Khái niệm được hoàn thiện dần
Trước đây tất cả chúng ta thường mới quan tâm bảo tồn di tích lịch sử ( những di sản văn hóa vật thể ) còn di sản văn hoá phi vật thể thì chưa có khái niệm và cũng chưa có chủ trương đơn cử. Tuy bức tranh văn hóa phi vật thể của 54 tộc người ngày càng rõ nét, phong phú nhưng cũng mới dừng lại ở việc tư liệu hóa, viết thành sách hoặc được khai thác làm nền cho những sáng tác âm nhạc, múa, sân khấu và điện ảnh … Việc bảo vệ di sản vững chắc theo nghĩa được trao truyền liên tục và tiếp nối còn chưa có khuynh hướng và chủ trương mang tính kế hoạch. Luật Di sản văn hóa sinh ra cuối năm 2001 trở thành công cụ pháp lý góp thêm phần bảo vệ di sản một cách can đảm và mạnh mẽ. Năm 2009, Luật Di sản văn hóa được sửa đổi, khái niệm Di sản văn hóa phi vật thể được sửa đổi, bổ trợ : “ Di sản văn hóa phi vật thể là loại sản phẩm niềm tin gắn với hội đồng hoặc cá thể, vật thể và khoảng trống văn hóa tương quan, có giá trị lịch sử vẻ vang, văn hóa, khoa học, biểu lộ truyền thống của hội đồng, không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và những hình thức khác ” 1. Khái niệm này đã xác lập chủ thể, khoảng trống, sự kế tục là những đặc thù cơ bản nhất của di sản văn hóa phi vật thể và cùng với khái niệm của Công ước UNESCO năm 2003 đã được dùng trong nhận diện di sản, trong giảng dạy và thao tác với hội đồng.
Cần “người hỗ trợ” cộng đồng và xây dựng chính sách “từ dưới lên”
Đặc điểm của di sản phi vật thể là “ sống ” và không hề ( được ) quản trị theo cách như với những hiện vật, di tích lịch sử, di sản vật chất. Di sản văn hóa phi vật thể được “ đưa vào hạng mục để vinh danh ” là chưa đủ. Điều quan trọng tiếp theo là bảo vệ và phát huy di sản đó. Tuy “ Giữ di sản hay không ? Giữ như thế nào ? ” là quyền và việc của hội đồng đang chiếm hữu di sản nhưng nếu gặp những khó khăn vất vả trong yếu tố bảo tồn, họ cần có sự trợ giúp của những “ người tương hỗ ”. Người làm công tác làm việc quản trị nhà nước và những nhà nghiên cứu chính là “ người tương hỗ ” ( thuật ngữ của UNESCO : supporters ) có trách nhiệm thiết kế xây dựng chủ trương bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Tuy nhiên, “ người tương hỗ ” không hề tự quyết định hành động phương pháp bảo vệ di sản. Còn cần có một quá trình kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, cũng chính là “ kiểm kê dựa vào hội đồng ” ( thuật ngữ của UNESCO ) – đó là quy trình những “ người tương hỗ ” thao tác cùng với hội đồng để nhận diện những giá trị di sản, hiểu những khó khăn vất vả so với việc trao truyền, thực hành thực tế di sản, từ đó tìm kiếm những điều kiện kèm theo để di sản hoàn toàn có thể hồi sinh, duy trì, tăng trưởng một cách có ích cho chính hội đồng đó và tìm ra những phương pháp để bảo vệ di sản, qua đó góp thêm phần bảo vệ phong phú văn hóa của vương quốc và trái đất. Chính sách cần được thiết kế xây dựng từ “ dưới lên ” ( bottom up ) chứ không phải từ “ trên xuống ” ( top down ).
Đến nay hầu hết những địa phương đã tiến hành chương trình kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể. Một số di sản đã được đưa vào hạng mục vương quốc để gắn với tăng trưởng vững chắc. Nhưng ở nhiều địa phương, cùng với sự chậm trễ, đôi lúc sự vận dụng một cách máy móc và cứng ngắc những khái niệm và giải pháp bảo vệ đã làm cho việc bảo vệ di sản phi vật thể còn có những hạn chế, lúng túng và thiếu hiệu suất cao. Một số dự án Bất Động Sản phục sinh, phục dựng làm xô lệch giá trị, hình ảnh di sản. Luật không lao lý việc “ xếp hạng ” nhưng pháp luật về lập hồ sơ khoa học để đưa vào hạng mục di sản văn hóa phi vật thể vương quốc chưa rõ tiềm năng và hướng dẫn nên vẫn có nhiều người nhầm lẫn đây là “ xếp hạng ” …
Bảo vệ tốt hơn và phát triển bền vững
Năm 2005, Nước Ta là một trong 30 vương quốc tiên phong phê chuẩn Công ước 2003 của UNESCO. Năm 2009 nội dung bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể đã được bổ trợ nhiều hơn, đơn cử hơn. Các nhà quản trị, nhà nghiên cứu đã vận dụng Luật Di sản văn hóa, so sánh với Công ước UNESCO 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, tiếp cận những quan điểm trong nước, quốc tế khi đưa ra những triết lý, kiến thiết xây dựng những chủ trương bảo vệ di sản, tăng cường truyền thông online với nghành di sản này … Đã có địa phương thu được những thành công xuất sắc điển hình nổi bật như Phú Thọ, đưa được hát xoan ra khỏi list di sản văn hóa phi vật thể của trái đất cần bảo vệ khẩn cấp. Để có được thành quả đó, tỉnh Phú Thọ đã có những chủ trương kịp thời và tương thích như : tôn vinh, phong tặng thương hiệu cho những nghệ nhân, có giải pháp khuyến khích đơn cử qua tương hỗ kinh phí đầu tư tu dưỡng cho nghệ nhân và những người tham gia những lớp truyền dạy, tương hỗ quỹ hoạt động giải trí cho những phường hát xoan … Thành quả này cũng để lại kinh nghiệm tay nghề về tầm nhìn của chính quyền sở tại địa phương coi di sản văn hóa là một nguồn lực tăng trưởng, về nêu cao nghĩa vụ và trách nhiệm của vương quốc, của địa phương, của hội đồng so với một di sản trong list của UNESCO. Đó cũng chính là một kế hoạch tăng trưởng văn hóa vững chắc cần được phát huy, nhân rộng. 1. Luật sửa đổi bổ trợ 1 số ít điều của Luật Di sản văn hóa 2009, Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, www.dch.gov.vn.
