( PLVN ) – Thiền sư Thích Nhất Hạnh viên tịch để lại nhiều tiếc thương trong lòng công chúng. Không chỉ có những góp sức cho việc lôi kéo độc lập, đưa Phật giáo Nước Ta vươn ra quốc tế, sư ông Làng Mai còn có nhiều góp phần cho văn học .LTS : Từ góc nhìn của thiền nhân, thơ thiền cho tất cả chúng ta những thưởng thức mê hoặc về tự nhiên, con người và xã hội cùng quốc tế nội tâm của những bậc giác ngộ. Thơ thiền như một cầu nối giữa bậc giác ngộ, đưa tâm ta trở về hướng thiện, nhận thức thực tại để trân trọng và để biết sống có ý nghĩa hơn trong từng phút giây .
Dòng thơ thiền đã được người tiếp nối và tăng trưởng từ những thành tựu của lịch sự và trang nhã và tân tiến. Nổi bật trong số đó là bài thơ “ Sinh Tử ” đã khiến nhiều người tỉnh thức .
Có gì trong thơ thiền của sư ông Làng Mai
Thiền sư Thích Nhất Hạnh có nhiều tập thơ đã được xuất bản bằng nhiều thứ tiếng như tuyển tập Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt ( NXB.Lá Bối, Walnut Creek, California, 1996 ) được ấn hành, ông đã có bảy tập thơ được chuyển ngữ : Vietnam Poems ( Unicorn Press, Santa Barbara, Hoa Kỳ, 1967 ) ; The Cry of Vietnam ( Unicorn Press, Santa Barbara, Hoa Kỳ, 1968 ) ; Le Témoin reste ( Phái đoàn Phật giáo Nước Ta tại Paris xuất bản, Pháp, 1970 ) ; Zen Poems ( Unicorn Press, Greensboro, Hoa Kỳ, 1976 ) ; De Schreeuwvan Vietnam ( Uitgeverij Ten Have, Baarn, Hà Lan, 1995 ) ; Call me by my true name ( Parallax, San Francisco, Hoa Kỳ, 1995 ) ; En passant le pont ( La Boi Editeur, Walnut Creek, California, 2002 ) 1 .
40 năm sau ngày độc lập và 10 năm sau chuyến trở về nước lần đầu của tác giả, thơ Nhất Hạnh mới chính thức trở lại với đời sống văn học trong nước qua trọn bộ bốn tập gồm : Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt, Tiếng đập cánh loài chim lớn, Truyền đăng tục diệm, Thơ học trò ” .
“ Là phát minh sáng tạo của một thiền sư, thơ Nhất Hạnh không nằm ngoài truyền thống lịch sử thơ Thiền Nước Ta khởi đi từ thời Lý – Trần với Thiền sư Vạn Hạnh, Thiền sư Mãn Giác … Những khu công trình khảo cứu của ông ( Nước Ta Phật giáo sử luận, Thả một bè lau … ) cho thấy một trí huệ thâm thúy và uyên áo về truyền thống lịch sử Thiền học trong văn chương cổ xưa Nước Ta. Đối với thơ tân tiến, ông thật tinh nhạy khi chọn ra để bình giải những câu thơ mang đẫm chất Thiền vị của Quách Thoại, Trụ Vũ … Và với tư chất thi sĩ, cảm hứng Thiền học là một nguồn cảm hứng lớn của thơ ông ”, GS Huỳnh Như Phương từng viết về thơ của Thiền sư Thích Nhất Hạnh .
Giáo sư cũng cho rằng, nhưng sẽ thiếu sót nếu chỉ đi tìm chất Thiền trong những bài thơ thuần khiết đó. Bởi một trong những nét độc lạ của thơ Nhất Hạnh là chất Thiền hòa kết nhuần nhị với chất Đời. Nếu đạo Phật đi vào cuộc sống là hành trình dài xuyên thấu của tư tưởng Nhất Hạnh, thì thơ Thiền rút từ tinh chất của đời sống và trở lại với đời sống là một hệ quả tất yếu. Nhất Hạnh nhiều lần dạy tất cả chúng ta tập thở như một phương pháp trị liệu ( Thở vào, tâm yên bình / Thở ra, miệng mỉm cười … ) : thơ ông là hơi thở tại thế mà cũng là hơi thở tự thiền môn .
Nói thơ Thiền gắn liền với đời sống như trên cũng là cách nói sách vở, như muốn chứng tỏ cho một nguyên tắc văn học : năng tri không tách rời sở tri. Thiền sư Thích Nhất Hạnh có những bài thơ vượt lên trên cả năng tri và sở tri, khi sự chưng cất đạt đến độ viên mãn thành những khái quát nghệ thuật và thẩm mỹ mà không phải là minh họa cho Phật học .
Một dẫn chứng tiêu biểu vượt trội là bài thơ “ Đề Thiền Duyệt thất ” ông gửi lại cho Hòa thượng Thanh Từ trước ngày giã từ Phương Bối Am : “ Gối nhẹ mây đầu núi / Nghe gió thoảng hương trà / Thiền Duyệt tâm bất động / Rừng cây dâng hương hoa / Một sáng ta thức dậy / Sương lam phủ mái nhà / Hồn nhiên cười tiễn biệt / Chim chóc vang lời ca / Đời đi về muôn lối / Quan san mộng hải hà / Chút lửa hồng nhà bếp cũ / Ấm áp bóng chiều sa / Đời vô thường vô ngã / Người khẩu Phật tâm xà / Niềm tin còn gửi gắm / Ta vui mừng đi xa / Thế sự như đại mộng / Quên tuế nguyệt ta đà / Tan biến dòng sinh tử : / Duy còn Ngươi với Ta ” .
“ Thiền sư Thích Nhất Hạnh khởi đầu làm thơ khi thi ca Nước Ta có sự chuyển biến về thi pháp để tìm cách biến hóa hình thức của Thơ Mới đã dần cạn nguồn sinh lực. Ông vẫn làm thơ lục bát, thơ năm chữ, bảy chữ, thơ vắt dòng, nhưng tỷ suất thơ tự do ngày càng tăng. Ông đưa ngôn từ Phật học vào thơ, làm thơ văn xuôi, thơ triết lý ”, GS Huỳnh Như Phương đưa ra những lời nhận định và đánh giá “ gan ruột ” về thơ thiền của ngài Thích Nhất Hạnh .
Chết không phải là mất đi
Trong những bài pháp thoại, những lời nhắn nhủ, trong những quyển sách của mình, Sư ông Làng Mai nhiều lần nói về cái chết bằng con mắt bình thản và minh triết. Cái chết không phải là sự mất đi, cái chết cũng là một phần của sự sống … Và điều đó được bộc lộ rõ nét qua bài thơ “ Sinh tử ” của Ngài .
Bài thơ có nội dung như sau :
“ Sinh sinh, sinh tử sinh
Tử sinh sinh tử sinh
Tử sinh sinh, sinh tử
Tử sinh tử, sinh sinh ”
Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng kể lại rằng, bài thơ này được viết trong một buổi họp giữa những nhà tôn giáo về chuyện “ sống chung hòa bình ”. Hội nghị này được tổ chức triển khai năm 1974 tại Tích Lan. Trong suốt ba ngày đầu của hội nghị thầy không mở miệng phát biểu một lời nào, vì những đại biểu nói kim chỉ nan nhiều quá mà không chịu đề cập đến những yếu tố thực tiễn. Các nhà lãnh tụ tôn giáo, nhất là những “ giáo sư thần học ” phí rất nhiều thì giờ để nói về cái ngã của tôn giáo mình. Luôn ba ngày đêm ngồi nghe chán cả lổ tai, thầy ngồi làm thơ. Đây là một trong những bài thơ làm tại phòng hội nghị .
Bài thơ hoàn toàn có thể được tạm hiểu trải qua những chữ sinh tử trong bài được phân phối như sau : Từ bao nhiêu đời rồi ( sinh sinh ) sinh tử đã phát sinh ( sinh tử sinh ). Sinh tử này ( tử sinh ) kéo theo sự phát sinh ( sinh ) của sinh tử khác ( tử sinh )
Khi ý niệm về sinh tử phát sinh ( tử sinh sinh ) thì đó là sinh tử ( sinh tử ). Và khi ý niệm về sinh tử mất ( tử sinh tử ) thì sự sống chân thực mới phát sinh ra được ( sinh sinh ) .
Khi còn tại thế, một trong những chủ đề được thiền sư Thích Nhất Hạnh thường nhắc đến, trong những bài pháp thoại lẫn trong nhiều trang viết, chính là Sự Chết .
Với thiền sư, cái chết không đáng sợ, cũng không phải là mất đi. Cái chết chính là tiếp nối của sự sống, là một phần của sự sống. Đó không chỉ là những lời dạy của Đức Phật từ trong tầm cỡ, đó còn là sự đúc rút của khoa học, là kinh nghiệm tay nghề thực tiễn của bậc tu hành đắc đạo. Và, khi người ta đã hiểu rõ về thực chất của cái chết, người ta sẽ sống với một tâm thế bình thản vững vàng, đương đầu với cái chết từ tốn, tĩnh tại .
Tại buổi phỏng vấn với tăng thân diễn ra vào ngày 24/7/2012 tại xóm Thượng, Làng Mai trong khóa tu mùa hè, khi được hỏi, liệu sự sống có sau khi chết hay không, sư ông Làng Mai đã có một cuộc vấn đáp thâm thúy về sự sống và cái chết .
Theo sư ông, sự sống luôn xuất hiện đồng thời với cái chết, không có trước mà cũng không có sau. Sự sống không hề tách rời khỏi cái chết. Nơi nào có sự sống thì nơi đó có cái chết và nơi nào có cái chết thì nơi đó có sự sống .
Thiền sư chỉ ra rằng, các nhà sinh vật học khi quan sát cơ thể con người đã nhận thấy rằng cái sinh và cái diệt diễn ra đồng thời. Như vậy, có nghĩa ra, chúng ta đang sống, tồn tại, cũng là đang chết đi trong từng phút, từng giây, từng sát na mà ta tồn tại.
Thiền sư cũng nghiên cứu và phân tích : “ Nói một cách khoa học thì tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nhìn thấy cái sinh và cái diệt đang diễn ra trong giờ phút hiện tại, đó là thực sự. Bởi vì có những tế bào chết đi nên những tế bào mới được sinh ra và vì có những tế bào được sinh ra nên mới có những tế bào chết đi. Chúng nương vào nhau để biểu lộ .
Do vậy, tất cả chúng ta đang kinh nghiệm tay nghề sự sống và cái chết trong từng giây, từng phút. Đừng nghĩ rằng tất cả chúng ta chỉ được sinh ra từ ngày tháng ghi trong giấy khai sinh, đó không phải là ngày sinh thật sự. Trước ngày giờ đó thì tất cả chúng ta đã xuất hiện rồi. Trước khi được thụ thai trong bào thai của mẹ thì tất cả chúng ta đã xuất hiện trong cha và mẹ của tất cả chúng ta dưới một hình tướng khác. Vì vậy mà hoàn toàn có thể nói không có sinh, không có một điểm khởi đầu thực sự, và cũng không có kết thúc ” .
