Di sản văn hóa và câu chuyện bảo tồn
Với kho tàng di sản văn hóa vật thể, phi vật thể phong phú, nhiều mẫu mã, nhiều năm qua, những địa phương, đơn vị chức năng, tổ chức triển khai, cá thể đã nỗ lực không ngừng bảo tồn, phát huy vốn quý của cha ông. Cùng với nhiều chủ trương của tỉnh, di sản văn hóa thành phố Hà Tĩnh ngày càng có sức sống mãnh liệt trong đời sống đương đại .
Năm nay đã ở độ tuổi 74 nhưng bước chân của GS.TS Nguyễn Huy Mỹ vẫn không ngừng nghỉ trên hành trình dài “ làm đẹp, làm sáng ” những bảo vật của cha ông. Ông là hậu duệ đời thứ 16 của dòng họ. Ông nội của ông là Nguyễn Huy Hổ, cháu nội Thám hoa Nguyễn Huy Oánh. Từ bé ông đã được theo cha đến nhà thời thánh dòng họ. Năm 32 tuổi, sau khi bảo vệ luận án phó tiến sỹ ở Nga về, ông được những bác, những chú trong dòng họ tin yêu giao cho việc tìm hiểu và khám phá những tư liệu của dòng họ .
GS.TS Nguyễn Huy Mỹ góp phần lớn trong việc đưa mộc bản Trường học Phúc Giang trở thành di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức quốc tế khu vực châu Á – Thái Bình Dương .
| Ông luôn tự nhận thấy nghĩa vụ và trách nhiệm nặng nề của mình là phải làm cho những di sản cha ông để lại tỏa sáng, trở thành những “ viên ngọc quý ” để không chỉ dân cư Nước Ta mà cả quốc tế soi vào đó, tìm thấy những giá trị to lớn trong đời sống. Từ năm 1984 – 1988, sau khi về nước, ông đã dày công tìm hiểu và khám phá và xác lập được “ Trường Lưu bát cảnh ” ( 8 cảnh đẹp của Trường Lưu ). Từ năm 2013, ông khởi đầu khám phá, sưu tầm hiện vật, điều tra và nghiên cứu, link với ngành VH-TT và DL, những viện điều tra và nghiên cứu trong nước để tổ chức triển khai hội thảo chiến lược, in ấn sách vở tài liệu và năm năm ngoái hoàn thành xong hồ sơ gửi UNESCO, năm năm nay, UNESCO đã công nhận “ Mộc bản Trường Lưu ” ( mộc bản Trường học Phúc Giang ) của TP Hà Tĩnh là di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức quốc tế khu vực châu Á – Thái Bình Dương . |
…..Tiếp nối thành công xuất sắc của Mộc bản Trường Lưu, với sự nỗ lực không stress của GS.TS Nguyễn Huy Mỹ và ngành VH-TT và DL, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh TP Hà Tĩnh, “ Hoàng Hoa sứ trình đồ ” ( Tập map ghi lại hành trình dài đi sứ Trung Quốc ) của Thám hoa Nguyễn Huy Oánh cũng được công nhận là di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức quốc tế khu vực châu Á – Thái Bình Dương vào năm 2018. Gặp ông bất kể khi nào, dù qua điện thoại cảm ứng hay trực tiếp, tôi đều nghe ông nói về những dự tính, những trăn trở, khát khao để di sản dòng họ Nguyễn Huy và làng Trường Lưu được quốc tế biết đến .“ Tôi tự hào mình đã làm được những gì thế hệ cha ông gửi gắm. Hiện nay, tôi chỉ có một mong ước, khát khao là Đề án kiến thiết xây dựng Làng văn hóa Trường Lưu của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh TP Hà Tĩnh sớm trở thành hiện thực. Làng văn hóa Trường Lưu phải phân phối đủ những tiêu chuẩn của một làng văn hóa quốc tế, trở thành di sản quốc tế, đón bước chân của hành khách trong, ngoài nước đến thưởng ngoạn ” – GS.TS Nguyễn Huy Mỹ tâm sự .
Ngã ba Đồng Lộc – mảnh đất huyền thoại thời chiến tranh oanh liệt đã trở thành một trong những điểm đến linh thiêng của du khách trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Khôi Nguyễn
| Bảo tồn di sản là cả một quy trình dài, yên cầu tận tâm của rất nhiều người. Hơn 50 năm qua, địa điểm Ngã ba Đồng Lộc đã được cả nước biết đến bởi chiến công oai hùng của quân và dân TP Hà Tĩnh. Sự quyết tử quả cảm của 495 liệt sỹ thuộc những lực lượng, đặc biệt quan trọng là “ cái chết hóa thành bất tử ” của 10 liệt nữ TNXP Tiểu đội 4 C552 TNXP thành phố Hà Tĩnh đã khiến cho mảnh đất thiêng Đồng Lộc có sức lay động hàng triệu trái tim. Khu di tích lịch sử Ngã ba Đồng Lộc trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống lịch sử yêu nước của ĐVTN và Nhân dân cả nước. Cùng với sự góp vốn đầu tư, tôn tạo của Nhà nước và nguồn xã hội hóa, công tác làm việc quản trị di tích lịch sử ngày càng đi vào quy củ, tân tiến . |
…..Ông Đào Minh Tuân – Phó Trưởng ban Quản lý di tích lịch sử, một hướng dẫn viên du lịch được nhiều hành khách ca tụng đã tâm sự : “ Chúng tôi tự hào là những người trực tiếp làm nhịp cầu nối để đồng bào và thế hệ trẻ hiểu được quá khứ hào hùng của dân tộc bản địa. Để bảo tồn và phát huy tốt những giá trị lịch sử vẻ vang tại Ngã ba Đồng Lộc, công tác làm việc nghênh tiếp và hướng dẫn hành khách luôn được đặt lên số 1. Những hướng dẫn viên du lịch thuyết minh tại Ngã ba Đồng Lộc luôn có tâm trong sáng và say sưa với nghề. Để bài thuyết minh gây được xúc cảm cho hành khách, bản thân tôi và những hướng dẫn viên du lịch phải có quy trình điều tra và nghiên cứu, khám phá những tài liệu về Ngã ba Đồng Lộc, gặp gỡ những nhân chứng lịch sử vẻ vang, trau dồi kỹ năng và kiến thức trình độ, rèn luyện tác phong, cách diễn đạt, thái độ Giao hàng theo hướng chuyên nghiệp .Mong muốn của chúng tôi là mỗi một hành khách về với Ngã ba Đồng Lộc đều biết đến và ghi nhớ mãi câu truyện về những người anh hùng đã viết nên lịch sử vẻ vang cho dân tộc bản địa, để đời đời Ngã ba Đồng Lộc là vùng đất thiêng ” .
Ông Đào Văn Tuân thuyết minh cho hành khách về sự quyết tử của 10 nữ TNXP Ngã ba Đồng Lộc tại vị trí hố bom trước khu mộ .Bên cạnh những tổ chức triển khai, cá thể, dòng họ có nhiều cách làm hay và phát minh sáng tạo, một yếu tố rất là quan trọng trong việc thôi thúc công tác làm việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, đó là những chủ trương của tỉnh TP Hà Tĩnh và những địa phương .
Các diễn viên tham gia Liên hoan ca trù toàn huyện Nghi Xuân năm 2021 .
| Ca trù là mô hình di sản phi vật thể đã được UNESCO đưa vào list những di sản cần được bảo vệ khẩn cấp. Mặc dầu nhiều năm qua, huyện Nghi Xuân cũng như đội ngũ cán bộ cơ sở, ca nương, kép đàn … dành nhiều tận tâm cho công tác làm việc bảo tồn nhưng sự sống sót của những câu lạc bộ ( CLB ) không được bền vững và kiên cố. Chỉ đến khi HĐND tỉnh phát hành Nghị quyết 93/2018 / NQ-HĐND ( Nghị quyết 93 ) về “ Bảo tồn và phát huy những giá trị di sản dân ca ví, giặm, ca trù, Truyện Kiều, Mộc bản Trường học Phúc Giang, Hoàng Hoa sứ trình đồ quy trình tiến độ 2018 – 2025 và những năm tiếp theo ” thì ca trù mới được sống dậy can đảm và mạnh mẽ. Theo niềm tin Nghị quyết 93, hằng năm ngân sách tỉnh chi cho chủ trương bảo tồn những di sản văn hóa, những CLB ca trù xây dựng mới được tương hỗ 100 triệu đồng, duy trì hoạt động giải trí 30 triệu đồng, những nghệ nhân xuất sắc ưu tú và nghệ nhân nhân dân được tương hỗ hằng tháng từ 1-1, 5 triệu đồng. Huyện Nghi Xuân còn phát hành Nghị quyết 134 / NQ-HĐND pháp luật tương hỗ cho những CLB ca trù – trò Kiều có góp phần mẫu sản phẩm và hoạt động giải trí hiệu suất cao mỗi CLB 50 triệu đồng / CLB / năm ; những nghệ nhân xuất sắc ưu tú, nghệ nhân dân gian có góp phần loại sản phẩm và hoạt động giải trí hiệu suất cao cho trào lưu địa phương 6 triệu đồng / người / năm . |
Đền Nguyễn Công Trứ (Nghi Xuân) từ lâu đã trở thành điểm sinh hoạt ca trù hằng tuần của CLB Ca trù Nguyễn Công Trứ. Ảnh: Khôi Nguyễn
Bà Trần Thị Cảnh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa – Truyền thông huyện Nghi Xuân phấn khởi bày tỏ : “ Những năm trước, 2 CLB ca trù Nguyễn Công Trứ và CLB ca trù Cổ Đạm tuy xây dựng lâu rồi nhưng “ sống ” lay lắt, ca nương, kép đàn bỏ nghề đi làm ăn xa, nghệ nhân truyền dạy cũng không mặn mà. Từ khi có Nghị quyết 93 và chủ trương “ kích thích ” của huyện Nghi Xuân, những CLB hoạt động giải trí sôi sục hẳn. Các CLB đã góp vốn đầu tư nhạc cụ, nghệ nhân nhiệt huyết tập luyện, truyền dạy cho giới trẻ. Phong trào hát ca trù trong và ngoài trường học rất tăng trưởng. Minh chứng rõ nét nhất là liên hoan ca trù toàn tỉnh tổ chức triển khai tại Nghi Xuân năm 2021 đã thành công xuất sắc tốt đẹp ” .
Các nghệ nhân của CLB Ca trù Nguyễn Công Trứ ( Nghi Xuân ) không ngừng giảng dạy những thế hệ trẻ .
Đó chỉ là 3 câu truyện nổi bật về bảo tồn những di sản vật thể và phi vật thể ở thành phố Hà Tĩnh. Nhận thức được tầm quan trọng của công tác làm việc bảo tồn giá trị di sản, những cấp, ngành ở thành phố Hà Tĩnh đã rất chăm sóc đến trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử, dữ gìn và bảo vệ, trình làng, tiếp thị những cổ vật, số hóa di sản, tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ trào lưu hát dân ca trong mọi những tầng lớp nhân dân, gắn di tích lịch sử với liên hoan, từng bước đưa di sản đến gần với đời sống Nhân dân, tạo nên những vỉa tầng giá trị mới. Hà Tĩnh có gần 1.800 di tích lịch sử lịch sử vẻ vang văn hóa, danh lam thắng cảnh. Trong vòng 6 năm ( năm trước – 2020 ), ngân sách Trung ương và tỉnh đã phân chia hơn 60 tỷ đồng từ nguồn chống xuống cấp trầm trọng những di tích lịch sử .
Hoàng Hoa sứ trình đồ – Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương được trưng bày tại Trung tâm Bảo tồn di sản làng văn hóa Trường Lưu ở xã Kim Song Trường (Can Lộc). Ảnh: Khôi Nguyễn
Bên cạnh những thành quả to lớn thành phố Hà Tĩnh đã đạt được, vẫn còn nhiều hạn chế trong nhận thức về bảo tồn và phát huy di sản. Đó là tại một số ít di tích lịch sử tín ngưỡng, tôn giáo và di tích lịch sử danh nhân, hoạt động giải trí hành lễ tâm linh vẫn ép chế việc ra mắt nguồn gốc, lịch sử dân tộc, giá trị những di tích lịch sử và danh nhân. Công tác quản trị việc hành lễ, vệ sinh môi trường tự nhiên chưa tốt. Các di tích lịch sử lịch sử dân tộc cách mạng, di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ, di tích lịch sử di chỉ khảo cổ, bảo vật vương quốc, di sản thuộc Chương trình Ký ức quốc tế và nhiều hiện vật quý vẫn chưa lôi cuốn được nhiều người đến du lịch thăm quan, khám phá. Việc xây dựng mới CLB ca trù vẫn vô cùng gian truân với những tiêu chuẩn Bộ VH-TT và DL pháp luật, số ca nương ở lại lâu bền hơn với nghề vẫn đếm trên đầu ngón tay. Hoạt động tiếp thị, liên kết du lịch của “ con đường di sản miền Trung ” vẫn còn rất là mờ nhạt .
Những hạn chế trên đây cần sớm được nhận rõ và có hướng giải quyết, nhằm khai thác tốt vỉa tầng di sản văn hóa đồ sộ, phong phú của Hà Tĩnh và làm tỏa sáng các di sản đến muôn đời.
Nội dung : Bùi Minh HuệẢnh, video : Thiên Vỹ – Khôi nguyễnphong cách thiết kế : huy tùng
