Nghi lễ cúng cầu an trong Lễ hội Katê thường niên của đồng bào Chăm Bình Thuận tại di tích lịch sử Tháp Chăm Pô Sah Inư, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. ( Ảnh : Mạnh Linh / TTXVN )
Tỉnh Bình Thuận hiện có 4 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia gồm lễ hội Katê, nghề làm gốm thủ công của người Chăm, lễ hội Dinh Thầy Thím và lễ hội cầu ngư ở Vạn Thủy Tú.
Các di sản này đã góp thêm phần làm nhiều mẫu mã, phong phú nền văn hóa của tỉnh Bình Thuận nói riêng và Nước Ta nói chung, thôi thúc hoạt động giải trí du lịch địa phương .
Lễ hội Katê
Lễ hội Katê của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn ở tỉnh Bình Thuận được phục dựng từ năm 2005 tại Di tích cấp vương quốc Pô Sah Inư với rất đầy đủ những nghi thức và những giá trị văn hóa dân gian truyền thống cuội nguồn, mang đậm yếu tố tâm linh, tín ngưỡng của đồng bào Chăm .
Lễ hội Katê có quy trình hình thành, sống sót từ rất truyền kiếp và được duy trì đến thời nay. Lễ hội Katê biểu lộ sự tôn kính, biết ơn so với những vị thần linh, ông bà, tổ tiên đã bảo bọc, chở che cho con cháu khỏe mạnh, đời sống bình an, no ấm và niềm hạnh phúc ; bộc lộ khát vọng của hội đồng luôn cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đồng thời, đây cũng là dịp thắt chặt niềm tin đoàn kết, niềm tin hòa hợp để kết nối những thành viên trong hội đồng .
Mặc dù chịu ảnh hưởng tác động của quy trình giao lưu, tiếp biến văn hóa nhưng về cơ bản liên hoan Katê vẫn được gìn giữ, duy trì theo đúng tập tục truyền thống lịch sử như : Lễ Nghinh rước phục trang Nữ thần Pô Sah Inư dưới sự quản lý và điều hành của những chức sắc tôn giáo, Open tháp chính, tắm bệ thờ Linga-Yoni, mặc phục trang, đại lễ cúng mừng Katê tại tháp chính …
[Bình Thuận: Lễ hội Dinh Thầy Thím trở thành di sản văn hóa phi vật thể]
Phần hội của tiệc tùng Katê thường diễn ra những hội thi và những game show mang đậm nét văn hóa đặc trưng của người Chăm như thi tọa lạc và trang trí lễ vật trên Thôn la ; thi làm bánh gừng, giã gạo, đội nước vượt chướng ngại vật …
Với những giá trị và ý nghĩa về lịch sử, văn hóa đặc sắc, tiêu biểu đó, ngày 4/4/2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 776/QĐ-BVHTTDL đưa Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nghề gốm thủ công của người Chăm
Theo những nghiên cứu và điều tra, trước đây, người Chăm ở Bình Thuận đã làm nhiều nghề bằng tay thủ công để sinh sống như làm gốm, dệt vải, đóng thuyền … Tuy nhiên, lúc bấy giờ chỉ còn nghề làm gốm được người Chăm ở thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình lưu giữ và tăng trưởng. Nghề làm gốm không biết có từ khi nào bởi nghề làm gốm cứ được tiếp nối đuôi nhau từ đời này sang đời khác “ mẹ truyền con nối ” hàng trăm năm qua .
( Nguồn : TTXVN )Nét độc lạ nghề gốm của người Chăm là người làm không dùng bàn xoay tân tiến mà khi tạo hình, người làm gốm xoay mình, đi vòng quanh loại sản phẩm thay vì loại sản phẩm xoay tròn như cách làm gốm ở nhiều nơi khác. Gốm làm xong, được quét lên một lớp nước đất sét đỏ để màu gốm sau khi nung sẽ đẹp hơn. Thêm nữa kỹ thuật nung gốm lộ thiên là nét đặc trưng hiếm có của gốm Chăm bởi mang tính hội đồng cao .
Khoảng 3-4 ngày người dân mới tập trung chuyên sâu nung gốm một lần. Bãi nung là bãi đất trống để đón nắng đón gió và vị trí gần mương nước. Gốm sau khi nung vừa lấy ra khỏi lò được vảy lên một loại nước từ trái thị hoặc vỏ hạt điều ngâm, tạo ra những vết loang lấm tấm đen .
Cách trang trí này khiến gốm Chăm độc lạ với những mẫu sản phẩm gốm khác. Sản phẩm gốm của người Chăm không nhiều hoa văn trang trí, hình dáng đơn thuần, mộc mạc nhưng lại lôi cuốn hành khách và người tiêu dùng bởi có nét độc lạ .
Năm 2012, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định hành động đưa Nghề làm gốm của người Chăm tỉnh Bình Thuận vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể vương quốc, mô hình Nghề thủ công bằng tay truyền thống cuội nguồn .
Những năm gần đây, trước tác động của chính sách kinh tế thị trường cùng sự tăng trưởng của khoa học, công nghệ tiên tiến nên nghề gốm của người Chăm đã và đang đứng trước nhiều khó khăn vất vả, thử thách. Vì vậy, tỉnh Bình Thuận đã tiến hành triển khai Đề án Bảo tồn và tăng trưởng nghề gốm truyền thống cuội nguồn của người Chăm thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình .
Ngoài tiềm năng bảo tồn phương pháp, kỹ thuật, nguyên vật liệu làm gốm truyền thống lịch sử và nâng cao chất lượng, đa dạng hóa mẫu sản phẩm, Đề án còn hướng tới việc kiến thiết xây dựng và tăng trưởng những tour, tuyến du lịch đến du lịch thăm quan, tò mò, thưởng thức làng gốm Chăm Bình Đức ; phấn đấu đến năm 2030, số hộ duy trì nghề gốm tăng từ gần 11 % lên hơn 15 %, số nghệ nhân duy trì nghề gốm tăng từ gần 12 % lên hơn 16 % .
Lễ hội Dinh Thầy Thím
Lễ hội Dinh Thầy Thím ở xã Tân Tiến, thị xã La Gi ( tỉnh Bình Thuận ) sinh ra, duy trì và sống sót gắn liền với lịch sử dân tộc hình thành những tập quán tương quan đến tín ngưỡng thờ Thầy Thím của hội đồng người dân địa phương hơn 130 năm qua .
Lễ hội văn hóa du lịch Dinh Thầy Thím tại Khu di tích lịch sử văn hóa Dinh Thầy Thím, xã Tân Tiến, thị xã La Gi ( Bình Thuận ). ( Ảnh : Nguyễn Thanh / TTXVN )Lễ hội nhằm mục đích ôn lại công đức của vị đạo sỹ giàu lòng nhân ái, có nhiều nghĩa cử cao đẹp, giúp dân đóng thuyền, bốc thuốc chữa bệnh, giúp dân chài trong sóng to gió lớn, cảm hóa được cả thú dữ … được dân làng ngưỡng mộ .
Dinh Thầy Thím tọa lạc giữa khu rừng dầu tĩnh mịch trên khu cát trắng, nay thuộc xã Tân Tiến, cách TT thị xã La Gi vào lúc 12 km về hướng Tây Bắc .
Di tích Dinh Thầy Thím được Bộ Văn hóa-Thông tin ( nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ) công nhận là Di tích lịch sử dân tộc văn hóa cấp Quốc gia vào ngày 27/9/1997 .
Ngoài những nghi thức truyền thống cuội nguồn như lễ nghinh Thần, rước sắc phong, lễ nhập điện an vị, thỉnh thực, giỗ Tiền Hiền và cúng binh gia, Lễ hội Dinh Thầy Thím hằng năm còn có những game show dân gian đậm nét xứ biển như khiêng thúng ra khơi, hội thi gánh cá, đan lưới, kéo co, đánh cờ người .
Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Thuận, Lễ hội Dinh Thầy Thím đã trở thành “ điểm đến ” có sức lôi cuốn hành khách. Trong những năm gần đây, lượng hành khách đến Dinh Thầy Thím ngày càng tăng lên, ước khoảng chừng 600.000 lượt khách mỗi năm .
Lễ hội dinh Thầy Thím được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể vương quốc theo Quyết định số 62 / QĐ-BVHTTDL ngày 12/01/2022 .
Lễ hội Cầu ngư ở Vạn Thủy Tú
Vạn Thủy Tú, phường Đức Thắng, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận được tạo dựng vào năm Nhâm Ngọ (1762), là ngôi vạn được ra đời sớm, có quy mô, kiến trúc bề thế so với các lăng vạn khác ở Bình Thuận.
Dinh Vạn Thủy Tú là khu di tích lịch sử cấp vương quốc tọa lạc trên đường Ngư Ông, phường Đức Thắng, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. Đây là nơi gìn giữ giá trị văn hóa của tín ngưỡng thờ thần Nam Hải hay cá ông / cá voi của ngư dân Bình Thuận đồng thời tàng trữ trên 100 bộ xương cá voi lớn nhỏ. ( Ảnh : Minh Anh / Vietnam + )Cũng như những lăng vạn khác, nơi đây thờ phụng cá Ông ( cá Voi ), những vị Hải Thần, Thủy tổ nghề biển và là thiết chế văn hóa truyền thống cuội nguồn, tín ngưỡng ngư nghiệp của ngư dân ven biển vùng đất Phan Thiết .
Hiện nay, tại vạn còn lưu giữ gần như nguyên vẹn trên 100 bộ xương cốt Ông, trong đó có hàng chục bộ xương lớn với niên đại trên 250 năm, bộc lộ lòng tôn kính của những thế hệ ngư dân làng Thủy Tú so với “ Ông. ”
Đặc biệt, vạn còn lưu giữ bộ xương cá Ông có xương hàm dài 2,7 m, rộng 1 m ; xương sườn dài 1,4 m ; xương sọ dài 2,28 m, cao 1,12 m và body toàn thân dài 22 m, nặng khoảng chừng 64 tấn .
Bộ xương cá Ông này đã được Ủy ban nhân dân thành phố Phan Thiết góp vốn đầu tư kinh phí đầu tư và phối hợp với Viện Hải dương học Nha Trang điều tra và nghiên cứu lắp ráp nguyên trạng, thiết kế xây dựng Nhà Trưng bày ra mắt cho hành khách trong khuôn viên vạn Thủy Tú từ năm 2003 đến nay ; năm 2005, Trung tâm sách kỷ lục Nước Ta xác lập đây là bộ xương cá Voi lớn nhất Nước Ta .
Tại vạn Thủy Tú hàng năm diễn ra 3 kỳ lễ hội chính, cụ thể: Lễ hội Cầu ngư đầu mùa diễn ra vào ngày 20 tháng Tư Âm lịch; Lễ hội Cầu ngư chính mùa diễn ra vào ngày 19- 22 tháng Sáu âm lịch (trong đó, tổ chức lễ hội Cầu ngư theo nghi thức Đại lễ là quan trọng nhất, định kỳ 3 năm đáo lệ cúng chay một lần); Lễ hội Cầu ngư mãn mùa diễn ra vào ngày 23 tháng Tám Âm lịch.
Lễ hội cầu ngư phản ánh đặc trưng của tín ngưỡng ngư nghiệp, bộc lộ khát vọng chính đáng của ngư dân cầu mong cho hoạt động giải trí kinh tế tài chính biển bình an và được mùa ; lòng biết ơn biển, trong đó cá Ông và những vị hải thần đóng vai trò quan trọng trong đời sống ý thức, là chỗ dựa để họ đặt niềm tin và yên tâm khi lao động trên biển. Giá trị của liên hoan hướng về cội nguồn, duy trì phong tục tập quán truyền thống lịch sử, bảo tồn và phát huy nhằm mục đích ship hàng nhu yếu hoạt động và sinh hoạt văn hóa của hội đồng ngư dân những làng chài .
Với giá trị tiêu biểu vượt trội, Lễ hội Cầu ngư ở Vạn Thủy Tú được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể vương quốc theo Quyết định số 4614 / QĐ-BVHTTDL ngày 20/12/2019. / .
(Vietnam+)
