Các nghệ nhân câu lạc bộ Đờn ca tài tử xã Hiệp Thành, thành phố Bạc Liêu truyền dạy nghề cho những thành viên mới. ( Ảnh : Minh Đức / TTXVN )
Theo Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), năm 2001, lần đầu tiên loại hình di sản văn hóa phi vật thể chính thức được quy định trong Luật Di sản văn hóa, tạo bước chuyển biến lớn trong nhận thức của toàn xã hội về di sản văn hóa phi vật thể.
Thực hiện Luật Di sản văn hóa, cả nước có trên 410 di sản được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, một số di sản được UNESCO ghi danh.
Tạo sức sống mới cho di sản
Tại khu vực Nam Bộ, quy trình tìm hiểu và khám phá và định cư ở vùng đất phương Nam, những bậc tiền nhân đã để lại kho tàng di sản văn hóa, trong đó có nhiều di sản văn hóa phi vật thể, in đậm dấu ấn tự nhiên và lịch sử dân tộc của vùng đất .
Di sản văn hóa phi vật thể ở những địa phương khu vực phía Nam gồm nhiều mô hình từ lời nói, chữ viết, ngữ văn dân gian, tiệc tùng truyền thống lịch sử, thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn dân gian, nghề thủ công truyền thống đến phong tục, tập quán xã hội và tín ngưỡng, tri thức dân gian .
Tiêu biểu là những di sản như Đờn ca tài tử Nam Bộ-Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất, Lễ hội vía Bà Chúa Xứ ở tỉnh An Giang, Lễ hội truyền thống lịch sử Anh hùng dân tộc bản địa Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang, nghề làm sơn mài Tương Bình Hiệp, Tỉnh Bình Dương, nghề đóng xuồng ghe ở huyện Lai Vung, Đồng Tháp hay văn hóa Chợ nổi Cái Răng, thành phố Cần Thơ, nghề gác kèo ong, muối ba khía ở Cà Mau .
Tại những địa phương, nhiều di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích lịch sử lịch sử dân tộc, văn hóa đã trở thành loại sản phẩm du lịch lôi cuốn khách trong và ngoài nước, tạo nên tên thương hiệu, dấu ấn riêng của địa phương có di sản như Lễ hội Đua ghe ngo Sóc Trăng, Lễ hội Bà Chúa Xứ An Giang, Lễ hội Ook om bok Trà Vinh, Lễ hội Kate hay Gốm Chăm ở Bàu Trúc ở Ninh Thuận .
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, chính quyền sở tại những địa phương đã chăm sóc công tác làm việc kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể, góp thêm phần nhận diện giá trị của kho tàng di sản văn hóa phi vật thể nhiều mẫu mã, phong phú của hội đồng những dân tộc bản địa Nước Ta .
[Tôn vinh giá trị lịch sử, nghệ thuật di sản Đờn ca tài tử Nam Bộ]
Bên cạnh đó, nhờ nhận diện được thực trạng, sức sống của di sản để tiến hành kịp thời đề án, dự án Bất Động Sản bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đã ngăn ngừa rủi ro tiềm ẩn mai một, thất truyền, góp thêm phần tích cực trong bảo vệ truyền thống văn hóa tộc người .
Các di sản văn hóa phi vật thể được sưu tầm nghiên cứu và điều tra, phục dựng, trao truyền, tổ chức triển khai trình diễn thời hạn qua đã góp thêm phần nâng cao đời sống văn hóa ở cơ sở và tăng trưởng kinh tế-xã hội địa phương .
Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp Nguyễn Ngọc Thương cho biết địa phương hiện có trên 20 di sản văn hóa phi vật thể thuộc mô hình nghề thủ công truyền thống, tiệc tùng, trình diễn dân gian và ngữ văn dân gian, trong đó có 1 số ít di sản được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia là Nghề dệt chiếu ở những xã Định An, Định Yên ( huyện Lấp Vò ), nghề đóng xuồng, ghe ở xã Long Hậu, huyện Lai Vung và thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn dân gian hò Đồng Tháp. Cùng với những tỉnh, thành phía Nam, Đồng Tháp còn có nghệ thuật và thẩm mỹ đờn ca tài tử – Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
Bảo tồn gắn với tạo sức sống mới cho di sản, lan tỏa việc thực hành thực tế di sản trong hội đồng, Đồng Tháp đã tiến hành nhiều hoạt động giải trí nhằm mục đích phát huy giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ đờn ca tài tử và hò Đồng Tháp. Tỉnh nhân rộng quy mô những câu lạc bộ đờn ca tài tử, hò Đồng Tháp, tiếp tục tổ chức triển khai liên hoan, trình diễn, từng bước đưa hai mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật này vào chương trình giáo dục trong mạng lưới hệ thống trường trung học cơ sở, trung học phổ thông, cao đẳng và ĐH trên địa phận tỉnh .
Đồng Tháp phát động sáng tác lời mới cho 20 bản tổ của Nhạc tài tử Nam Bộ và hò Đồng Tháp, đồng thời kiến thiết xây dựng hai mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ này trở thành loại sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng. Tỉnh phấn đấu quá trình 2024 – 2025, có 50-70 % xã, phường, thị xã trên địa phận xây dựng Câu lạc bộ đờn ca tài tử và hò Đồng Tháp cấp xã .
Đại diện Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Kiên Giang cho biết tỉnh có hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể khá phong phú. Tỉnh quan tâm xây dựng nhiều đề án bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể phục vụ các hoạt động mang lại lợi ích kinh tế-xã hội, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của nhân dân và đối ngoại văn hóa.
Tỉnh đã kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể những dân tộc bản địa Kinh, Khmer và Hoa tại 139 xã, phường, thị xã thuộc 15 huyện, thành phố trong tỉnh. Hiện nay, Kiên Giang có di sản phi vật thể thuộc những mô hình là tiệc tùng truyền thống lịch sử, thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, lời nói, chữ viết những dân tộc bản địa, ngữ văn dân gian, tri thức dân gian và nghề thủ công bằng tay truyền thống cuội nguồn .
Trong số đó, ngoài di sản nghệ thuật đờn ca tài tử cùng sở hữu với các tỉnh, thành khu vực Nam Bộ, Kiên Giang có di sản nghề làm nước mắm Phú Quốc được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, Lễ hội đình thần Nguyễn Trung Trực – thành phố Rạch Giá đang được lập hồ sơ đề nghị công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.
Kiên Giang triển khai Đề án bảo tồn và phát huy giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ tỉnh, tiến trình 2018 – 2020, liên tục thực thi Đề án quy trình tiến độ 2021 – 2025 với trên 150 câu lạc bộ đờn ca tài tử, nhiều tổ, nhóm nhỏ, tiếp tục hoạt động và sinh hoạt .
Mới đây nhất, tại Liên hoan thẩm mỹ và nghệ thuật đờn ca tài tử vương quốc năm 2022 diễn ra vào cuối tháng 4/2022, tại thành phố Cần Thơ, hoạt động giải trí tọa lạc và trình diễn khoảng trống đờn ca tài tử của đoàn nghệ nhân tỉnh Kiên Giang đã giành được Huy chương Vàng .
Cần tháo gỡ khó khăn
Theo Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương, lúc bấy giờ, thử thách lớn nhất mà hầu hết những di sản văn hóa phi vật thể đều phải đối lập đó là có một bộ phận giới trẻ chưa cảm nhận hết giá trị của di sản do bị tác động ảnh hưởng bởi những trào lưu mới nên ít tìm thấy sự mê hồn để theo học, thực hành thực tế ; trong khi đó, những nghệ nhân cao tuổi ngày càng già yếu, nhiều người đã mất, chưa kịp truyền thụ cho thế hệ trẻ. Một số địa phương, do điều kiện kèm theo còn hạn chế, nên chưa có chủ trương đãi ngộ mức độ cao so với nghệ nhân để họ yên tâm thực hành nghề .
Đua ghe ngo là hoạt động giải trí văn hóa rực rỡ của đồng bào Khmer. ( Ảnh : Phúc Sơn / TTXVN )Từ thực tiễn ở địa phương, nhạc sỹ Phạm Đắc Hiến, quản trị Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh Tỉnh Bình Dương san sẻ, một trong những khó khăn vất vả cơ bản nhất so với việc bảo tồn những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ truyền thống cuội nguồn nói chung, di sản văn hóa phi vật thể đờn ca tài tử nói riêng là đội ngũ những người đam mê, am hiểu thẩm mỹ và nghệ thuật truyền thống lịch sử ngày càng lớn tuổi, tức là lớp “ tre ” đã già nhưng lớp “ măng ” quá ít hoặc chưa có .
Do đó, cần tăng nhanh hoạt động giải trí tuyên truyền, hướng dẫn, giáo dục thị hiếu nghệ thuật và thẩm mỹ âm nhạc đến giới trẻ để ngày càng nhiều người trẻ yêu những mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật dân tộc bản địa …
Đại diện Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Kiên Giang cho hay di sản văn hóa phi vật thể là mô hình văn hóa được trao truyền hầu hết bằng hình thức truyền miệng nên việc sưu tầm và thực hành thực tế di sản ở cơ sở còn gặp nhiều khó khăn vất vả .
Một số địa phương chưa có kế hoạch đơn cử trong công tác làm việc bảo vệ và phát huy những giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Đội ngũ cán bộ, công chức văn hóa cơ sở phải kiêm nhiệm và đảm nhiệm nhiều nghành nghề dịch vụ cùng lúc nên việc điều tra và nghiên cứu những văn bản quản trị Nhà nước nói chung và pháp luật của Luật Di sản văn hóa nói riêng chưa sâu xa .
Hiện nay, mô hình quản lý văn hóa cấp xã, phường còn thiếu sự thống nhất về chức năng, chế độ, chính sách, nội dung và kinh phí hoạt động cho công tác này do đó gặp nhiều khó khăn.
Trước thực tiễn này, tỉnh Kiên Giang yêu cầu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch kiến thiết xây dựng kế hoạch tương hỗ những tỉnh, thành phố huấn luyện và đào tạo, tu dưỡng, từng bước chuẩn hóa trình độ đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người tham gia hoạt động giải trí trình độ, nhiệm vụ của từng loại thiết chế văn hóa, thể thao, cung ứng nhu yếu trách nhiệm trong tình hình mới ; tổ chức triển khai lớp tu dưỡng, trình độ cho công chức đảm nhiệm công tác làm việc quản trị nhà nước về hoạt động giải trí di sản văn hóa ở địa phương .
Các cấp, ngành tương quan thiết kế xây dựng và phát hành chính sách, chủ trương khuyến mại đủ sức mê hoặc để lôi kéo góp vốn đầu tư, khai thác những giá trị di sản văn hóa phi vật thể gắn với góp vốn đầu tư tăng trưởng du lịch, làm cơ sở pháp lý cho địa phương vận dụng thực thi đạt hiệu suất cao cao hơn, qua đó góp thêm phần phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể trên địa phận. / .
Thanh Trà (TTXVN/Vietnam+)
