7,586 lượt xem
Trong những truyện cổ tích thì từ hàng nghìn năm trước, người nước ta đã có tục nhuộm răng .
Theo truyền thuyết, tục này đi cùng với tục xăm mình và ăn trầu. Không chỉ người Kinh mới có tục nhuộm răng mà các dân tộc khác như Thái, Si La… cũng có tục này nhưng mỗi nơi, mỗi dân tộc đều có cách nhuộm răng khác nhau về ý nghĩa, thẩm mỹ, sức khỏe và chất liệu sử dụng trong lúc nhuộm như người Thái ở Việt Bắc thì họ nhuộm răng và ăn trầu là làm cho răng bền chắc tránh sâu răng.
Tục nhuộm răng là tục cổ xưa của dân tộc bản địa Việt, có từ thời những vua Hùng với tục ăn trầu. Sứ thần của nước Văn Lang ( Giao Chỉ ) vấn đáp vua nhà Chu ( Trung Quốc ) về tục ăn trầu “ Chúng tôi có tục ăn trầu để khử mùi ô uế và nhuộm cho răng đen … ”. Về thời Hùng Vương, ai cũng xăm mình. Ai cũng búi tóc hoặc cắt tóc ngắn ( nhưng cũng có người bỏ xõa tóc hoặc tết đuôi sam ). Ai cũng thích đeo hoa tai và nhiều vòng tay. Người ta nhuộm răng và ăn trầu ( Lịch sử Nước Ta, tập 1, Khoa Học Xã Hội, 1971, tr. 48 ). Trong văn chương, ca dao thì tục nhuộm răng và răng đen của người phụ nữ được ca tụng tôn vinh như một nét đẹp không hề thiếu được. Răng đen là nét đáng yêu được xếp vào hàng thứ tư trong cái duyên của người con gái : Một thương tóc bỏ đuôi gà Hai thương ăn nói mặn mà có duyên Ba thương má lúm đồng xu tiền Bốn thương răng láng hạt huyền kém thua Và để mê hoặc, để sửa soạn, để trang điểm người con gái khi nào cũng rất chú trọng đến hàm răng đen quyến rũ của mình : Lấy chồng cho đáng tấm chồng Bỏ công trang điểm má hồng răng đen Năm quan mua lấy miệng cười Mười quan chẳng tiếc, tiếc người răng đen.
Tục nhuộm răng đen có từ thuở xa xưa, nhưng chỉ thông dụng ở miền Trung và miền Bắc. Từ thuở mười ba – mười bốn tuổi, trai gái đều thích nhuộm răng. Việc nhuộm răng nhiêu khê, phải trải qua nhiều giai đoạn, kéo dài một tuần có khi đến nửa tháng và những thứ thuốc gia truyền thường được xem như một thứ gia bảo, người ngoài khó biết được công thức pha chế của họ.
Thông thường người ta chỉ nhuộm răng sau khi đã thay hàng loạt răng sữa, thời hạn đó là thích hợp nhất để nhuộm vì lúc ấy răng còn non, độ thấm của thuốc nhuộm dễ gắn chặt vào men và ngà răng hơn. Người bình dân thường nhuộm theo giải pháp đơn thuần, nhưng giới giàu sang hay quý tộc, quan lại lại nhuộm răng theo nhiều lối cầu kỳ với những chiêu thức gia truyền khác nhau. Huế là nơi còn lưu giữ được nhiều công thức chế thuốc nhuộm răng cũng như những thứ thuốc để duy trì mầu đen bóng của răng. Cách đây 70 năm có một bà thầy nhuộm răng nổi tiếng nhất ở kinh đô Huế không ai là không biết, đó là bà thầy Thại ở làng Sư Lỗ cách cầu Ngói Thanh Toàn một con sông. Bà thầy vừa hành nghề nhuộm răng vừa sản xuất thuốc nhuộm, thuốc xỉa, cao dán mắt, cao no hơi đầy bụng cho trẻ sơ sinh … Muốn nhuộm răng, những cô chiêu – cậu ấm phải ghi tên và đặt tiền cọc trước, có khi mất cả hàng tháng trời mới tới phiên mình được nhuộm. Mỗi đợt nhuộm là 15 người, ăn ở luôn tại nhà bà thầy trong suốt thời hạn nhuộm khoảng chừng từ 12 ngày đến nửa tháng. Chiều chiều bà thầy thường cho những cô chiêu câu ấm leo lên một đồi nhỏ trong làng quay mặt ra hướng đông, bảo họ há miệng to để gió biển thổi vào cho thuốc nhuộm mau khô ( ! ) và bà cũng kể cho những cô chiêu cậu ấm đó nghe về những chuyện cổ tích, danh nhân lịch sử dân tộc, lòng yêu nước, hiếu thảo với cha mẹ. Đặc biệt có một ông già mù phụ thêm hát vè Mụ Đội, vè Phạm Công Cúc Hoa, vè Lục Vân Tiên, vè thất thủ Kinh Đô … để mua vui cho những cô những cậu và những người hiếu kỳ đến xem. Thuốc nhuộm răng của bà thầy Thại ngày càng nổi tiếng vang khắp cả một vùng Trung kỳ, có mấy cái đại lý của bà ở chợ Đông Ba, Quảng Trị, Đông Hà vô tới Quảng Namon >, Tỉnh Quảng Ngãi … Đến năm 1949, không hiểu tại sao ông già mù hát vè bị Tây bắt và lôi ra bắn chết dưới dốc cầu An Cựu. Cả nhà bà thầy Thại dọn đi đâu mất trong ngày hôm ấy, nghe đâu mấy năm sau có người gặp bà ở cửa Tranh Đề. Tục nhuộm răng đen xưa là một nét văn hóa để phân biệt với những tộc người khác. Hầu như tổng thể người dân Việt Namon >, từ kẻ nghèo cho đến người giàu, từ nông dân cho đến điền chủ, hoàng thân quốc thích, vua chúa …, ai ai cũng nhuộm răng. Kể từ khi nền văn minh Tây phương xâm nhập can đảm và mạnh mẽ vào nước ta ( 1862 ), nhất là đầu những năm của thế kỷ 20, nhiều phụ nữ đã để răng trắng hay cạo hàm răng đen được nhuộm từ thuở mới thay răng để trở thành người phụ nữ mới nhằm mục đích tham gia vào công cuộc cải cách xã hội, trào lưu đòi nữ quyền, rầm rộ trong thời đại canh tân. Thuở ấy trong xã hội có hai phái kình chống nhau kịch liệt, một nhóm cho rằng để răng trắng, hớt tóc là bè lũ theo Tây, làm me Tây …, còn nhóm kia thì cho rằng búi tóc củ hành, răng đen, áo the quần vải là hủ lậu, kém văn minh … Bấy giờ người ta chỉ thấy, chỉ nhìn nhận cái vẻ bên ngoài mà không chú trọng cái nhân cách, tư tưởng ở bên trong … Đấy là tiến trình lưu lại sự mất dần của tục nhuộm răng ở nước ta. Riêng cá thể tôi thì hàm răng óng ả hạt huyền là một hình ảnh đẹp nhất trong đời niên thiếu, chính do mẹ tôi và những dì tôi là những người có những hàm răng với những chiếc răng đều đặn, óng ả đen mượt tựa hạt huyền, cho đến khi bà cụ 92 tuổi bà vẫn còn lại được 6 cái răng đen. Nét duyên dáng, móm mém với những chiếc răng thế kỷ làm cho khuôn mặt của bà đôn hậu và vui hơn, tôi nghĩ có lẽ rằng khi ba tôi cưới mẹ tôi phần nào hoàn toàn có thể là : Răng đen ai nhuộm cho mình
Cho duyên mình đẹp, cho tình anh say?
Hoài Thu (Sưu tầm)
