Trùng tu tháp cổ tại Di sản Văn hóa quốc tế Mỹ Sơn. ( Ảnh : Hữu Trung / TTXVN )Trong hành trình dài tìm lại hình hài vốn có cũng như những giá trị cổ xưa của mình, Di sản Văn hóa quốc tế Mỹ Sơn đã được đảm nhiệm sự hợp tác của những tổ chức triển khai trong và ngoài nước, chuyên viên đến từ nhiều vương quốc .
Vẻ đẹp huyền bí
Nằm cách thành phố Đà Nẵng gần 70km, thuộc địa phận xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, Thánh địa Mỹ Sơn là một quần thể kiến trúc gồm nhiều đền đài Chămpa cùng kiến trúc vô cùng độc đáo.
Bị quên lãng trong một thời hạn dài lên đến hàng thế kỷ, phải đến năm 1885 nơi đây mới được phát hiện và vào năm 1999 nơi này đã được UNESCO lựa chọn là di sản quốc tế như một vật chứng duy nhất về nền văn minh châu Á đã bị biến mất .
Khu thánh địa Mỹ Sơn nằm trong một thung lũng có đường kính rộng chừng 2 km, bao quanh là đồi núi trùng điệp. Đây từng là nơi tổ chức triển khai cúng tế cũng như là khu vực lăng mộ những vua quan, hoàng thân quốc thích của những vương triều Chăm Pa xưa .
[Infographics] Thánh địa Mỹ Sơn – Di sản văn hóa thế giới
Thánh địa Mỹ Sơn có niên đại khoảng chừng thế kỷ IV – sớm nhất ở Mỹ Sơn, vua Bhadresvara đã thiết kế xây dựng một ngôi đền dâng cúng vua Bhadravarman – – vị vua sáng lập dòng vua tiên phong vùng Amaravati vào cuối thế kỷ IV, được đồng nhất với thần Siva, trở thành tín ngưỡng thờ thần – vua cùng tổ tiên hoàng tộc .
Nơi đây là một quần thể với hơn 70 ngôi đền tháp mang nhiều phong thái kiến trúc điêu khắc tiêu biểu vượt trội cho từng quá trình lịch sử vẻ vang của vương quốc Champa .
Phong cách kiến trúc ở đây được chia làm 6 loại : phong thái cổ, Hòa Lai, Đồng Dương, Mỹ Sơn, PoNagar và phong thái của người dân Tỉnh Bình Định. Hầu hết những khu công trình kiến trúc, tác phẩm điêu khắc tại Mỹ Sơn đều chịu ảnh hưởng tác động của Ấn Độ giáo .
Kỹ thuật điêu khắc trên gạch của người Chăm rất ít Open trong những thẩm mỹ và nghệ thuật khác ở khu vực khác. Các tháp đều có hình chóp, hình tượng của đỉnh Meru thần thánh, nơi cư ngụ của những vị thần Hindu. Cổng tháp thường quay về phía Đông để nhận ánh sáng măt trời. Tường bên ngoài tháp thường trang trí hoa văn lá cuốn hình chữ S tiếp nối nhau .
Các công nhân tay nghề cao tham gia tham gia trùng tu nhóm tháp H dưới sự hướng dẫn của chuyên viên Ấn Độ. ( Ảnh : Hữu Trung / TTXVN )Các vật trang trí là tượng điêu khắc bằng sa thạch hình Makara ( con thú truyền thuyết thần thoại có nanh nhọn và vòi dài ), hình vũ nữ Apsara, sư tử, voi, chim thần Garuda, tượng người cầu nguyện. Chúng được xếp khít với nhau và đến thời nay vẫn chưa có khu công trình nghiên cứu và điều tra nào xác lập được chất kết dính, hình người, hình thù lên tháp .
Điểm điển hình nổi bật của nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc Chăm là bộc lộ sức sống mãnh liệt của con người với nội tâm lúc bay bổng sảng khoái, lúc trầm tĩnh ưu tư, lúc lại trăn trở day dứt. Mỗi một quy trình tiến độ lịch sử dân tộc đều mang dấu ấn riêng với những đường nét kiến trúc độc lạ. Thánh Địa Mỹ Sơn Quảng Nam không riêng gì cho thấy siêu phẩm ghi dấu của một nền kiến trúc Champa mà còn của cả nền văn hóa truyền thống khu vực Khu vực Đông Nam Á .
Tổng thể thánh địa : gồm hai ngọn đồi, đối lập nhau theo hướng Đông – Tây và ngay tại ngã tư của một con suối, những nhánh suối đã trở thành ranh giới tự nhiên chia nơi đây thành bốn khu vực A, B, C, D. Cách chia này hợp với yếu tố tử vi & phong thủy lại vừa tránh được thực trạng xé lẻ những tổng thể và toàn diện kiến trúc .
Trung tâm Thánh địa là một tháp chính ( Kalan ) và nhiều tháp phụ nhỏ phủ bọc xung quanh. Tháp chính có hai cửa theo hướng đông tây, mỗi cửa có 8 bậc cấp để đi lên và những vòm cuốn. Trên mỗi vòm cuốn là một hình tháp thu nhỏ, theo những tài liệu để lại thì đây là ngôi tháp cao nhất trong những tháp thánh địa ở Mỹ Sơn với độ cao 24 m, đáy tháp hình vuông vắn, mỗi cạnh dài 10 m. Trong tháp thờ một bộ Linga – Yoni lớn ( nay chỉ còn một bệ đá Yoni ) .
Phần trên tháp có 3 tầng, những tầng nhỏ dần lại và trên cùng là đỉnh tháp bằng sa thạch. Ở mỗi tầng đều có cửa giả, có hình người đứng dưới vòm cuốn. Hai cửa giả hai bên là hai vòm cuốn chồng lên nhau, trang trí hoa văn rất tinh xảo .
Thời gian và cuộc chiến tranh đã tàn phá di tích lịch sử nặng nè. Nhưng những gì còn lại ở nơi đây vẫn là vẻ đẹp huyền bí, kiến trúc độc lạ mang nét riêng không liên quan gì đến nhau của người Champa. Chính điều này mà đã lôi cuốn sự tò mò của hành khách trong và ngoài nước tới đây thăm quan và mày mò .
Thánh địa Mỹ Sơn không chỉ mang đậm nét kiến trúc riêng không liên quan gì đến nhau mà nơi đây còn mang đậm nét văn hóa truyền thống của người Chăm với những vũ điệu Chăm nhẹ nhàng, uyển chuyển. Độc đáo với những vũ điệu dâng lễ chính là điệu múa thiêng hướng vọng thần linh ở những ngôi đền tháp .
Du khách sẽ thấy những cô nàng vũ nữ Chăm thường đội trên đầu cây nến, nước, hoa trái, trầu cau để dâng mừng trông thật sôi động. Hay điệu múa Apsara là điệu múa dành cho sân khấu. Sự uyển chuyển, thướt tha ca tụng vẻ đẹp, những đường cong tuyệt mỹ mà tạo hóa đã ban tặng cho những người mẫu thuận tiện đi vào lòng hành khách khi tới Mỹ Sơn .
Ngoài ra nơi đây còn có nhiều hoạt động nghệ thuật đặc sắc như nghệ thuật diễn xướng dân gian, điệu múa cắn lửa, vũ điêu dâng lễ, múa đội nước…
Hợp tác quốc tế bảo tồn di sản
Trong những năm qua, Nước Ta và hội đồng quốc tế đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận để Di sản Văn hóa quốc tế Mỹ Sơn giữ gìn được truyền thống riêng cũng như những giá trị đích thực cho tương lai .
Trong hành trình dài tìm lại hình hài vốn có cũng như những giá trị cổ xưa của mình, Di sản Văn hóa quốc tế Mỹ Sơn đã đảm nhiệm, hợp tác với những tổ chức triển khai trong và ngoài nước, chuyên viên đến từ nhiều vương quốc, cơ quan của Trung ương như Viện Trùng tu di tích lịch sử, Viện Khảo cổ, Cục di sản, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Trung tâm Bảo tồn Di tích Danh thắng Quảng Nam … thực thi những dự án Bất Động Sản trọng điểm dự án Bất Động Sản của tổ chức triển khai Lerici Foundation trải qua tổ chức triển khai UNESCO hỗ trợ vốn 200.000 USD ( năm 1999 ) triển khai chương trình thông tin địa lý ( GIS ) cho Khu di sản Mỹ Sơn .
Vật liệu sử dụng trùng tu di tích được tuyển chọn nghiêm ngặt nhằm đáp ứng yêu cầu bảo tồn những giá trị cốt lõi của tháp cổ Mỹ Sơn. (Ảnh: Hữu Trung/TTXVN)
Dự án hợp tác với tổ chức America Express tài trợ thông qua Quỹ Di sản thế giới 75.000 USD (năm 2002) cùng với viện Khảo cổ học tiến hành khai quật hai đợt (2002 và 2005) khơi thông dòng suối Khe Thẻ đoạn chảy qua giữa khu A và khu BCD nhằm chống sạt lở nhóm tháp A.
Song song với nỗ lực chống xuống cấp trầm trọng cho di tích lịch sử, hàng loạt những dự án Bất Động Sản được tiến hành và mang lại hiệu suất cao thiết thực như dự án Bất Động Sản thiết kế xây dựng Nhà tọa lạc Mỹ Sơn từ nguồn vốn viện trợ không hoàn trả của nhà nước Nhật Bản trải qua tổ chức triển khai JICA, số tiền 299 triệu yen ( tương tự 43 tỷ đồng năm 2005 ) nhằm mục đích phân phối thông tin, ra mắt tổng quan về Mỹ Sơn, góp thêm phần tiếp thị hình ảnh Mỹ Sơn, nâng cao nhận thức của người dân về di tích lịch sử này .
Dự án hợp tác ba bên UNESCO-Việt Nam-Italy về “ Thuyết trình và đào tạo và giảng dạy những tiêu chuẩn quốc tế về bảo tồn nhóm tháp G Mỹ Sơn ” với tổng kinh phí đầu tư hơn 1,3 triệu USD, góp thêm phần quan trọng vào việc gia cố, chống xuống cấp trầm trọng, từng bước định hình lại nguyên trạng nhóm tháp G .
Bên cạnh sự tương hỗ của hội đồng quốc tế, Dự án góp vốn đầu tư bảo tồn, trùng tu cấp thiết một số ít hạng mục thuộc khu tháp E, F trong chương trình tiềm năng vương quốc, trong đó triển khai xong việc trùng tu tháp E7 ( khai công từ tháng 6/2011 và đến tháng 5/2013 hoàn thành xong ) .
Dự án “ Trung tâm huấn luyện và đào tạo, bảo tồn di tích lịch sử văn hóa truyền thống tỉnh Quảng Nam ” trùng tu tháp G4 và khai thác khảo cổ nhóm tháp L .
Đề tài khoa học cấp vương quốc “ Đa dạng sinh thái xanh rừng đặc dụng Mỹ Sơn ” với nhiều khuôn khổ việc làm tương quan như kè sinh thái xanh suối Khe Thẻ, tái tạo hàng chục ha rừng tự nhiên, nghiên cứu và điều tra thủy văn suối Khe Thẻ .
Dự án dịch thuật, chuyển ngữ văn bia Chăm được triển khai với sự hợp tác của những chuyên viên Trung tâm văn hóa truyền thống New Delhi ( Ấn Độ ) .
Đề án Quy hoạch toàn diện và tổng thể Mỹ Sơn tiến trình 2008 – 2020 được Thủ tướng nhà nước phê duyệt năm 2008 đã trở thành nền tảng trong việc bảo tồn và phục dựng di sản Mỹ Sơn lên tầm cao hơn ..
Vật liệu sử dụng trùng tu di tích lịch sử được tuyển chọn khắt khe nhằm mục đích cung ứng nhu yếu bảo tồn những giá trị cốt lõi của tháp cổ Mỹ Sơn. ( Ảnh : Hữu Trung / TTXVN )nhà nước Ấn Độ đang hỗ trợ vốn và vốn đối ứng của nhà nước Nước Ta với tổng kinh phí đầu tư hơn 60 tỷ đồng thực thi dự án Bất Động Sản trùng tu nhóm tháp K, H, A khu di tích lịch sử Mỹ Sơn từ năm năm ngoái – 2020. Qua đó góp thêm phần cứu vãn những nhóm tháp K, H, A có rủi ro tiềm ẩn sụp đổ và định dạng lại kiến trúc để tạo vững chắc di tích lịch sử, phát huy giá trị lôi cuốn hành khách, ông Phan Hộ san sẻ .
Cùng với sự chăm sóc về văn hóa truyền thống vật thể, những giá trị về văn hóa truyền thống phi vật thể đã đang và liên tục trở thành yếu tố quan trọng cần được bảo tồn gìn giữ, phát huy. Trong 20 năm qua, giá trị điển hình nổi bật nhất của công tác làm việc bảo tồn văn hóa truyền thống phi vật thể là việc thiết kế xây dựng thành công thương hiệu múa Chăm Mỹ Sơn .
Đội văn nghệ dân gian Chăm và thời nay là phòng Văn hóa Nghệ thuật Dân gian Chăm không ngừng được củng cố, bổ trợ chương trình trình diễn múa dân gian độc lạ, lôi cuốn hành khách và gìn giữ, bảo tồn vốn quý văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn, góp thêm phần tạo nên loại sản phẩm du lịch, văn hóa truyền thống đặc trưng của Mỹ Sơn .
Giám đốc Ban Quản lý Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn Phan Hộ cho biết hơn tám tháng năm 2019, lượng khách đến tham quan tại di sản này ước đạt gần 285 nghìn lượt người, tăng gấp hàng nghìn lần so với 20 năm trước, doanh thu ước đạt trên 40 tỷ đồng, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương và đầu tư lại cho công tác bảo tồn di sản.
Có thể nói, sau 20 năm được UNESCO vinh danh, công tác quản lý, bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn đã đạt được những kết quả quan trọng. Cơ sở pháp lý về bảo tồn di sản này ngày càng được củng cố vững chắc, sự can thiệp trực tiếp qua công tác trùng tu, tôn tạo giúp kiến trúc di tích từng bước ra khỏi tình trạng đổ nát, sang giai đoạn ổn định, bền vững.
Quá trình hợp tác, phối hợp giữa những cơ quan trong nước, quốc tế đã tạo tiền đề, kinh nghiệm tay nghề quý báu trong công tác làm việc quản trị, bảo tồn, trùng tu so với di tích lịch sử kiến trúc Chăm nói chung và Mỹ Sơn nói riêng. Di tích được gìn giữ, bảo tồn, phát huy theo hướng vững chắc, góp thêm phần chứng minh và khẳng định tên thương hiệu, điểm đến Di sản Văn hóa quốc tế Mỹ Sơn trên map du lịch Quảng Nam và miền Trung Nước Ta. / .
(Vietnam+)
