Hệ sinh thái biển là nền tảng để phát triển kinh tế – xã hội (Kỳ cuối)
Hệ sinh thái (HST) biển Việt Nam đa dạng và phong phú, về cơ bản mang đặc điểm của HST biển nhiệt đới gió mùa, tính chất mùa thể hiện rõ cho từng vùng, tuy nhiên có bốn nhóm HST đặc trưng là cơ sở nền tảng cho phát triển kinh tế-xã hội.
Hệ sinh thái rạn san hô (coral reef)
Rạn sinh vật biển là một trong những HST rực rỡ của biển Nước Ta, thường phân bổ trong những vùng nước biển nông ven bờ và quanh những hải đảo của nước ta, với hơn 200 điểm có tổng diện tích quy hoạnh khoảng chừng 110.000 ha. Rạn sinh vật biển phân bổ tập trung chuyên sâu ở những vùng biển quanh quần đảo Đảo Cô Tô, Hạ Long ( Quảng Ninh ) ; Cát Bà, Bạch Long Vĩ ( Hải Phòng Đất Cảng ) ; hòn đảo Cù Lao Chàm ( Quảng Nam ) ; vịnh Văn Phong, vịnh Nha Trang ( Khánh Hoà ) ; ven bờ Ninh Hải ( Ninh Thuận ) ; vịnh Cà Ná, hòn đảo Phú Quý ( Bình Thuận ) ; Quần đảo Côn Đảo ( Bà Rịa – Vũng Tàu ) ; và hòn đảo Phú Quốc, Nam Du ( Kiên Giang ) .
Đây là những vùng giàu tiềm năng trong bảo tồn đa dạng sinh học, nguồn giống hải sản tự nhiên, nguồn lợi sinh vật biển và phục vụ phát triển du lịch sinh thái. Trong các HST rạn san hô ở nước ta, đã ghi nhận, phát hiện được hơn 1.780 loài, trong đó, cá là nhóm có tính đa dạng sinh học cao nhất; nhóm động vật thân mềm khoảng hơn 400 loài.
Rạn san hô là một trong những HST đặc sắc của biển Việt Nam. (Ảnh minh họa) Rạn sinh vật biển là một trong những HST phong phú nhất và cũng mang lại nhiều dịch vụ HST cho con người. Các dịch vụ rạn sinh vật biển mang lại hoàn toàn có thể kể đến : Hải sản, bảo vệ bờ biển ( shoreline protection ), duy trì đa dạng sinh học, chế biến dược phẩm ( thuốc ), và nhiều tiềm năng dịch vụ khác thôi thúc can đảm và mạnh mẽ nền công nghiệp du lịch và vui chơi. Ví dụ như, hơn 150.000 km bờ biển của hơn 100 vương quốc đang được bảo vệ bởi rạn sinh vật biển [ Burke et al, 2011 ] ; nhiều nghiên cứu và điều tra vào thế kỷ 21 cho thấy, rạn sinh vật biển là dược liệu vô cùng công hiệu với hơn 50% những nghiên cứu và điều tra về thuốc chữa ung thư mới tập trung chuyên sâu vào những sinh vật biển [ Fennical, 1996 ], rạn sinh vật biển còn từng được sử dụng để điều trị ung thư, HIV, tim mạch và những bệnh lý khác .Tại những nước đang tăng trưởng, khu vực rạn sinh vật biển cung ứng khoảng chừng một phần tư lượng cá bắt được và phân phối thức ăn cho khoảng chừng 1 tỉ người châu Á [ Monre, 2001 ]. Về giá trị kinh tế tài chính, dịch vụ hệ sinh thái rạn sinh vật biển cung ứng những mẫu sản phẩm và dịch vụ có giá trị ước tính trung bình khoảng chừng 375 tỉ USD / năm cho hàng triệu người [ Costanza Robert et al, 1997 ] .Tại Nước Ta, đã có một số ít điều tra và nghiên cứu về giá trị kinh tế tài chính của rạn sinh vật biển tại những khu bảo tồn biển. Nama et al ( 2005 ) đã nhìn nhận giá trị của 128 ha rạn sinh vật biển tại khu bảo tồn biển vịnh Nha Trang ; những hoạt động giải trí vui chơi du lịch như lặn, chèo thuyền … đã tạo ra doanh thu 4,25 triệu USD tương tự 332 USD / ha / năm, gồm có lượng tiêu thụ của hành khách là 2,402,105 USD, trong đó, giá trị bổ trợ từ tiêu dùng trực tiếp là 589,011 USD, giá trị từ tiêu dùng gián tiếp là 642,528 USD .Theo nhìn nhận của Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển hội đồng, tổng giá trị những loại sản phẩm dịch vụ của HST rạn sinh vật biển của nước ta ước tính vào tầm 100 triệu USD / năm, trong đó 1 km2 rạn sinh vật biển hoàn toàn có thể cung ứng lượng món ăn hải sản đánh bắt cá lên tới 10.000 USD. Đối với ngành công nghiệp đánh bắt cá và nuôi trồng thủy hải sản tại địa phương, tổng giá trị bổ trợ từ tính năng tương hỗ của rạn sinh vật biển tại Khu bảo tồn Hòn Mu được ước tính vào tầm 2 triệu USD [ Khan Nam et al., 2005 ] .
Hệ sinh thái rừng ngập mặn
Rừng ngập mặn ( RNM ) là quần thể thực vật được phân bổ dọc bờ biển, vùng cửa sông và vùng nhiệt đới gió mùa trên quốc tế. Đây là HST thái có trữ lượng carbon cao với phần nhiều carbon tập trung chuyên sâu trong đất .
Theo thống kê, năm 2015, cả nước có 57.211 ha RNM trải dài ở 28 tỉnh, thành phố ven biển. RNM đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp cho nhân dân trong vùng các loại lâm sản như gỗ, thức ăn…; Đây cũng là nơi lưu trú, sinh sản, kiếm ăn của các loài sinh vật, thủy sản có giá trị như chim nước, chim di cư. Ngoài ra, RNM còn có chức năng to lớn trong việc bảo vệ đường bờ sông, bờ biển khỏi xói lở, bảo vệ đê điều, ruộng vườn, nhà cửa, làng mạc, đồng thời điều hóa khí hậu cho khu vực. Vì vậy, RNM đang thực hiện những chức năng và vai trò sinh thái to lớn đối với tài nguyên, môi trường và sự phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt là chúng đem lại sinh kế, nguồn thức ăn và những lợi ích lâu dài khác cho đời sống của hàng ngàn người dân sống trong khu vực [Nguyễn Xuân Hòa và đồng nghiệp, 2010]. Bên cạnh đó rừng ngập mặn còn đóng vai trò tích cực trong việc hấp thụ CO2, một khu RNM 15 năm tuổi có thể hấp thụ 90.24 tấn CO2/ha/năm [Jim Enright, 2000], góp phần đáng kể trong việc giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu.
Những cơn bão đổ xô vào Nước Ta trong ba năm qua, những nơi nào có RNM được bảo vệ tốt thì đê biển mặc dầu chỉ được thiết kế xây dựng bằng đất nện vẫn đứng vững vàng. Ngược lại, những đê biển bằng bê-tông hoặc kè đá ở những khu vực không có RNM hoặc rừng bị chặt phá thì đê biển đều bị phá vỡ. Kết quả khảo sát ở những vương quốc có sóng thần cũng cho thấy những dải RNM hoàn toàn có thể làm giảm cường độ của sóng thần từ 50 % đến 90 % nên những làng mạc sau RNM ít bị ảnh hưởng tác động. Ví dụ như RNM ven biển đồng bằng sông Cửu Long có vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng trong việc bảo vệ hơn 7 nghìn km đê biển, đê cửa sông ven biển, bờ bao, bảo vệ đời sống và sinh kế của hội đồng dân cư ven biển. Trong khi đó, giá trị ước tính của 3.100 ha RNM ở Vườn quốc gia ( VQG ) Xuân Thủy, tỉnh Tỉnh Nam Định khoảng chừng 2,6 triệu đồng / ha / năm, với công dụng bảo vệ 10,5 km mạng lưới hệ thống đê điều [ Thúy Ngọc, năm trước ] .Theo nghiên cứu và điều tra của Nguyễn Minh Huyền và tập sự ( 2010 ), Nguyễn Quang Hùng và tập sự ( 2013 ), giá trị kinh tế tài chính của HST rừng ngập mặn trong khoảng chừng tử 0.204 đến 1.67 tỉ / ha / năm ; Của HST rạn sinh vật biển là 1.71 đến 11.42 tỉ VNĐ / ha / năm và HST thảm cỏ biển là 0.656 tỉ VNĐ / ha / năm. Trong khi đó, điều tra và nghiên cứu của Trần Đình Lân và tập sự ( năm ngoái ) đã định giá mẫu sản phẩm và dịch vụ của HST hòn đảo Bạch Long Vĩ là khoảng chừng 599 tỉ VNĐ / năm ( 26,62 triệu USD ) tương tự với 94,3 triệu VNĐ / ha / năm ; hòn đảo Bạch Long Vĩ là 267,5 tỉ VNĐ / năm ( 12 triệu USD ) tương tự với 30,742 triệu / ha / năm ; hòn đảo Thổ Chu là 562,2 tỉ / năm ( khoảng chừng 25 triệu USD ) tương tự với 125,47 triệu / ha / năm .
Hệ sinh thái cỏ biển (seagrass)
HST cỏ biển tập trung chuyên sâu đa phần ở khu vực biển ven bờ có độ sâu từ 0 – 20 m thuộc một số ít khu thủy vực ven bờ, đầm thủy triều cửa sông nhỏ và ven những hòn đảo Nước Ta, quanh hòn đảo Phú Quốc và 1 số ít vùng cửa sông, đầm phá ở khu vực miền Trung như đầm Tam Giang – Cầu Hai, đầm Thủy triều, … Hiện nay đã xác lập được diện tích quy hoạnh phân bổ thảm cỏ biển ở Nước Ta là hơn 20.000 ha. Trong đó phân bổ ở khu vực ven bờ chiếm khoảng chừng 50 % tương tự 10.000 ha. Số lượng những quần xã sinh vật trên thảm cỏ biển ở Nước Ta là gần 1500 loài với hơn 1000 loài là những thảm cỏ biển ven bờ [ Nguyễn Thị Thu và tập sự, 2011 ] .
HST cỏ biển cũng đem lại nhiều giá trị tiềm năng để phát triển kinh tế biển. (Ảnh minh họa) Do đặc trưng khí hậu môi trường tự nhiên biển Bắc Nam khác nhau ở nước ta, nên cũng như sinh vật biển nói chung, thành phần loài cỏ biển cũng khác nhau giữa hai vùng phía Bắc ( từ Quảng Ninh tới TP. Đà Nẵng ) và phía Nam ( từ TP. Đà Nẵng tới vịnh Đất nước xinh đẹp Thái Lan ) .Cũng như nhiều HST khác, HST cỏ biển cũng đem lại những giá trị tiềm năng đáng ghi nhận. Cỏ biển là nơi cư trú của những loài sinh vật biển. Bên cạnh đó, HST cỏ biển còn có giá trị dịch vụ HST so với vùng bờ biển như phân phối bãi đánh bắt cá cá, chắn sóng biển, phân phối oxy và giúp chống xói mòn ven biển. Mỗi mét vuông cỏ biển hoàn toàn có thể tạo ra 10 lít O2 hòa tan, góp thêm phần cân đối O2 và CO2 trong nước, làm giảm hiệu ứng nhà kính khi hấp thụ CO2 vào nước. Trong thời hạn một năm, 0,44 ha cỏ biển hoàn toàn có thể tạo ra 10 tấn lá làm nguồn thức ăn, sinh cảnh và nơi sinh sản của nhiều loài động vật hoang dã không xương sống, có xương sống cả ở quy trình tiến độ con non và trưởng thành .
Các loài cỏ biển cũng đóng góp vào mạng lưới thức ăn, hoặc trực tiếp thông qua các động vật ăn cỏ biển hay gián tiếp sau khi các loài thực vật cỏ biển chết đi và trở thành thức ăn mùn bã [VASI, 2017]. Costansa (2000) cho rằng vai trò của cỏ biển là rất quan trọng, chúng tham gia trong chu trình dinh dưỡng ở biển ven bờ, ước tính khoảng 3,8 nghìn tỉ USD và giá trị trung bình đạt 212.000 USD/1 ha cỏ biển/năm. Ngoài giá trị sinh thái như điều chỉnh môi trường, bãi đẻ của một số loài hải sản, v.v. cỏ biển còn được sử dụng trực tiếp trong nhiều ngành kinh tế như làm giấy viết, hóa chất, vật liệu xây dựng, thuốc chữa bệnh, thực phẩm, thủ công mỹ nghệ, phân bón,… Ngoài ra, theo nghiên cứu của TS Cao Văn Lương (2019), mặc dù có diện tích không nhiểu chỉ chiếm 0,2% diện tích đáy đại dương của thế giới, cỏ biển lại có khả năng lưu trữ carbon cao, gấp 2-3 lần khả năng lưu trữ carbon của rừng thường xanh.
HST biển của Nước Ta phong phú và đa dạng và phong phú, có tiềm năng lớn, cơ bản mang đặc thù của HST biển Nhiệt đới gió mùa, đặc thù mùa bộc lộ rõ cho từng vùng, tuy nhiên có bốn nhóm HST đặc trưng là cơ sở nền tảng cho tăng trưởng kinh tế-xã hội. Những HST này đóng vai trò quan trọng cho tăng trưởng nhiều mô hình kinh tế tài chính biển. Việc duy trì, tăng trưởng những HST biển trong nội hàm của “ kinh tế tài chính xanh lam ” – Blue Econmy để khai thác đúng giá trị tiềm năng của biển là khuynh hướng sắp tới của nước ta, tương thích với xu thế chung của toàn thế giới .Thành phần loài cỏ biển phía Bắc ít hơn, cho tới nay chỉ mới biết 9 loài, với đặc trưng cận nhiệt đới – ôn đới thuộc chi Zostera. Các loài còn lại đều phân bổ rộng trong vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương, thấy cả ở vùng biển phía Nam .Vùng biển phía Nam có thành phần loài giàu hơn ( 12 loài ), với những loài phân bổ từ Đông Phi tới nước Australia ( Thalassodendron ciliatum, Cymodocea rotundata, Cymodocea serrulata, S. isoetifolium ). Các loài còn lại phân bổ rộng trong khu vực, thấy cả ở vùng phía Bắc. Đáng chú ý quan tâm là loài Enhalus acoroides cũng là loài có phân bổ rộng, nhưng cho tới nay mới chỉ thấy ở vùng biển phía Nam. Căn cứ vào những tài liệu khảo sát trong bước đầu hoàn toàn có thể nhận xét, phân bổ loài có xu thế tăng dần từ Bắc vào Nam : vùng ven biển Quảng Ninh – TP. Hải Phòng có 5 loài, Thừa Thiên – Huế có 6 loài, Phú Yên có 7 loài, Khánh Hòa có 9 loài, Bà Rịa – Vũng Tàu ( Côn Đảo ) có 11 loài .
