Quản lý di tích lịch sử lịch sử vẻ vang – văn hóa : Còn nhiều trăn trở
Theo số liệu của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH, TT và DL), tính đến tháng 12-2020, toàn tỉnh có 2.359 di tích; trong đó có 2 di tích quốc gia đặc biệt, 85 di tích quốc gia, 297 di tích cấp tỉnh và 1.145 di tích trong danh mục kiểm kê (đối tượng kiểm kê). Các di tích lịch sử – văn hóa dày đặc, rộng khắp trên địa bàn 10 huyện, thành phố, tập trung nhiều ở các vùng đất cổ như: Vụ Bản, Ý Yên, Nam Trực, Trực Ninh, Mỹ Lộc…
 |
| Lãnh đạo Sở VH, TT và DL và một số cơ quan chuyên môn kiểm tra công tác quản lý, bảo vệ di sản tại di tích lịch sử – văn hóa Đền Trần, phường Lộc Vượng (thành phố Nam Định). |
Thực trạng công tác quản lý di tích lịch sử – văn hóa
Những năm qua, công tác quản lý, bảo vệ di tích nói chung, các di tích được Nhà nước xếp hạng và đối tượng kiểm kê nói riêng ở tỉnh ta luôn được các cấp ủy Đảng, chính quyền, ngành VH, TT và DL tỉnh quan tâm chỉ đạo, đẩy mạnh; phát huy vai trò của cộng đồng trong bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Thực hiện Luật Di sản văn hóa, ngày 7-7-2017, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 19/QĐ-UBND về “Quy định phân cấp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích lịch sử – văn hóa trên địa bàn tỉnh Nam Định”. Theo đó, Sở VH, TT và DL là cơ quan chuyên môn tham mưu UBND tỉnh quản lý Nhà nước các di tích trên địa bàn tỉnh; UBND cấp huyện, thành phố quản lý các di tích trên địa bàn huyện, thành phố và trực tiếp quản lý di tích quốc gia đặc biệt, quần thể di tích; UBND cấp xã trực tiếp quản lý các di tích ở địa phương bao gồm di tích cấp quốc gia, cấp tỉnh và đối tượng kiểm kê; các di tích thuộc sở hữu của tổ chức, cá nhân thì UBND cấp xã giao cho tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm trực tiếp bảo vệ và phát huy giá trị di tích theo quy định của pháp luật. Đối với mỗi di tích lịch sử – văn hóa được Nhà nước xếp hạng, chính quyền địa phương cấp xã thành lập Ban quản lý di tích, số lượng từ 8-12 người. Thành phần gồm đại diện chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể quần chúng và chủ sở hữu di tích. Thực tế, với số lượng 384 di tích được Nhà nước xếp hạng, toàn tỉnh hiện có hàng nghìn người là thành viên Ban quản lý các di tích; qua đó, phát huy vai trò của các tổ chức, đoàn thể trong việc huy động các nguồn lực xã hội, đóng góp kinh phí trùng tu, tôn tạo, bảo vệ các di tích.
Từ khi Luật Di sản văn hóa được phát hành ; đặc biệt quan trọng là Thông tư số 09 / TT-BVHTTDL ngày 14-7-2011 của Bộ VH, TT và DL pháp luật về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang – văn hóa và danh lam thắng cảnh có hiệu lực thực thi hiện hành thì công tác làm việc nghiên cứu và điều tra, khảo sát, lập hồ sơ di tích lịch sử ý kiến đề nghị xếp hạng có nhiều chuyển biến. Trên cơ sở đề xuất của chính quyền sở tại địa phương, Ban Quản lý di tích lịch sử và danh thắng tỉnh ( nay là Bảo tàng tỉnh ) đã phối hợp với Phòng Văn hóa – tin tức những huyện, thành phố xây dựng Đoàn khảo sát, điều tra và nghiên cứu, lập hồ sơ di tích lịch sử trình Hội đồng khoa học xem xét, trình Ủy Ban Nhân Dân tỉnh công nhận. Việc lập hồ sơ di tích lịch sử được thực thi chuyên nghiệp, ngặt nghèo, bảo vệ khá đầy đủ tính pháp lý và khoa học theo pháp luật pháp lý. Giai đoạn 2010 – 2020, trung bình mỗi năm toàn tỉnh có từ 1-2 di tích lịch sử được Bộ VH, TT và DL xếp hạng cấp vương quốc, từ 10-20 di tích lịch sử được Ủy Ban Nhân Dân tỉnh xếp hạng cấp tỉnh. Các di tích lịch sử sau khi được xếp hạng đều được những địa phương tổ chức triển khai triển khai công tác làm việc quản lý bảo vệ theo lao lý ; phát huy vai trò giá trị di sản trong đời sống ý thức trải qua những hoạt động và sinh hoạt văn hóa hội đồng gắn với tiệc tùng truyền thống lịch sử ở mỗi địa phương. Công tác kiểm kê di tích lịch sử cũng được ngành VH, TT và DL tỉnh tăng cường nhằm mục đích quản lý ngặt nghèo mạng lưới hệ thống di tích lịch sử, tránh thực trạng di tích lịch sử bị bỏ quên và xuống cấp trầm trọng. Đến nay, Sở VH, TT và DL đã phối hợp với những cơ quan trình độ thực thi 4 đợt tổng kiểm kê di tích lịch sử vào những năm 1962, 1978, 1995, 2010. Trên cơ sở số liệu kiểm kê, Sở VH, TT và DL đã tổng hợp, phân loại những mô hình di tích lịch sử. Hiện toàn tỉnh có 423 đình, 619 đền, 776 chùa, 134 phủ, 54 miếu, 432 từ đường, nhà thời thánh dòng họ, 28 đàn, điện, 241 nhà thời thánh công giáo, tin lành, 13 lăng mộ, 11 nhà lưu niệm, 6 khu vực lịch sử dân tộc và 14 di tích lịch sử thuộc mô hình khác. Hệ thống những di tích lịch sử này đã và đang được những cấp chính quyền sở tại và người dân những địa phương chung tay bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa .
Trên cơ sở kết quả công tác kiểm kê, nghiên cứu, lập hồ sơ xếp hạng di tích, công tác bảo tồn, tôn tạo, chống xuống cấp di tích được quan tâm thực hiện hiệu quả. Hàng năm, Sở VH, TT và DL đã xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá thực trạng hệ thống di tích; từ đó bố trí nguồn kinh phí để tu bổ chống xuống cấp từ 3-5 di tích/năm. Thông qua Chương trình mục tiêu phát triển văn hóa của Bộ VH, TT và DL, hàng năm, nhiều dự án tu bổ di tích với kinh phí hàng chục tỷ đồng được thực hiện, đã góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích. 5 năm qua, nhiều di tích, hạng mục công trình liên quan đến di tích, khu, quần thể di tích trên địa bàn tỉnh được xây dựng, trùng tu, bảo vệ bằng các nguồn kinh phí. Tiêu biểu như: Dự án đầu tư xây dựng khu trung tâm lễ hội thuộc Khu di tích lịch sử – văn hóa thời Trần (khởi công tháng 1-2019) có tổng mức đầu tư hơn 734 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Trung ương (Chương trình mục tiêu phát triển văn hóa) và ngân sách địa phương; Quy hoạch phân khu xây dựng khu vực Phủ Dầy (tỷ lệ 1/2.000), thời hạn quy hoạch từ năm 2018 đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Dự án cải tạo, nâng cấp một số hạng mục Quần thể lưu niệm Tổng Bí thư Trường Chinh (khởi công từ tháng 2-2019) có tổng mức đầu tư 140 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Trung ương, ngân sách tỉnh và các nguồn kinh phí huy động hợp pháp khác…
Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích
Nhờ có hệ thống quy định pháp lý về di sản văn hóa tương đối đầy đủ nên công tác quản lý, bảo vệ các di tích xếp hạng và đối tượng kiểm kê ở tỉnh ta đã đạt được nhiều thành tựu; tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế như: Tình trạng thương mại hóa di tích vẫn diễn ra; thực trạng đưa linh vật ngoại lai vào không gian thờ tự vẫn còn phổ biến; việc bài trí, bổ sung, tiếp nhận đồ thờ tự vẫn diễn ra tràn lan; nhiều di vật, cổ vật chưa được bảo quản đúng cách, nghiêm ngặt dẫn đến tình trạng bị hư hỏng, mất cắp; đặc biệt là quá trình tu bổ, cải tạo làm mới di tích còn tự phát, chưa thống nhất và chưa xin phép các cấp có thẩm quyền dẫn đến công trình bị méo mó, biến dạng, làm mất đi vẻ đẹp kiến trúc gốc… Trong đó điển hình là vụ việc trùng tu cầu Ngói chợ Thượng ở xã Bình Minh (Nam Trực). Mặc dù đã được phát hiện sai sót, khắc phục sửa chữa nhưng có những giá trị bị mất không thể sửa chữa.
Để công tác làm việc quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị những di tích lịch sử lịch sử dân tộc – văn hóa đã được xếp hạng và những di tích lịch sử nằm trong hạng mục kiểm kê đi vào nền nếp, thời hạn tới, Sở VH, TT và DL liên tục chỉ huy những phòng quản lý Nhà nước về di sản, đơn vị chức năng sự nghiệp thường trực trình độ kiến thiết xây dựng kế hoạch, phối hợp với những địa phương tổ chức triển khai thanh tra, kiểm tra, quản lý, bảo vệ di tích lịch sử bảo vệ liên tục, liên tục ; kịp thời phát hiện và kiểm soát và chấn chỉnh những biểu lộ sai phạm, hành vi vi phạm pháp lý về sử dụng và khai thác giá trị di tích lịch sử. Đẩy mạnh, đa dạng hóa những hình thức tuyên truyền nhằm mục đích nâng cao nhận thức của hội đồng trong việc gìn giữ, bảo tồn di sản, phổ cập pháp lý về di sản trải qua những phương tiện thông tin đại chúng, ấn phẩm ra mắt về di tích lịch sử lịch sử vẻ vang – văn hóa, danh lam thắng cảnh. Nghiên cứu, khảo sát, nhìn nhận thực trạng mạng lưới hệ thống di tích lịch sử, di sản trên địa phận, trên cơ sở đó lập quy hoạch tổng thể và toàn diện bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử khoa học, khách quan, tiến tới kiến thiết xây dựng cơ sở tài liệu đồng nhất, không thiếu về di tích lịch sử của tỉnh. Nâng cao nhận thức, nghĩa vụ và trách nhiệm của những cấp chính quyền sở tại, cơ quan trình độ, vai trò của những tổ chức triển khai, cá thể về vị trí, giá trị của di sản trong đời sống văn hóa xã hội. Tăng cường đào tạo và giảng dạy, tu dưỡng trình độ, nhiệm vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác làm việc quản lý văn hóa, quản lý di sản. Đẩy mạnh xã hội hóa bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử theo mục tiêu “ Nhà nước và nhân dân cùng làm ”. Khuyến khích, tạo điều kiện kèm theo thuận tiện để những tổ chức triển khai, cá thể góp phần, hỗ trợ vốn cho những hoạt động giải trí bảo vệ, phát huy giá trị di sản như : những mô hình văn hóa, game show dân gian, những môn thể thao truyền thống cuội nguồn gắn với liên hoan tại những di tích lịch sử. Hình thành điểm du lịch văn hóa tâm linh ship hàng hành khách trong nước và quốc tế, phân phối nhu yếu hoạt động và sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân. / .
Bài và ảnh: Khánh Dũng
