Miền núi tỉnh Tỉnh Bình Định là khu vực sinh sống đa phần của đồng bào những dân tộc bản địa Bana Kriêm, Chăm Hroi và Hrê với nhiều hình thức hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống phong phú và đa dạng và phong phú. Trong đó, cồng chiêng luôn giữ một vai trò quan trọng trong tâm hồn, nhịp điệu đời sống của dân cư. Tiếng cồng, tiếng chiêng đã trở thành máu thịt, không hề thiếu trong đời sống ý thức của họ …Vào những dịp lễ, Tết, ngày hội đại đoàn kết toàn dân tộc bản địa, ngày hội văn hóa-thể thao những dân tộc thiểu số ở miền núi, khắp những bản làng của người Bana Kriêm, Chăm Hroi và Hrê âm vang tiếng cồng chiêng. Có về làng K6, xã Vĩnh Kim ( huyện Vĩnh Thạnh ) trong những ngày đầu năm mới, tất cả chúng ta mới thấy hết được sự nhiệt tình và tình cảm của bà con dành cho cồng chiêng. Mọi người từ nghệ nhân màn biểu diễn cồng chiêng cho đến những cô gái uyển chuyển, uyển chuyển trong điệu dân ca, dân vũ đều rất say sưa với những điệu cồng, điệu chiêng. Điều đó đã giúp cho tất cả chúng ta hiểu hơn, vì sao âm vang cồng chiêng luôn gắn bó mật thiết và sống sót bền vững và kiên cố trong đời sống của người vùng cao .
Học sinh Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS và THPT Vĩnh Thạnh tập cách đánh cồng chiêng.
Trong 3 dân tộc bản địa Bana Kriêm, Chăm Hroi và Hrê thì mỗi dân tộc bản địa lại có một cách trình diễn cồng chiêng khác nhau. Tuy nhiên, điểm chung ở đây là những thanh âm của cồng chiêng đều phản ánh tâm tư nguyện vọng, khát vọng, tình cảm của con người, cũng như triết lý về đời sống. Trước đây, đồng bào vùng cao luôn xem cồng chiêng như một loại gia tài đặc biệt quan trọng quý của mái ấm gia đình và của hội đồng. Những bộ cồng chiêng có âm thanh chuẩn, được gìn giữ cẩn trọng và được truyền lại từ truyền kiếp thì càng có giá trị cao, thậm chí còn là vô giá. Cồng chiêng được quý như thành viên trong mái ấm gia đình .
Trong các dịp cúng tế, lễ hội, đám cưới… họ không quên những lời cầu mong các thần linh phù hộ, che chở cho cồng chiêng trong gia đình. Đơn cử với chiêng của người Hrê trước đây là vật thiêng, thường chỉ sử dụng trong các dịp lễ, Tết và hội làng. Ngày nay, tiếng chiêng đã hòa nhập vào không gian văn hóa cộng đồng.
Cùng với nhà bếp lửa, rượu cần, cồng chiêng và những làn điệu dân ca quen thuộc của người Hrê hiện cũng đang được những nghệ nhân sưu tầm, phục dựng và màn biểu diễn theo phong thái truyền thống cuội nguồn. Bộ chiêng 3 của người Hrê gồm 3 chiếc. Chiếc lớn nhất gọi là Vông, chiếc giữa là Htum vá chiếc nhỏ nhất gọi là Tucq. Nghệ nhân đánh chiêng là người đã qua thời hạn tập luyện đạt trình độ trình diễn cao, biểu lộ phong thái, lối chơi đa dạng và phong phú, biết cách hòa âm để tạo nên giai điệu, tiết tấu tương thích với làn điệu .
Từ năm 2017 đến nay, Ban Dân tộc tỉnh Tỉnh Bình Định tiến hành chương trình tương hỗ mỗi làng đồng bào dân tộc thiểu số 1 bộ cồng chiêng. Đây là một chương trình mang nhiều ý nghĩa thiết thực, không riêng gì bộc lộ sự chăm sóc của Đảng, Nhà nước so với việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tỉnh Bình Định mà còn phân phối nhu yếu tận hưởng văn hóa truyền thống ý thức của đồng bào những dân tộc thiểu số gắn với cồng chiêng .
UBND tỉnh Bình Định cũng đề ra các giải pháp để phát huy những giá trị văn hóa từ cồng chiêng. Cụ thể, thông qua việc tổ chức liên hoan văn hóa cồng chiêng, ngày hội cồng chiêng, lễ hội văn hóa thể thao các dân tộc thiểu số miền núi từ cấp xã đến cấp tỉnh… đã tạo điều kiện để cộng đồng các dân tộc anh em giao lưu, trao đổi, giới thiệu những đặc trưng văn hóa; góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa, đời sống tâm linh của đồng bào các dân tộc thiểu số ở khu vực miền núi, vùng cao.
Ông Châu Anh Tế, Trưởng phòng Văn hóa – tin tức ( VH-TT ) huyện An Lão, cho biết : Hằng năm, huyện tổ chức triển khai những tiệc tùng VH-TT cấp huyện, cấp xã, trong đó có ngày hội văn hóa truyền thống những dân tộc thiểu số ( tổ chức triển khai 2 năm / lần ). Qua đó, giáo dục thế hệ trẻ tự hào về truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống tốt đẹp của ông cha để lại. Ngoài ra, huyện còn chăm sóc góp vốn đầu tư, tăng cấp những thiết chế văn hóa truyền thống như : Nhà hoạt động và sinh hoạt hội đồng, sân thể thao ; biên soạn, hoàn thành xong chữ viết và tổ chức triển khai giảng dạy tiếng Hrê cho cán bộ, công chức và giáo viên công tác làm việc ở vùng có đông đồng bào Hrê sinh sống .
Hỗ trợ những bộ cồng chiêng cho những thôn, làng, những trường học, giúp bà con có thêm điều kiện kèm theo để hoạt động và sinh hoạt tập thể, duy trì, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống rực rỡ của dân tộc bản địa mình. Điều đáng mừng là trên địa phận huyện An Lão có 40 thôn, làng được huyện và những ngành công dụng của tỉnh tương hỗ mỗi làng 1 bộ chiêng, 1 bộ chinh tốc ( so với những làng của người Hrê ), 1 bộ goong, 1 bộ chiêng ( so với những làng có người Bana ). Qua đó giúp bà con có điều kiện kèm theo gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống từ những bài chiêng, goong, chinh tốc …
Nghệ nhân Đinh Văn Trai ở thôn 1, xã An Toàn, nói rằng, nhạc cụ truyền thống của đồng bào Bana khá phong phú song cồng chiêng vẫn là một biểu tượng của sự linh thiêng, cao quý. Từ sâu thẳm tâm hồn của người Bana, tiếng cồng chiêng đã thấm vào máu thịt của từng người dân từ lúc sinh ra cho đến lúc về cõi vĩnh hằng. Đáng mừng, là thế hệ trẻ hôm nay cũng đã có ý thức hơn trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Nhiều em tuổi mới lên 9, lên 10 nhưng rất say sưa với điệu cồng, điệu chiêng.
Điều này đã tạo động lực để những người lớn tuổi, già làng, nghệ nhân trong làng không ngại khó khăn, gian nan để dành thời hạn truyền dạy cho những em cách đánh cồng, múa chiêng theo đúng với truyền thống lịch sử. Nghệ nhân Đinh Chương ( ở huyện Vĩnh Thạnh ), vẫn tiếp tục tổ chức triển khai những lớp học đánh cồng chiêng cho những em nhỏ trong làng. Với cách dạy từ dễ đến khó, từ đơn thuần đến phức tạp, mỗi một động tác đánh cồng, múa chiêng của những em đều được nghệ nhân Đinh Chương hướng dẫn rất chuyên nghiệp và đơn cử. Qua đó giúp cho những em thêm yêu quý và tự hào hơn về văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa mình …
Tương tự, hơn 30 năm qua, ông Yang Danh, người con của đồng bào Bana Kriêm ở huyện Vĩnh Thạnh đã dành rất nhiều thời hạn của mình cho việc nghiên cứu và điều tra, bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa truyền thống của người Bana Kriêm. Với ông, việc làm này không riêng gì để thỏa mãn nhu cầu đam mê điều tra và nghiên cứu văn hóa truyền thống của mình mà còn là vì nghĩa vụ và trách nhiệm với dân tộc bản địa, với bản làng .
Với những nỗ lực không biết căng thẳng mệt mỏi, luôn hướng về thế hệ trẻ, ông Yang Danh không chỉ đã giúp cho những em học viên ở huyện Vĩnh Thạnh biết đánh cồng chiêng và hát những bài hát dân ca, múa những điệu múa truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa mình mà ông còn là người có công rất lớn trong việc đưa dân ca và nhạc cụ truyền thống cuội nguồn của người Bana Kriêm vào giảng dạy ở Trường Phổ thông Dân tộc nội trú trung học cơ sở và trung học phổ thông Vĩnh Thạnh. Đó cũng chính là điều mà ông Yang Danh muốn giữ lại cho con cháu sau này …
