KHU DI TÍCH KHẢO CỔ ÓC EO – BA THÊ

04 : 23 17/01/2022

KHU DI TÍCH KHẢO CỔ ÓC EO – BA THÊ

Việt Nam  

Date of Submission: 04/01/2022

Tiêu chí: (ii)(iii)(v)

Danh mục: Văn hóa

Cơ quan đăng ký: Ủy ban UNESCO Việt Nam
Bang, tỉnh, vùng: huyện Thoại Sơn, Tỉnh An Giang.
An Giang province, Thoai Son district

Tọa độ: N100 15 24 E105 08 36

Số tham chiếu: 6572

1. Mô tả di sản :

Khu di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê nằm ở cực tây – nam nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thuộc thị xã Óc Eo, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang ; cách thành phố Long Xuyên tỉnh An Giang 40 km về hướng hướng đông bắc, cách thành phố Rạch Giá tỉnh Kiên Giang 40 km về hướng tây-nam. Tài sản này có khoảng chừng 40 di chỉ văn hóa thuộc các mô hình di tích kiến trúc tôn giáo, di tích mộ táng, di chỉ cư trú … đã được phát hiện, thám sát, khai thác từ đầu những năm 40 thế kỷ XX đến nay ,
Khu Di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê có tổng diện tích quy hoạnh bảo vệ là 433,2 ha, chia ra Khu A ở sườn và chân núi Ba Thê là 143,9 ha, Khu B ở cánh đồng Óc Eo 289,3 ha. Một số di tích tiêu biểu vượt trội đã khai thác, bảo tồn như sau :

        1.1.  KHU A:

1.1.1.  Di tích trong khu vực chùa Linh Sơn

Chùa Linh Sơn ở sườn đông núi Ba Thê hiện đang lưu giữ 2 hiện vật độc lạ của nền văn hóa Óc Eo là 2 bia đá cổ và tượng thần Vishnu có niên đại khoảng chừng thế kỷ V sau Công nguyên, chùa đã được xếp hạng cấp vương quốc vào năm 1988. Hai bia đá cổ làm bằng đá phiến đen, phát hiện năm 1879 ngay tại vị trí chùa Linh Sơn, trong đó chỉ còn một bia có chạm khắc chữ Sanskrit ( tiếng Phạn ). Tượng đá được phát hiện tháng 7 – 1912 là tượng thần Vishnu 4 tay bằng đá sa thạch màu xám đen cao khoảng chừng 3,3 mét, mũ hình tròn trụ tròn. Sau khi mang về để giữa 2 bia đá, người dân địa phương đã cải biến thành tượng Phật ngồi để thờ cúng theo phong tục người Việt nên chùa Linh Sơn còn gọi là Chùa Phật Bốn Tay .
Qua nhiều đợt tìm hiểu, thám sát, khảo sát và khai thác khảo cổ của các học giả Pháp và Nước Ta, nhất là cuộc khai thác năm 1998 – 2001 và năm 2017, đã cho thấy trong lòng đất khu vực chùa Linh Sơn tiềm ẩn nhiều di tích kiến trúc thuộc nhiều tiến trình, đặc biệt quan trọng là đã phát hiện mạng lưới hệ thống tường bao có niên đại lê dài từ thế kỷ thứ V đến thế kỷ thứ IX, được kiến thiết xây dựng bằng gạch, có xu thế liên tục tăng trưởng vào TT dưới nền chùa Linh Sơn, là vật chứng cho một kiến trúc lớn, vững chắc đã từng sống sót và hiện đang vùi lấp. Trong khuôn viên chùa còn tìm được nhiều mô hình di vật như bình gốm, vò gốm, các loại ngói trang trí kiến trúc với điểm rực rỡ ở nghệ thuật và thẩm mỹ trang trí diềm của các viên ngói ; bàn nghiền, con lăn, những chân tảng cột, tấm đan, bậc thềm, trụ cửa … bằng đá có niên đại tương ứng với kiến trúc .

1.1.2. Di tích Nam Linh Sơn Tự:

Di tích Nam Linh Sơn Tự cách chùa Linh Sơn về phía Bắc 60 m, có mái che bảo vệ hàng loạt diện tích quy hoạnh đã khai thác, được xếp hạng cấp vương quốc vào năm 2002 .
Năm 1998 – 1999 di tích được khai thác làm xuất lộ hàng loạt kiến trúc có bình đồ trải rộng trên một diện tích quy hoạnh hơn 350 mét vuông. Kiến trúc chia thành nhiều ngăn với quy mô, diện tích quy hoạnh khác nhau ; có sân trong và những đường cống thoát nước gồm 1 hoặc 2 tầng, xây bằng gạch hoặc bằng đá. Di tích Nam Linh Sơn Tự có niên đại từ thế kỷ thứ I sau Công nguyên và liên tục sống sót cho đến thế kỷ thứ IX sau nhiều lần thiết kế xây dựng, là loại kiến trúc tôn giáo có quan hệ ngặt nghèo với di tích khảo cổ ở chùa Linh Sơn, Linh Sơn Bắc, Gò Sáu Thuận. Đặc biệt, đây là lần tiên phong phát hiện mộ chum hỏa táng trong một di chỉ văn hóa Óc Eo trên sườn núi, đã được chôn khá lâu trước khi thiết kế xây dựng kiến trúc Nam Linh Sơn Tự .

1.1.3. Di tích Linh Sơn Bắc:

Di tích cách chùa Linh Sơn về phía Nam 190 m được phát hiện năm 1944 sau đó được đào thám sát năm 1993, 2003, 2012 và khai thác lớn năm 2018 – 2020, với diện tích quy hoạnh 5.700 mét vuông. Kết quả đã làm xuất lộ mạng lưới hệ thống các kiến trúc thuộc nhiều quá trình lịch sử dân tộc tương ứng với các lớp văn hóa có trật tự niên đại không thay đổi với những di vật đặc trưng. Qua điều tra và nghiên cứu trên hiện trường đã xác lập được các lớp kiến trúc sớm có niên đại khoảng chừng thế kỷ II – III đến các quy trình tiến độ sau, lê dài đến khoảng chừng thế kỷ IX. Từ hiệu quả đó cho thấy di tích Linh Sơn Bắc là một trong mô hình kiến trúc đền tháp Hindu giáo phân bổ ở khu vực triền núi Ba Thê, có vị trí quan trọng trong tổng thể và toàn diện các di tích kiến trúc cổ trong khu vực quanh chùa Linh Sơn, có niên đại từ khoảng chừng thế kỷ II đến thế kỷ IX sau Công nguyên .

          1.1.4. Di tích Gò Cây Me (Gò Sáu Thuận):

Di tích Gò Cây Me còn có tên gò Sáu Thuận thông suốt với kiến trúc TT ở chùa Linh Sơn về phía Tây .
Năm 2001 khai thác ở khu vực đặt tên là Gò Cây Me đã làm xuất lộ một tập hợp phức tạp gồm những bức tường xây bằng gạch tái sử dụng, hầu hết được xây trên đường móng đá hoa cương cùng những mảnh cà ràng, bình, nồi gốm và nhiều xương động vật hoang dã, là một di chỉ cư trú. Đặc biệt đợt khai thác tổng lực năm 2017 – 2020 đã phát hiện các lối đi kè gạch – đá, ở giữa nện đất và nhiều kiến trúc gạch trải rộng xung quanh. Căn cứ vào bình đồ phân bổ và hình dạng các nền móng kiến trúc còn lại, nhận định và đánh giá trong bước đầu đây là kiến trúc ngoại vi có công dụng như một khu cổng và đường dẫn vào kiến trúc TT ở chùa Linh Sơn .
Cùng các di chỉ cư trú đã phát hiện trước đây, di tích Gò Sáu Thuận được ước định có niên đại lê dài từ đầu Công nguyên đến thế kỷ X – XII. Trong đó quá trình cư trú sớm diễn ra từ thế kỷ II – VI, thiết kế xây dựng kiến trúc mở màn khoảng chừng cuối thế kỷ VI đến thế kỷ XII, qua nhiều lần thiết kế xây dựng khác nhau .

          1.1.5. Di tích Gò Út Trạnh:

Gò Út Trạnh cách chùa Linh Sơn về hướng Bắc khoảng chừng 300 m. Năm 2011 khai thác tổng diện tích quy hoạnh 640 mét vuông đã phát hiện một tổng thể và toàn diện kiến trúc được xây bằng gạch – đá gồm ba đền thờ chính theo kiểu âm khí và dương khí, được xây thẳng hàng và cách đều nhau theo trục Bắc – Nam, cửa quay về hướng Đông, có niên đại vào khoảng chừng thế kỷ VII .
Đây là một toàn diện và tổng thể kiến trúc tôn giáo dạng đền thờ thần của Hindu giáo theo quan điểm “ Tam vị nhất thể ” gồm : kiến trúc phía Bắc tượng trưng cho thần Brahma ( thần Sáng Tạo ), kiến trúc Nam là thần Vishnu ( thần Bảo Tồn ), kiến trúc TT là thần Shiva ( thần Hủy Diệt ). Nó độc lạ so với các kiến trúc thờ thần ( thường chỉ có một ngôi đền và thờ một vị thần duy nhất ) khác tại khu vực, cũng là kiến trúc duy nhất dạng này được phát hiện ở Óc Eo – Ba Thê .

1.1.6. Di tích Gò Sáu Thàng:

Gò Sáu Thàng cách chùa Linh Sơn về hướng bắc khoảng chừng 400 m là một gò đất hình tứ giác gần hình vuông vắn với quy mô mỗi cạnh khoảng chừng 20 m – 22 m. Qua cuộc đào thám sát tháng 1 – năm nay đã xác lập Gò Sáu Thàng là một di tích kiến trúc đền tháp Hindu giáo bằng gạch là hầu hết, có sàn rộng ở bên ngoài chân tường, niên đại từ thế kỷ VII đến thế kỷ IX sau Công nguyên .

1.2. KHU B:

          1.2.1. Di tích Gò Cây Thị

Di tích Gò Cây Thị cách di tích Gò Óc Eo về phía tây nam khoảng chừng 500 m, cách Gò Giồng Cát về phía đông bắc khoảng chừng 500 m và cách di tích khảo cổ ở chùa Linh Sơn về phía tây-bắc khoảng chừng 2000 m. Di tích đã được xếp hạng cấp vương quốc vào năm 2002, có mái che bảo vệ bền vững và kiên cố hàng loạt diện tích quy hoạnh đã khai thác .
Di tích được phát hiện năm 1942 và khai thác năm 1944 ( ký hiệu là Kiến trúc A ). Năm 1999 thực thi khai thác lộ thiên, qua đó đã phát hiện có 2 kiến trúc riêng không liên quan gì đến nhau trong cùng khu vực nên các nhà khảo cổ đặt tên là Gò Cây Thị A và B .

– Gò Cây Thị A: Qua khai quật toàn bộ kiến trúc xuất lộ một bình đồ rộng 22m theo hướng bắc nam, dài 24,54m theo hướng đông Di tích quay mặt về hướng đông gồm 36 đường tường móng gạch với nhiều kiến trúc bên trong: tiền điện, chính điện, các ô ngăn lớn, nhỏ…Kiến trúc này có tổng thể diện tích là 488,88m2 là một dạng đền thờ còn mang đậm dấu loại hình kiến trúc Hindu giáo. Tuy nhiên khi Phật giáo phát triển, các tượng Phật bẳng đồng cũng được đưa vào đây thờ cúng. Niên đại của kiến trúc được đoán định vào khoảng thế kỷ V – VI sau Công nguyên.

– Gò Cây Thị B: là một gò đất thấp cách Gò Cây Thị A 22m về phía bắc. Năm 2010 nền kiến trúc Gò Cây Thị B được khai quật toàn diện làm xuất lộ loại hình kiến trúc xây bằng gạch – đá, cấu tạo gồm 2 vòng tường xây bọc quanh một nền hình chữ nhật đắp bằng đất cát. Có nhận định cho đây là một kiến trúc mộ hỏa táng hoặc là hố thờ của cư dân Óc Eo …

Theo các nhà khảo cổ, cả hai kiến trúc Gò Cây Thị A và B đều được xây trên tầng văn hóa cư trú có niên đại từ thế kỷ thứ I đến thứ VII sau Công nguyên

1.2.2. Di tích Gò Óc Eo:

Di tích Gò Óc Eo cách chân núi Ba Thê về phía Tây bắc khoảng chừng 2500 m, cách di tích Gò Cây Thị về hướng Bắc khoảng chừng 500 m .
Di tích đã được thám sát vào tháng 4-1944 ( đặt ký hiệu Kiến trúc B, C, D ) phát hiện nhiều nền móng kiến trúc và các di vật rất nhiều mẫu mã, phong phú. Năm 1998 – 1999 đào thám sát và khoan thăm dò địa chất cho thấy tầng văn hóa khảo cổ học này tích tụ dầy đặc hơn ở ven bờ Lung Lớn nằm ngay sát Gò Óc Eo về hướng Đông. Năm 2001 – 2002, 2017 – 2020 đào thêm nhiều hố thám sát, ghi nhận được nhiều dấu vết kiến trúc bằng đá, gạch có quy mô nhỏ nằm rải rác trong lòng hố. Hiện vật tìm thấy gồm : rất nhiều hạt chuỗi thủy tinh màu, nhiều mảnh gốm thuộc các mô hình gia dụng cùng một cột gỗ chôn đứng có kích cỡ lớn và dấu vết nhiều cột gỗ đã phân hủy, than tro và xương răng động vật hoang dã …
Tổng hợp từ hiệu quả khai thác và nghiên cứu và điều tra khảo cổ, địa thế căn cứ trên địa tầng di tích và di vật phát hiện được, các nhà nghiên cứu nhận định và đánh giá Gò Óc Eo ở tiến trình sớm ( khoảng chừng thế kỷ I trước Công nguyên đến thế kỷ III ) là một di chỉ cư trú – kiến trúc nhà sàn, cư trú trên gò đất đắp và ở quá trình sau ( khoảng chừng thế kỷ V đến thế kỷ VII ) là một xưởng thủ công bằng tay tập trung chuyên sâu có quy mô lớn chuyên biệt chế tác đồ trang sức đẹp bằng thủy tinh. Đây cũng là khu vực ghi nhận dấu tích cư ngụ ven biển tiên phong của dân cư cổ ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Niên đại đoán định lê dài từ khoảng chừng thế kỷ I trước Công nguyên đến thế kỷ thứ VII sau Công nguyên. Là di tích cư trú nên qua tác động ảnh hưởng của tự nhiên và con người, hầu hết các kiến trúc ở di tích Gò Óc Eo chỉ còn là dấu vết trong các địa tầng văn hóa .

          1.2.3. Di tích Gò Giồng Cát

Di tích Giồng Cát cách chân núi Ba Thê 1500m về phía Tây, cách Gò Cây Thị 500m về phía Tây nam. Năm 1944, L.Malleret đã khai quật làm xuất lộ một kiến trúc bằng gạch, đá, được gọi là Kiến trúc K có quy mô lớn.

Các cuộc khai thác năm 2001 – 2002, 2017 – 2020 đã xác lập một dòng kênh cổ với nhiều tàn tích hoạt động và sinh hoạt của dân cư cổ Óc Eo. Dấu vết di chỉ cư trú phát hiện ở phía Nam gò mang nhiều yếu tố sớm với những mảnh gốm thô, hoa văn trang trí mới lạ so với đò gốm văn hóa Óc Eo trong toàn khu vực Nam Bộ. Về phía Đông của gò phát hiện vết tích của một kiến trúc gồm các sàn gạch, tường gạch, móng đá có quy mô lớn và khác lạ so với các kiến trúc đã được khai thác trước đó như Gò Cây Thị, Nam Linh Sơn Tự. Niên đại của di tích Gò Giồng Cát được đoán định vào đầu Công nguyên lê dài đến khoảng chừng thế kỷ VII …
Từ các di chỉ văn hóa được Louis Malleret của Viện Viễn Đông bác cổ Pháp ( EFEO ) khai thác khảo cổ năm 1944 với ký hiệu kiến trúc từ A đến S trên cánh đồng Óc Eo, rất nhiều di vật được thu lượm thành các bộ sưu tập lớn gồm nhiều vật liệu như đá, gốm, thủy tinh, sắt kẽm kim loại, vàng, đá quý … hiện đang lưu giữ và tọa lạc ở nhiều kho lưu trữ bảo tàng lịch sử dân tộc trong nước. Kết hợp với map không ảnh, L. Malleret đã đoán định về đô thị cổ Óc Eo rộng 450 ha với hàng chục kênh đào nối Óc Eo với các vùng phụ cận dài hàng trăm km. Dấu vết của các con kênh cổ lúc bấy giờ vẫn còn ghi nhận trên map viễn thám GIS .

2. Chứng minh giá trị nổi bật toàn cầu

Từ những biểu hiện vật chất còn lại của Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê đã dẫn chứng sự sống sót của một nền văn hóa gắn liền với vương quốc Phù Nam – một vương quốc giàu sang và hùng mạnh ở Khu vực Đông Nam Á từ đầu Công nguyên cho đến thế kỷ VII. Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê là điểm trung chuyển giao thương mua bán hầu hết giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương qua eo biển Kra ở miền Nam Xứ sở nụ cười Thái Lan lúc bấy giờ. Tài sản này đã tiềm ẩn giá trị lịch sử dân tộc, văn hóa, khoa học tiêu biểu vượt trội cho một trong các nền văn minh cổ đã biến mất .

          Những tiêu chí đáp ứng

Căn cứ vào các tiêu chuẩn về giá trị điển hình nổi bật toàn thế giới của di sản quốc tế, so với Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê, chúng tôi đề cử các tiêu chuẩn dưới đây :

          – Tiêu chí (ii) – thể hiện sự giao thoa quan trọng của các giá trị nhân văn, qua một thời kỳ hay bên trong một khu vực văn hóa của thế giới, về những phát triển trong kiến trúc, hoặc công nghệ, nghệ thuật xây dựng đền tháp, quy hoạch thành phố hay thiết kế cảnh quan.

Những thế kỷ đầu Công nguyên, lần tiên phong trong lịch sử dân tộc một mạng lưới hệ thống kinh tế tài chính quốc tế được thiết lập trải qua một số ít tuyến thương mại châu Á nối Trung Quốc, Khu vực Đông Nam Á qua Ấn Độ, Vịnh Ba Tư, Địa Trung Hải … Trong mạng lưới hệ thống đó, Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê đã nổi lên thành một khu vực có trình độ sản xuất và thương mại tăng trưởng nhất ở Khu vực Đông Nam Á kết nối giao thương mua bán giữa phương Tây và phương Đông .
Di tích cổ Óc Eo với những xưởng thủ công bằng tay lớn, có trình độ kỹ thuật cao vừa đa ngành vừa chuyên ngành, đặc biệt quan trọng là nghề kim hoàn, chế tác thủy tinh, đá quý … Sản phẩm sản xuất tại đây đã được tiêu thụ đến các vương quốc, vùng, chủ quyền lãnh thổ mà ngày này là Nam Đất nước xinh đẹp Thái Lan, Bắc Malaysia, Java, Trung Nước Ta, Nam Trung Hoa, Triều Tiên … Đây còn là điểm giao thoa, tiếp biến văn hóa, kỹ thuật của nhiều vương quốc có nguồn gốc từ Ấn Độ ( văn hóa, khoa học kỹ thuật, nghệ thuật và thẩm mỹ, tôn giáo, chữ viết … ) và các vương quốc khác ở vùng Địa Trung Hải, Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương … qua các mẫu sản phẩm giao thương mua bán, quan hệ quốc tế trong thời kỳ hưng thịnh của vương quốc Phù Nam từ thế kỷ II đến thế kỷ VII.
Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê còn là nơi phát minh sáng tạo nhiều loại sản phẩm mới trên cơ sở thừa kế văn hóa kim khí ( tiến trình muộn ) tại chỗ và tiếp thu yếu tố văn hóa quốc tế như tính mỹ thuật trong các khu công trình kiến trúc tôn giáo – cung đình bằng gạch – đá – gỗ, mộ chum hỏa táng ; các kỹ thuật đào, đắp đường hào, bờ tường khu cư trú, kiến thiết xây dựng mạng lưới hệ thống thủy nông lớn đồng bằng ven biển …

          – Tiêu chí (iii) – chứa đựng một minh chứng duy nhất hoặc ít nhất cũng hết sức khác biệt về một truyền thống văn hóa hay một nền văn minh hiện vẫn đang tồn tại hoặc đã diệt vong.

Trong khoảng trống tự nhiên và xã hội tương đối riêng không liên quan gì đến nhau, tính địa phương của nền văn hóa Óc Eo đã hình thành trong một quy trình hoạt động và tăng trưởng lâu bền hơn từ thế kỷ thứ II-I trước Công nguyên cho đến quá trình “ Óc Eo hậu kỳ ”, khoảng chừng thế kỷ VIII, IX sau Công nguyên. Tính địa phương đó đã được biểu lộ qua các công cụ chế tác loại sản phẩm gốm, gỗ, đá ; kỹ thuật kiến thiết xây dựng các kiến trúc tôn giáo, các mô hình nhà ở ; các dạng thức mai táng tro cốt … Nhiều hiện vật bộc lộ trình độ cao về tư tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật như các tượng Phật bằng gỗ, các tượng thần bằng sa thạch ; các loại sản phẩm gốm có họa tiết, các phiến đá có chạm khắc hoa văn và minh văn … trong đó, loại tượng Phật đứng bằng gỗ là đặc trưng tiêu biểu vượt trội của một phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật Óc Eo riêng không liên quan gì đến nhau .
Những di tích, di vật ở Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê tiềm ẩn những giá trị độc lạ của một nền văn minh địa phương phối hợp với văn minh Ấn Độ cổ đại tạo nên văn hóa Óc Eo là nền tảng đồng thời là sự tăng trưởng sớm nhất, tiêu biểu vượt trội nhất của vương quốc Phù Nam mà nay đã không còn sống sót .

          – Tiêu chí (v): là một ví dụ nổi bật về hình thức cư trú truyền thống của con người, việc sử dụng đất đai hay khai thác biển cả, đại diện cho một (hay nhiều) nền văn hóa, hoặc sự tương tác giữa con người và môi trường đặc biệt là khi nó đã trở nên dễ tổn thương do ảnh hưởng của những đổi thay không thể đảo ngược.

Sinh sống ở vùng đồng bằng thấp, tiếp xúc gần với biển, ngập nước theo mùa, xâm nhập mặn … cộng đồng cư dân cổ Óc Eo đã biết thích ứng với môi trường tự nhiên, vận dụng đúng quy luật của vạn vật thiên nhiên để sống sót trong cả hoạt động giải trí đời sống vật chất lẫn niềm tin .
Với các cọc nhà sàn, đà ngang, lan can … bằng gỗ được tích lũy cùng nhiều dấu vết gỗ bị phân hủy trên cánh đồng Óc Eo đã vật chứng rõ nét hình thức cư trú truyền thống cuội nguồn của dân cư cổ Óc Eo hầu hết sống trên nhà sàn bằng gỗ quanh các gò cao, dưới chân núi, Họ đã đào đắp nhiều kênh mương để khai thác đất đai trồng trọt theo mùa vụ. Trên các gò cao, triền núi thường có các kiến trúc tôn giáo, nơi cư trú của giới tăng lữ, quý tộc bằng gạch, đá, gỗ … Họ đi lại bằng thuyền, bè, xuồng độc mộc theo kênh rạch hoặc ra biển lớn, mang theo những đồ vật thiết yếu cho đời sống sông nước như cà ràng nấu ăn, chai gốm đựng thức uống, lưới đánh cá … Giao thương quốc tế đã được chứng tỏ qua các di vật được tìm thấy như mảnh thuyền gỗ, đồng xu tiền và huy chương vàng La Mã, gương đồng nhà Hán, đèn Ba Tư ; các nguyên vật liệu thủy tinh, sắt kẽm kim loại quý gia nhập từ Ấn Độ và các nước Địa Trung Hải càng làm rõ năng lượng khai thác biển, đưa sản phẩm & hàng hóa trải qua con đường thương mại trên biển thành một nền kinh tế tài chính mũi nhọn trong quy trình tăng trưởng của đô thị cổ Óc Eo .
Cuộc sống người dân Óc Eo gắn liền môi trường tự nhiên sông nước, ven biển rất dễ tổn thương do biến dổi khí hậu như đợt biển tiến trong thế kỷ VII – VIII đã nhấn chìm đất đai canh tác, bồi lắng kênh rạch, hủy hoại các khu cư trú, cơ sở sản xuất, kiến trúc đền đài … Tinh thể muối đến nay vẫn còn đọng lại trong nhiều lớp gạch của di tích Gò Cây Thị đã vật chứng cho điều đó. Cùng với sự di dời con đường hàng hải từ Óc Eo qua Palembang – TP. hà Nội của vương quốc Srivijaya ( Sumatra – Malaysia ) từ thế kỷ VII khiến đô thị cổ Óc Eo mất vị trí trung chuyển chủ chốt, thì xâm nhập mặn cũng là một trong những nguyên do chính lý giải cho sự suy tàn vĩnh viễn nơi đã từng là cảng thị quốc tế, là TT liên quốc tế của vương quốc Phù Nam .

3. Tuyên bố về tính toàn vẹn

Đây là khu di tích được phát hiện từ những năm 40 của thế kỷ XX trải qua nhiều dịch chuyển bởi những ảnh hưởng tác động của các cuộc cuộc chiến tranh, sự biến hóa môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên và sự tăng trưởng của đời sống xã hội, dân cư trong vùng di sản làm cho nhiều khu công trình kiến trúc, mộ táng, vùng cư trú, sản xuất, các di vật xưa bị chôn vùi, tàn phá. Tuy nhiên, trải qua việc tập trung chuyên sâu điều tra và nghiên cứu khoa học để xác lập khoảng trống và giá trị di tích cùng với các chủ trương hữu hiệu và ý thức của dân cư, về cơ bản xác lập được diện mạo Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê và đã khoanh vùng bảo vệ để bảo tồn và phát huy giá trị gia tài này theo “ Quy hoạch dữ gìn và bảo vệ, trùng tu, phục sinh di tích vương quốc đặc biệt quan trọng di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê ” đã được nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phê duyệt bởi Quyết định số 115 / QĐ-TTg ngày 23/01/2021 .
Các nhà khoa học đã tuân thủ việc khai thác theo chuẩn mực các nhu yếu bảo tồn của các yếu tố gốc của di tích và di vật trong khoảng trống văn hóa toàn diện và tổng thể của Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê. Nhìn chung, những tác động ảnh hưởng chủ quan đến di sản như khai thác, quy hoạch bảo vệ đều được hoạch định một cách tráng lệ ; các giải pháp, tiến trình đều hướng đến tiềm năng vừa điều tra và nghiên cứu xác lập giá trị vừa bảo tồn tính nguyên gốc của giá trị di sản. Những di tích kiến trúc đã phát lộ được nhà nước Nước Ta chăm sóc trùng tu, tôn tạo, làm mái che, tường bao trên hàng loạt diện tích quy hoạnh khai thác. Hàng ngàn cổ vật được sưu tầm đưa về các Bảo tàng tọa lạc, dữ gìn và bảo vệ, trong đó có những bộ sưu tập quý giá. Nhà tọa lạc Văn hóa Óc Eo hoàn thành xong và đi vào hoạt động giải trí từ năm năm nay tại thị xã Óc Eo là nơi sưu tầm, lưu giữ, dữ gìn và bảo vệ hàng trăm hiện vật gốc với nhiều bộ sưu tập có giá trị tiêu biểu vượt trội .

4. Tuyên bố về tính xác thực

Từ sau những công bố khoa học của L.Malleret ( 1959 – 1962 ) về nền văn hóa Óc Eo, đã có hàng trăm khu công trình khoa học trong và ngoài nước về nền văn hóa này và Khu di tích Óc Eo – Ba Thê đã được công bố ; nhiều cuộc hội thảo chiến lược sâu xa được tổ chức triển khai ( 1984, 2004, 2009 ) ; hàng trăm lượt các nhà khoa học, khảo cổ quốc tế ( Pháp, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ý, Ấn Độ, Nước Hàn, Nga, Úc, Xứ sở nụ cười Thái Lan … ) đã đến Khu di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê thăm quan, nghiên cứu và điều tra …
Năm 1997 – 2002 Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp ( EFEO ) đã hợp tác với các nhà khảo cổ Nước Ta triển khai các đợt điền dã, khảo sát, khai thác khảo cổ học trên diện rộng từ triền núi Ba Thê đến cánh đồng Óc Eo. Thực hiện Đề án điều tra và nghiên cứu khu di tích khảo cổ học Óc Eo-Ba Thê, Nền Chùa ( Văn hóa Óc Eo ) của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Nước Ta, từ năm 2017 đến 2020 có hơn 10 di chỉ khảo cổ được khai thác liên tục trên quy mô lớn .

Về yêu cầu bảo vệ và quản lý, năm 2012 Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê đã được Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt; tháng 01 năm 2021 đã có Quyết định Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích cho toàn bộ 433,2 ha trong phạm vi di tích quốc gia đặc biệt. Ban Quản lý Di tích Óc Eo tỉnh An Giang được thành lập vào tháng 5-2013 để thực hiện nhiệm vụ quản lý chuyên ngành nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Trong vùng đệm bảo vệ, các nhà cao tầng không được xây dựng. Song song đó địa phương tiếp tục tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân các Luật và Nghị định của Chính phủ như: Luật Di sản văn hóa Việt Nam, Luật Du lịch, Luật Bảo vệ môi trường… để người dân cùng tham gia bảo vệ, phát huy giá trị nổi bật toàn cầu của Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê trong khu vực và thế giới.

5. So sánh với các di sản tương tự khác

Với những tiêu chuẩn lựa chọn khu vực so sánh được UNESCO lao lý, hoàn toàn có thể so sánh Khu di tích khảo cổ Óc Eo – Ba Thê với những di sản quốc tế sau đây :

1- Khu di tích Mỹ Sơn – Quảng Nam (Việt Nam) – so sánh tiêu chí (ii) và (iii): Thánh địa Mỹ Sơn là một ví dụ điển hình về sự giao thoa văn hóa, với một xã hội bản địa thích ứng với những ảnh hưởng văn hóa bên ngoài, đặc biệt là nghệ thuật và kiến trúc Hindu của tiểu lục địa Ấn Độ. Vương quốc Chămpa là một hiện tượng quan trọng trong lịch sử chính trị và văn hóa Đông Nam Á, được minh họa một cách sinh động bằng di tích Mỹ Sơn

2- Khu đô thị cổ Hội An – Quảng Nam (Việt Nam) – so sánh tiêu chí (ii) và(v):  Hội An là bằng chứng duy nhất về sự quần cư của người Việt, người Hoa, người Nhật tạo nên những giá trị văn hóa, nghệ thuật độc đáo trong quá trình giao thương từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX. Hội An là một điển hình đặc biệt được bảo tồn tốt về thương cảng truyền thống của châu Á trước những thách thức của môi trường tự nhiên.

3- Angkor (Campuchia) – so sánh tiêu chí (ii), (iii): Đế chế Khmer trong thế kỷ IX đến thế kỷ XIV bao gồm phần lớn Đông Nam Á. Ảnh hưởng của nghệ thuật Khmer khi được phát triển ở Angkor là một ảnh hưởng sâu sắc và đóng vai trò định hình trong sự phát triển chính trị và văn hóa của khu vực. Tất cả những gì còn lại của nền văn minh đó là di sản phong phú của các công trình kiến ​​trúc đồ sộ bằng gạch và đá.

4- Khu di tích lịch sử Baekje (Hàn Quốc) – so sánh tiêu chí (ii), (iii): Baekje là một vương quốc cổ đại ở phía nam bán đảo Triều Tiên, tồn tại từ năm 18 trước Công nguyên đến năm 660 sau Công nguyên. Các địa điểm khảo cổ và kiến trúc có niên đại từ thế kỷ V đến thế kỷ VII thể hiện sự giao thoa giữa các vương quốc Đông Á cổ đại ở Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản trong sự phát triển của kỹ thuật xây dựng các thành phố, đền thờ, lăng mộ, pháo đài…và sự truyền bá Phật giáo góp phần hình thành bằng chứng đặc biệt cho nền văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật độc đáo của vương quốc Baekje.

5- Khu khảo cổ Biên giới phức hợp của Hedeby và Danevirke (Đức) – so sánh tiêu chí (iii): Khu biên giới phức hợp này với 22 địa điểm khảo cổ có niên đại từ thế kỷ VI đến thế kỷ XII bao gồm các công trình kiến trúc, khu định cư, nghĩa trang, bến cảng ở bán đảo Juland, tạo ra sự liên kết giữa vùng Scandinavia, lục địa châu Âu, Biển Bắc và biển Baltic. Nằm giữa đế quốc Frank ở phía Nam và vương quốc Đan Mạch ở phía Bắc. Khu khảo cổ này là trung tâm giao thương chủ yếu giữa Tây và Bắc Âu, đặc biệt nổi bật việc trao đổi và buôn bán giữa những tộc người thuộc các truyền thống văn hóa khác nhau ở châu Âu từ thế VIII đến thế kỷ XI nên nó trở thành dịa điểm khoa học quan trọng giải thích nhiều sự phát triển kinh tế, xã hội và lịch sử ở châu Âu trong thời đại Viking.

Source: https://vvc.vn
Category : Bảo Tồn