành xong trách nhiệm trọn vẹn hoàn toàn có thể bị người dân báo cáo giải trình lên Bộ Bảo vệ Môi trường nước này để buộc họ phải tăng cường nỗ lực .
3. Các chính sách, biện pháp của chính phủ
Tháng 3/2014, Thủ tướng Lý Khắc Cường chính thức “ tuyên chiến ” với thực trạng ô nhiễm không khí và gọi đó là yếu tố “ ngưng trệ sự tăng trưởng của quốc giaHàng trăm giải pháp đã được tiến hành quyết liệt để ứng phó với cuộc “ khủng hoảng cục bộ thiên nhiên và môi trường ” từ năm 2013 :
a) Kiểm soát, giảm thiểu ô nhiễm tại các khu công nghiệp
Kiểm soát khí thải từ các khu công nghiệp gồm có các giải pháp trấn áp ô nhiễm đầu cuối, siết chặt tiêu chuẩn xả thải và tối ưu hóa cơ cấu tổ chức công nghiệp .
Số liệu thống kê cho thấy, có đến 7 trên 10 thành phố thuộc diện ô nhiễm nhất Trung Quốc “đóng đô” tại Hà Bắc. Hà Bắc chịu áp lực lớn về việc kiểm soát, giảm tải mức độ ô nhiễm. Điều này không dễ dàng thực hiện khi sản xuất thép là ngành công nghiệp trọng điểm tại khu vực này. Riêng sản lượng thép tại Hà Bắc đã vượt quá mức sản xuất của toàn bộ Liên minh châu Âu. Theo dữ liệu của chính phủ, giai đoạn 2013-2017, thời điểm cuộc chiến chống ô nhiễm được đẩy mạnh nhất, chính quyền tỉnh Hà Bắc báo cáo đã cắt giảm gần 70 triệu tấn thép. Mức độ tiêu thụ than trong tỉnh cũng chứng kiến sự cắt giảm tương tự.
b) Giảm thiểu than đá trong sinh hoạt và sưởi ấm vào mùa đông
Hàng năm Trung Quốc sử dụng trung bình khoảng chừng 400 triệu tấn than cho mục tiêu sưởi ấm vào mùa đông, góp phần một phần đông ( khoảng chừng 40 % – năm 2013 ) gây nên thực trạng ô nhiễm bụi mịn ở nước này .
Một số giải pháp đã được thực thi để trấn áp yếu tố ô nhiễm như sử dụng loại than chứa hàm lượng lưu huỳnh thấp và trang bị thêm nồi hơi than có công dụng trấn áp quy trình khử lưu huỳnh đến quy đổi nguyên vật liệu từ than sag điện và khí đốt. nhà nước Trung Quốc quyết tâm quy đổi sử dụng điện hoặc khí đốt trong các mạng lưới hệ thống sưởi dân số. Hà Nam, Bắc Kinh và Thiên Tân là ba thành phố tiên phong được thử nghiệm chương trình với 28 thành phố được lựa chọn vào tháng 3/2017 .
Tuy nhiên, việc chuyển từ than đá sang khí đốt khiến cho hàng nghìn hộ nghèo ở các vùng ngoại ô của thành phố Bắc Kinh phải chịu rét do không đủ ngân sách chi trả. Trung Quốc buộc phải thả lỏng trấn áp trước sức ép từ dư luận. Điều này không hề làm giảm quyết tâm của giới chức Trung Quốc, một kế hoạch mới được đề ra với tiềm năng trong vòng 4 năm sẽ cắt giảm được 1/3 lượng than đá sử dụng ở nông thôn .
Kết quả, theo báo cáo giải trình vào tháng 3/2019 của Bộ Môi trường Trung Quốc, kế hoạch quy đổi phương pháp sưởi ấm từ than sang điện và khí đốt được lan rộng ra lên đến 35 thành phố trong năm 2018. Các chính quyền sở tại địa phương kêu gọi thêm quỹ hoặc hoạt động hỗ trợ vốn để trợ giá cho người dân sử dụng nguyên vật liệu sạch. Đã có thêm 4,8 triệu hộ dân dừng sử dụng lò sưởi bằng than đá trong năm 2018, cao hơn mức tăng 4 triệu hộ dân khi nỗ lực quy đổi mở màn vào năm 2017 .
c) Kiểm soát ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông
Đối với khí thải từ xe cộ, Bắc Kinh mở màn với việc thắt chặt tiêu chuẩn xả thải và tiêu chuẩn chất lượng nguyên vật liệu, vô hiệu phương tiện đi lại đời cũ không đủ điều kiện kèm theo lưu thông gây ô nhiễm, đồng thời tăng trưởng mạng lưới hệ thống giao thông vận tải công cộng tổng lực, tăng trưởng các loại phương tiện đi lại sử dụng nguyên vật liệu xanh .
Tàu điện ngầm ở Trung Quốc
Cắt giảm các phương tiện đi lại cá thể lưu thông trên đường để khuyến khích người dân chuyển dời bằng phương tiện đi lại công cộng. Cụ thể, biển số xe xe hơi được chia thành năm nhóm, mỗi nhóm bị cấm chạy trên một tuyến đường nhất định trong một ngày từ thứ hai đến thứ 6. Những tài xế nào cố ý vi phạm sẽ bị xử phạt rất nặng. Ngoài ra, định mức lại giá đậu xe mới. Với những xe đỗ trên lòng đường giá đậu xe rất cao, ngược lại nếu đậu xe trong bãi đỗ hoặc hầm gửi xe ngân sách sẽ thấp hơn. Đối với các tuyến phố TT thương mại, phí gửi xe cũng rất đắt, càng gửi lâu, phí càng cao .
Các chiến lược đi kèm nỗ lực của Trung Quốc dần đem lại kết quả tích cực. Trong 5 năm từ 2013 đến 2017, hàm lượng PM 2.5 đã giảm 35%, theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP).
Việt Nam có thể học hỏi những gì ?
Bài học 1: Minh bạch thông tin ô nhiễm đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Thông tin công bố rộng rãi đồng thời gây sức ép lên chính quyền địa phương, buộc họ phải thực hiện nhiệm vụ quyết liệt hơn.
Bài học 2: Kiểm kê các nguồn thải gây ô nhiễm không khí. Phải biết chính xác ô nhiễm không khí ở Việt Nam do đâu, mỗi nguồn thải đóng góp bao nhiêu phần trăm. (ví dụ, nguồn phát thải từ hoạt động đốt than sưởi ấm của người dân Trung Quốc đóng góp 40% lượng bụi mịn).
Bài học 3: Đặt ra mục tiêu cắt giảm ô nhiễm một cách chi tiết, cụ thể.
Bài học 4: Sau khi có mục tiêu rõ ràng, lập kế hoạch hành động chi tiết để thực hiện mục tiêu đó. Để thực hiện mục tiêu cắt giảm ô nhiễm không khí, cần phối hợp các Bộ, ban ngành có liên quan; có sự tham gia của các chuyên gia Quốc tế cùng các nhà khoa học. Các kế hoạch, biện pháp phải được dựa trên cơ sở khoa học mới được phê duyệt.
Bài học 5: Hành động chi tiết và quyết tâm của Chính phủ và chính quyền địa phương.
Nhung Nguyễn
Tổng hợp theo báo cáo đánh giá 20 năm kiểm soát ô nhiễm không khí tại Bắc Kinh – Chương trình môi trường của Liên Hợp Quốc
