Hệ động vật châu Á (Fauna of Asia) là tổng thể tất cả các loài động vật sinh sống ở châu Á và các vùng biển và đảo xung quanh nó, chúng được coi là hệ động vật của châu Á. Vì không có ranh giới địa lý sinh học tự nhiên ở phía tây giữa châu Âu và châu Á nên thuật ngữ “hệ động vật của châu Á” hơi khó nắm bắt. Châu Á là châu lục đa dạng về kiểu sinh thái, có đủ các kiểu môi sinh, trong đó, châu Á ôn đới là phần phía đông của Cổ Bắc giới (đến lượt nó là một phần của Holarctic), và phần đông nam của nó thuộc khu vực sinh thái Đông Dương (Indomalaya). Châu Á cho thấy sự đa dạng đáng chú ý về môi trường sống, với sự thay đổi đáng kể về lượng mưa, độ cao, địa hình, nhiệt độ và lịch sử địa chất, thể hiện qua sự phong phú của đời sống các loài động vật. Trong đó, những loài động vật đặc sắc của châu Á có thể kể đến như hổ, vượn, đười ươi, gấu trúc, bò tót…
Sự hình thành hệ động vật hoang dã châu Á khởi đầu từ Đại Trung sinh với sự chia cắt của siêu lục địa Laurasian. Châu Á trộn lẫn những yếu tố từ cả hai siêu lục địa cổ đại Laurasia và Gondwana. Các nguyên tố Gondwanian được gia nhập từ châu Phi và Ấn Độ, chúng tách ra khỏi Gondwana khoảng chừng 90 MYA, mang theo hệ động thực vật có nguồn gốc từ Gondwana về phía bắc. Băng hà trong thời kỳ băng hà gần đây nhất và sự nhập cư của con người đã tác động ảnh hưởng đến sự phân bổ của hệ động vật hoang dã châu Á. Lục địa Âu-Á và Bắc Mỹ nhiều lần được nối với nhau bằng cây cầu đất Bering và có những loài động vật hoang dã có vú và hệ chim rất giống nhau, với nhiều loài Á-Âu đã chuyển dời vào Bắc Mỹ, và ít loài Bắc Mỹ chuyển dời vào Á-Âu hơn ( nhiều nhà động vật hoang dã học coi Palearctic và Nearctic trở thành một Holarctic duy nhất ). Nói chung hệ động vật hoang dã châu Á là sự thống nhất trong phong phú của những vùng địa lý .
Các vùng địa lý[sửa|sửa mã nguồn]
Nhìn chung, tổng diện tích quy hoạnh rừng ở châu Á chiếm chừng 13 % tổng diện tích quy hoạnh rừng quốc tế. Rừng tự tạo có sự tăng trưởng nhất định. Phần Nga châu Á, phía đông bắc Trung Quốc và phía bắc Triều Tiên là vùng đất rừng lá kim phân bổ to lớn trên quốc tế, lượng tích tụ đa dạng và phong phú. Thực vật ở vùng Hoa Nam và phía tây nam Trung Quốc, sườn phía nam vùng núi Nhật Bản cùng với sườn phía nam của mạch núi Himalaya vô cùng đa dạng và phong phú, trừ cây lá rộng thông dụng ra, lại có cây kè, cọ xẻ, cây sam và cây thủy sam. Rừng rậm nhiệt đới gió mùa ở Khu vực Đông Nam Á chiếm địa vị trọng điểm trong rừng rậm quốc tế, nổi tiếng với một dãy quần xã thực vật truyền kiếp và phong phú và đa dạng. Giống cây đa phần của nó có họ Dầu, lại có những ” hóa thạch sống ” như cây sa la, cây bạch quả và cây vạn tuế. Tổng diện tích thảo nguyên châu Á chiếm chừng 15 % tổng diện tích quy hoạnh thảo nguyên quốc tế. [ 1 ] Với sự phong phú như vậy, châu Á hoàn toàn có thể phân loại thành :
Khu vực châu Âu-Viễn Đông[sửa|sửa mã nguồn]
Vùng ôn đới và châu Âu-Siberia là vùng lớn nhất của Cổ Bắc giới (Palearctic), nơi chuyển tiếp từ lãnh nguyên (đài nguyên) ở các vùng phía bắc của Nga và Scandinavia đến rừng Taiga rộng lớn hay rừng cây lá kim, những khu rừng cây lá kim trải dài khắp lục địa. Nước dạng lỏng không có nhiều trong phần lớn mùa đông, thực vật và nhiều loài động vật trải qua thời kỳ ngủ đông trong mùa đông, trong đó quá trình trao đổi chất diễn ra rất chậm. Phía nam của rừng Taiga là một vành đai rừng hỗn hợp rừng lá rộng ôn đới và rừng lá kim ôn đới. Khu vực rộng lớn này được đặc trưng bởi nhiều loài động thực vật được chia sẻ môi trường sống. Chính những yếu tố về khí hậu và môi trường như trên đã định hình khu hệ động vật nơi đây theo hướng chủ đạo là các loài động vật thích nghi với cái lạnh,một số loài động vật có vú đặc trưng là hươu Siberia, sói xám, nai sừng tấm. Một số hệ động vật đặc trưng nơi đây như hệ động vật Nga.
Lưu vực Địa Trung Hải[sửa|sửa mã nguồn]
Các vùng đất giáp biển Địa Trung Hải ở Tây Nam Á là nơi có những vùng sinh thái lưu vực Địa Trung Hải, cùng tạo thành vùng khí hậu Địa Trung Hải lớn nhất và phong phú nhất trên quốc tế, với mùa đông thường ôn hòa, mưa nhiều và mùa hè khô nóng. Bức tranh tổng thể và toàn diện của những khu rừng Địa Trung Hải với những rừng cây và cây bụi ở lưu vực Địa Trung Hải là nơi sinh sống của 13.000 loài đặc hữu. Lưu vực Địa Trung Hải cũng là một trong những vùng địa lý sinh học có rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng cao nhất quốc tế, chỉ 4 % thảm thực vật nguyên thủy của khu vực còn sót lại và những hoạt động giải trí của con người, gồm có chăn thả gia súc quá mức, phá rừng và quy đổi đất để làm đồng cỏ, nông nghiệp hoặc đô thị hóa, đã làm suy thoái và khủng hoảng phần đông khu vực. Tổ chức Bảo tồn Quốc tế đã chỉ định lưu vực Địa Trung Hải là một trong những điểm trung tâm về đa dạng sinh học của quốc tế .
Sa mạc Trung Đông[sửa|sửa mã nguồn]
Một vành đai lớn của những sa mạc và hoang mạc, gồm có cả sa mạc Ả Rập, ngăn cách những vùng sinh thái Palearctic, Afrotropic và những vùng thực sự của châu Á. Khu vực này gồm có những vùng sinh thái sa mạc này trong Cổ Bắc giới / Palearctic ; những nhà địa lý sinh học khác xác lập ranh giới giữa những vùng là vùng chuyển tiếp giữa vùng sinh thái sa mạc và vùng sinh thái lưu vực Địa Trung Hải ở phía bắc, nơi tọa lạc của những sa mạc ở Afrotropic, trong khi những quan điểm khác đặt ranh giới qua giữa sa mạc. Về sự hiện hữu của khu hệ động vật hoang dã, những loài linh dương sa mạc, mèo cát và thằn lằn đuôi gai là một số ít loài thích nghi với sa mạc và sống sót trong thiên nhiên và môi trường khắc nghiệt, cháy bỏng và khô cằn này gọi chung là kiểu động vật hoang dã sa mạc. Nhiều loài, ví dụ điển hình như linh cẩu sọc, chó rừng và lửng mật đã tuyệt chủng ở khu vực này do nạn săn bắn, sự xâm phạm của con người và tàn phá môi trường tự nhiên sống. Các loài khác đã được tái gia nhập thành công xuất sắc, ví dụ điển hình như linh dương sừng thẳng Ả Rập và linh dương cát .
Tây Á và Trung Á[sửa|sửa mã nguồn]
Dãy núi Caucasus trãi dài giữa Biển Đen và Biển Caspi, là một phức tạp đặc biệt quan trọng phong phú và đa dạng của rừng hỗn hợp lá kim, lá rộng và rừng hỗn hợp, và gồm có những khu rừng mưa ôn đới của vùng sinh thái rừng rụng lá Euxine-Colchic. Trung Á và cao nguyên Iran là nơi có đồng cỏ khô và lưu vực sa mạc, với rừng trên núi, rừng cây và đồng cỏ ở những núi cao và cao nguyên của khu vực. Ở miền nam châu Á, ranh giới của Palearctic phần đông là theo chiều dọc. Các chân núi ở độ cao trung bình của Himalaya trong khoảng chừng 2000 – 2500 m tạo thành ranh giới giữa vùng sinh thái Palearctic và Indomalaya. Hệ động vật chủ đạo ở đây là những khu hệ động vật hoang dã đồng cỏ với đặc trưng là chân dài cánh rộng để chạy nhảy sải bước trên những thảo nguyên bát ngát, tiêu biểu vượt trội như hệ động vật hoang dã Mông Cổ …
Khu vực Đông Á[sửa|sửa mã nguồn]
Khu vực Đông Á nổi bật với các vùng sinh thái của Trung Quốc, Triều Tiên và Nhật Bản có độ ẩm và ôn đới cao hơn so với Siberia và khu vực Trung Á liền kề, đồng thời là nơi có nhiều rừng hỗn giao, rừng lá rộng và rừng lá kim ôn đới phong phú, hiện nay chủ yếu giới hạn ở các khu vực miền núi, do các vùng đất thấp và lưu vực sông đông dân cư đã được chuyển đổi thành đất sử dụng trong nông nghiệp (đất nông nghiệp) và thâm canh cùng với đất đô thị. Khu vực Đông Á không bị ảnh hưởng nhiều bởi băng hà trong Kỷ băng hà.
Ở phần phía nam cận nhiệt đới của Trung Quốc và Nhật Bản, rừng ôn đới Palearctic chuyển tiếp sang rừng nhiệt đới gió mùa và cận nhiệt đới của Indomalaya, tạo ra một hỗn hợp phong phú và phong phú và đa dạng giữa những loài động thực vật. Các dãy núi phía tây nam Trung Quốc ( Vân Nam ) cũng được coi là điểm trung tâm đa dạng sinh học, ví dụ như dãy Himalaya chứa khoảng chừng 8 % những loài chim trên quốc tế. Ở Khu vực Đông Nam Á, những dãy núi cao tạo thành những lưỡi của hệ động thực vật Palearctic ở miền bắc Myanmar và miền nam Trung Quốc. Các tiền đồn nhỏ khác biệt ( hòn đảo trên khung trời ) nằm xa về phía nam như miền trung Myanmar, cực bắc Nước Ta và vùng núi cao của Đài Loan. Hệ động vật hoang dã TT ở khu vực này là hệ động vật hoang dã Trung Quốc với khu hệ động vật hoang dã những loài trải dài trên chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc là TT của vùng Đông Á .
Tiểu lục địa Ấn Độ[sửa|sửa mã nguồn]
Tiểu lục địa Ấn Độ gồm có hầu hết vùng Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, Nepal, Bhutan và Sri Lanka. Các dãy Hindu Kush, Karakoram, Himalaya và Patkai số lượng giới hạn sinh vật ở phía tây-bắc, bắc và đông bắc. Những dãy này được hình thành do sự va chạm của tiểu lục địa Ấn Độ trôi về phía bắc với châu Á mở màn từ 45 triệu năm trước. Hindu Kush, Karakoram và Himalaya là ranh giới địa lý sinh học chính giữa hệ động vật hoang dã kiểu nhiệt đới gió mùa và hệ động vật hoang dã kiểu cận nhiệt đới của tiểu lục địa Ấn Độ và chủ quyền lãnh thổ Palearctic với khí hậu ôn hòa. Tây Ghats và Sri Lanka là những điểm trung tâm đa dạng sinh học quan trọng. Đặc trưng của tiểu lục địa Ấn Độ điển hình nổi bật là khí hậu nhiệt đới gió mùa gió mùa rõ ràng. Hệ động vật hoang dã đặc trưng và tiêu biểu vượt trội nơi đây chính là hệ động vật hoang dã Ấn Độ với dạng chủ yếu là những loài động vật hoang dã rừng nhiệt đới gió mùa .
Khu vực Đông Dương[sửa|sửa mã nguồn]
Vùng sinh thái Đông Dương gồm có hầu hết lục địa Khu vực Đông Nam Á hay còn gọi là bán đảo Đông Dương hay bán đảo Trung Ấn, gồm có Myanmar, Vương Quốc của nụ cười, Lào, Nước Ta và Campuchia, cũng như những khu rừng cận nhiệt đới ở miền nam Trung Quốc, chẵn hạn như ở Vân Nam. Nó bao trùm phần phong phú nhất của chủ quyền lãnh thổ Indomalayan, với những quần xã sinh vật chiếm lợi thế là rừng lá rộng ẩm nhiệt đới và cận nhiệt đới và rừng lá rộng khô. Các loài mới và thậm chí còn cả những họ thường được tìm thấy ở đó ( ví dụ : chuột đá Lào ). Đây là nơi sinh sống của khoảng chừng 500 loài động vật hoang dã có vú địa phương. Khu hệ chim cũng rất phong phú, có khoảng chừng 1.300 loài. Hơn 500 loài bò sát và hơn 300 loài lưỡng cư cũng xuất hiện tại đây, gồm có nhiều loài đặc hữu. Một trong những hệ động vật hoang dã tiêu biểu vượt trội cho khu vực Đông Dương là hệ động vật hoang dã Nước Ta với nền chủ yếu là những loài động vật hoang dã kiểu rừng nhiệt đới gió mùa gió mùa .
Thềm Sunda và Philippines[sửa|sửa mã nguồn]
Malesia là một khu vực nằm giữa ranh giới giữa lãnh thổ Indomalayan và Australasia. Nó bao gồm bán đảo Mã Lai và các đảo phía tây Indonesia (Sumatra, Java, Borneo và những đảo khác, được gọi là Sundaland hay đa đảo), Philippines, các đảo phía đông Indonesia và New Guinea. Trong khi Malesia có nhiều điểm chung về mặt thực vật học, các phần phía đông và phía tây của Dòng Wallace khác nhau rất nhiều ở các loài động vật trên cạn; Sundaland có chung hệ động vật với châu Á lục địa, trong khi các đảo phía đông của dòng Wallace hoặc thiếu động vật có vú trên cạn hoặc là nơi sinh sống của hệ động vật trên cạn có nguồn gốc từ hệ động vật Úc, bao gồm động vật có túi và chim ăn thịt. Tuy nhiên, côn trùng của New Guinea chủ yếu có nguồn gốc châu Á. Một số hệ động vật tiêu biểu có thể kể đến như hệ động vật Indonesia, hệ động vật Philippines, hệ động vật Singapore…
Tác động của con người[sửa|sửa mã nguồn]
Trên khắp châu Á, những quần thể và môi trường tự nhiên sống của động vật hoang dã hoang dã đang bị tàn phá do hoạt động giải trí khai thác công nghiệp và nông nghiệp được trấn áp kém, do tăng trưởng hạ tầng ( thiết kế xây dựng đập, đập thủy điện, đường giao thông vận tải và những cơ sở du lịch ), và những hoạt động giải trí phạm pháp như săn bắn, kinh doanh động vật hoang dã hoang dã và trộm gỗ. Kết quả là mất đa dạng sinh học và mất sinh kế. Khu vực Đông Nam Á có tỷ suất phá rừng tương đối cao nhất so với bất kỳ khu vực nhiệt đới gió mùa lớn nào, và hoàn toàn có thể mất 3/4 rừng nguyên sinh vào năm 2100 và lên tới 42 % đa dạng sinh học. Đa dạng sinh học của khu vực Khu vực Đông Nam Á được cho là bị rình rập đe dọa nhiều nhất, với một số ít tỷ suất mất rừng cao nhất phối hợp với áp lực đè nén săn bắn nghiêm trọng và nhiều mối rình rập đe dọa khác .Văn hóa sử dụng động vật hoang dã hoang dã bừa bãi ( thích ăn thịt rừng khoái khẩu, đặc sản nổi tiếng ) phối hợp với đói nghèo, ngày càng tăng dân số và tăng trưởng kinh tế tài chính nhanh gọn đã tạo ra một làn sóng áp lực đè nén lên những hệ sinh thái tự nhiên. Đặc biệt, sự tăng trưởng kinh tế tài chính ngoạn mục của Trung Quốc đang làm stress nguồn phân phối tài nguyên vạn vật thiên nhiên trong toàn khu vực vì Trung Quốc là thị trường tiêu thụ động vật hoang dã có quy mô quá lớn, là cối xay thịt cho số phận của những động vật hoang dã hoang dã trong đó gây áp lực đè nén trực tiếp lên hệ động vật hoang dã của những nước Khu vực Đông Nam Á là nguồn cung phụng quan trọng cho thị trường Trung Quốc .Thương Hội Bảo tồn Động vật hoang dã ( WCS ) khuyến nghị nhà nước những vương quốc Châu Á phải có kế hoạch hành vi nhằm mục đích bảo vệ những loài động vật hoang dã đang nằm trong list bảo tồn. Các loài này gồm hổ, đười ươi, cá da trơn Mekong khổng lồ, tê giác Châu Á, rùa sông Châu Á khổng lồ và kền kền Châu Á. WCS đang hối thúc nhà nước những nước làm theo khẩu hiệu “ 3 R ” là : công nhận ( recognition ), nghĩa vụ và trách nhiệm ( responsibility ) và hồi sinh ( recovery ). Mặc dù mỗi loài động vật hoang dã Châu Á trong list phải đương đầu với những thử thách từ nhiều tác nhân khác nhau như mất thiên nhiên và môi trường sống, săn bắt và kinh doanh trái phép, nhà nước những vương quốc Châu Á đều có năng lực và phương tiện đi lại kinh tế tài chính để tránh được rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng. Thời gian đã không còn đối với một số ít loài động vật hoang dã hoang dã của Châu Á, nổi bật là hai loài động vật hoang dã có vú – bò xám, một loài gia súc hoang dã được phát hiện ở Khu vực Đông Nam Á, và cá heo nước ngọt Trung Quốc đã tuyệt chủng .
- Geptner, V. G., Sludskij, A. A. (1972). Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Vysšaia Škola, Moskva. (In Russian; English translation: Heptner, V.G., Sludskii, A. A., Komarov, A., Komorov, N.; Hoffmann, R. S. (1992). Mammals of the Soviet Union. Vol III: Carnivores (Feloidea). Smithsonian Institution and the National Science Foundation, Washington DC).
- Pocock, R. I. (1939). The Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Mammalia. – Volume 1. Taylor and Francis Ltd., London. Pp. 199–222.
- C.B.Cox, P.D.Moore, Biogeography: An Ecological and Evolutionary Approach. Wiley-Blackwell, 2005
- Price, T. D., J. Zee, K. Jamdar, and N. Jamdar. 2003. Bird species diversity along the Himalaya: a comparison of Himachal Pradesh with Kashmir J. Bombay Nat. Hist. Soc. 100:394–410
- Helgen, K.M., Groves, C.P. Biodiversity in Sri Lanka and the Western Ghats. Science, vol 308, 8.apr. 2005
- R.J.Whittaker, J.M.Fernández-Palacios, Island Biogeography. Ecology, evolution, and conservation. Oxford University Press, 2007
- C.C.Emig, P.Geistdoerfer, The Mediterranean deep-sea fauna: historical evolution, bathymetric variations and geographical changes, Carnets de Géologie / Notebooks on Geology, 2004
- N.S. Sodhi et al., Southeast Asian biodiversity: an impending disaster. Trends in Ecology& Evolution, Vol.19, Issue 12, 2004
- Hughes, A. (2017) Understanding the drivers of Southeast Asian biodiversity loss, Ecosphere. 10.1002/ecs2.1624
