Thích Phước Đạt
Bất cứ ai đọc Kiều cũng thấy cuộc sống quá nhiễu nhương : “ Những điều trông thấy mà đau đớn lòng ”, để rồi ngẫm nghĩ lại mới thấy bài học kinh nghiệm quý giá nhất mà thi hào Nguyễn Du để lại cho mọi người là “ Thiện tâm ở tại lòng ta ” lúc kết truyên ?>> Phật pháp và đời sống
Thật ra Nguyễn Du chỉ diễn dịch một cách tài tình một quan niệm của nhà Phật, cho rằng tất cả thành tựu ở đời bắt nguồn từ sự thành tựu tâm.
Một tâm thanh tịnh thì đưa đến quốc tế an nhàn lạc giải thoát, ngược lại một tâm bất thiện thì dẫn đến sự khổ đau. Sư Thường Chiếu, thuộc thế hệ 12 của dòng thiền Vô Ngôn Thông, từng khuyên bảo học trò mình “ Liễu tâm tu đạo đắc tĩnh lực nhi dị thành, bất liễu tâm tu đạo nãi phí công vô ích ”. Nghĩa là hiểu tâm tu đạo, thì ít mất sức, mà dễ thành công xuất sắc. Không hiểu tâm mà tu đạo thì uổng công vô ích. Rõ ràng, so với đạo Phật, tâm là cơ sở, là đối tượng người dùng, đồng thời cũng là công cụ của việc thực nghiệm đời sống tâm linh. Tâm là gốc của sinh và tử, là cội nguồn của mọi xấu số cũng như niềm hạnh phúc, mà cũng là cái chìa khóa vàng mở cho tất cả chúng ta cánh cửa vào sự bất tử. 
Phật dạy: “Khi đi thì biết đi, khi đứng thì biết mình đứng, khi ngồi biết mình đang ngồi, khi ruỗi tay ra thì biết mình ruỗi tay ra, khi mặc áo Tăng già lê thì biết mình mặc áo Tăng già lê…”.
Bài liên quan
Ðặc tính của tâm thamẤy thế mà hàng loạt đời sống tân tiến lại có xu thế hướng ngoại, lôi kéo con người chạy xa cái tâm của mình, suốt ngày. Có khi suốt đời cứ chạy đuổi theo danh vọng và quyền lực tối cao hão, vẻ đẹp hào nhoáng bên ngoài mà không biết dừng nghỉ. Con người văn minh hoảng loạn trước cái chết là vì lẽ đó. Mãi tới khi sống gần hết cuộc sống, mới sợ hãi cảm nhận cuộc sống mình đã và đang sống thật không có ý nghĩa, tổng thể những cái suốt đời mình đeo đuổi đều là hư giả, như bèo bọt, như giọt sương mai, như hoa tàn héo rơi vãi trên mặt đất, như giọt mưa lạnh đêm hôm khi tâm thiện không được quản lý và vận hành. Những hình ảnh quen thuộc này, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tìm thấy trong những bài thơ Thiền Nước Ta. Thí dụ, hai câu thơ sau đây của Sư Vạn Hạnh đời Lý : “ Nhậm vận thịnh suy vô bố úy, Thịnh suy như lộ thảo đầu phô. ” ( Nhậm vận thịnh suy không sợ hãi, Thịnh suy cũng như giọt sương mai trên đầu ngọn cỏ ). Hay là bốn câu thơ sau đây của vua Trần Nhân Tông : “ Thị phi niệm trục triêu hoa lạc, Danh lợi tâm tùy dạ vũ hàn, Hoa tận vũ tình sơn tịch mịch, Nhất thanh đề điểu hựu xuân tàn … ” ( Ý nghĩ chạy theo thị phi, như theo hoa rơi ban sớm, Tâm chạy theo danh lợi, như theo mưa đêm lạnh, Hoa rụng hết, mưa tạnh, còn lại cảnh núi non lạng lẽ, Một tiếng chim kêu, xuân lại tàn … ) Phật hoàng Trần Nhân Tông, Ngài sống trên ngai vua, giữa vòng danh lợi hoàn toàn có thể nói là xum xê và hào nhoáng mà còn xem danh lợi, thị phi như mưa lạnh đêm chiều, như hoa rơi ban sáng, huống hồ chi là những người thông thường như tất cả chúng ta, sống theo đạo giải thoát, sao lại hoàn toàn có thể để cho danh lợi thị phi mê hoặc mãi mãi ? Nhưng muốn không bị danh lợi và những chuyện thị phi làm cho mê hoặc, thì phải làm gì ? Câu hỏi đưa ra, chắc cũng phải có câu vấn đáp khi tự thân ai cũng đang hiện hữu trong cuộc sống này. Kinh nghiệm của những thiền sư dạy cho tất cả chúng ta là phải biết điều tâm, biện tâm, biết sử dụng tâm như một công cụ, một phương tiện đi lại hiệu suất cao nhất để thành tựu mọi tham vọng tốt đẹp ở đời, vì đời. Trong đời sống vốn hoạt động không ngừng, bạn hãy khởi đầu sự thực tập sự điều tâm bằng một việc làm là rất đơn thuần, nhưng có lẽ rằng vì quá đơn thuần, do đó ít người chịu làm và thực tập làm. Nghĩa là khi ta thao tác gì cũng làm hết lòng mình. 
Nếu tâm nghĩ ác, thì lời nói và hành động cũng ác, và tức thì, lời ác và hành vi ác sẽ đem lại đau khổ một cách tất yếu chẳng khác bánh xe lăn theo vết chân bò, không sai trệch chút nào.
Hết lòng tức là không phải là bằng thân và miệng mà thôi, mà còn phải làm với tổng thể sự chính chắn trong tư duy, từ một tấm lòng hết mình trong ý niệm thiện, từ những việc làm đơn thuần nhất. Phật dạy : “ Khi đi thì biết đi, khi đứng thì biết mình đứng, khi ngồi biết mình đang ngồi, khi ruỗi tay ra thì biết mình ruỗi tay ra, khi mặc áo Tăng già lê thì biết mình mặc áo Tăng già lê … ”. Rõ ràng, lời dạy nói trên của Phật là nhằm mục đích tiềm ẩn hàng loạt bài học kinh nghiệm về sự tỉnh giác, sau này trở thành cốt lõi của chiêu thức thực tập thiền hữu hiệu nhất. Bởi vì, thực ra của thiền là tỉnh giác, là tâm luôn luôn hiện hữu, thì mới hoàn toàn có thể nói sống với hết tâm mình, sống toàn vẹn trong giờ phút thiết thực hiện tại nhất. Bởi lẽ, quá khứ đã trôi qua, tương lai lại chưa đến, chỉ có pháp hiện tại chính là tuệ giác tại đây.
Bài liên quan
Ngôi làng an vui cho mỗi tâm hồn quay về nương tựaNói sống hết mình trong hiện tại có ý nghĩa là như vậy, nó có giá trị đem lại quyền lợi cho chính mình và cho cả người khác xuất phát từ một thiện tâm được quản lý và vận hành. Và như vậy, chỉ có sống hết lòng trong hiện tại, mới hoàn toàn có thể sống đích thực, sống có hiệu suất cao và cũng mới biết tâm mình, và phương pháp vận dụng tâm mình cho tốt đẹp nhất. Thế nên, những thiền sư thường chỉ dạy bạn hãy sống tỉnh giác mọi lúc, mọi nơi, trong mọi thực trạng đơn cử, ví dụ điển hình : “ Gánh nước cũng là Thiền, bửa củi cũng là Thiền ” như thể một sự thực tập đời sống hướng về trong. Lời dạy này bảo bạn rằng khi gánh nước, hay bửa củi hoặc làm bất kỳ việc gì thì bạn phải tỉnh giác, trú tâm, cột tâm trên đối tượng người tiêu dùng việc làm đó mà làm, đó chính là một sự định tâm ở quy trình tiến độ tiên phong. Cuộc sống tân tiến khiến còn người chìm ngập trong muôn vàn việc làm bên ngoài, rất dễ phân tâm, do đó thân mệt mà tâm thì tán loạn, không chú tâm vào việc làm đang làm. Tâm ta cứ hay bị dong duỗi theo những đối tượng người dùng trong cùng một thời hạn, hệ quả việc làm không đạt như những gì mình mong ước. Thí dụ, vừa ăn vừa nghĩ một chuyện khác, hay vừa xem sách vừa ngủ gật, hoặc vừa thao tác, vừa tán chuyện gẫu, v.v… Kết quả, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể không đạt hiệu suất cao trong việc làm, hoặc rơi vào tình cảnh ăn không ngon, ngủ không yên giấc, thao tác thì cũng trễ nãi không biết khi nào hoàn thành xong. Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, người học thiền trong những bước tiến khởi đầu, thứ nhất, hay tập sống hết lòng, hết mình trong từng việc làm hiện tại. Đó cũng là một cách dán chặt tâm, cột tâm trên một đối tượng người tiêu dùng, bước đi tiên phong của việc thực tập hành thiền tích cực. 
Sau niệm thức nhất, đến niệm thứ hai nhận mặt và đặt tên cho niệm thứ nhất. Thí dụ, nếu là tham thì biết là tâm tham. Nếu là si thì biết đó là tâm si, nếu tán loạn thì biết là tâm tán loạn, nếu định tĩnh thì biết đó là tâm định tĩnh v.v…
Các bạn thử xem, sẽ thấy không thuận tiện đâu. Cứ đọc lại hai câu của cụ Nguyễn Công Trứ thì sẽ biết : “ Ở nhà lại muốn ra đi, Ra đi lại nghĩ ở nhà khi hơn. ” Cụ Trứ ở nhà thì nghĩ chuyện ra đi, ra đi lại nghĩ chuyện ở nhà. Hay là câu trong truyện Kiều : “ Ma đưa lối quỷ dẫn đường ” thì sẽ rõ. Thực ra, không có ma quỷ nào dẫn Kiều vào những chốn đoạn trường, mà chỉ vì quá nhiều tâm bất thiện từ trong môi trường tự nhiên hiện thực đời sống đã tác động ảnh hưởng vào Kiều, khiến nàng sống không tỉnh giác, khi cần quyết định hành động thì tâm Kiều lại nghĩ đâu đâu, cho nên vì thế cô Kiều mới phải lạc lối vào những chốn đoạn trường. Vấn đề đặt ra là tự thân mỗi người cần thực thi pháp điều tâm, biện tâm và trấn áp tâm trong đời sống thường nhật. Khái niệm tâm của đạo Phật gồm có cả tình cảm và lý trí, ý chí.
Bài liên quan
Bàn thờ Phật: Nơi hướng tâm mình về Đấng Giác NgộKhi mắt nhìn thấy sắc, thí dụ thấy cái bàn, sách Phật gọi đó là nhãn thức, đây cũng là công dụng của tâm thức, nhưng không trải qua con mắt. Chúng ta cũng hoàn toàn có thể nói như vậy về những giác quan khác như tai, lưỡi, thân. Nhà Phật gọi chung là trần, sách Phật còn dung hợp từ khách trần, để nói những sự vật, hiện tượng kỳ lạ như sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp …. đều là khách quan, ở bên ngoài tất cả chúng ta. Do căn tiếp xúc với trần mà phát sinh ra tâm thức hay thức phân biệt. Nhưng cần quan tâm là khi nhận ra một đối tượng người dùng nào đó, thí dụ cái hoa, cái bàn thì thường thì đó không phải là một sự nhận ra thuần túy. Kèm theo đó, có những cảm xúc vui hay không vui. Nếu vui thì thương mến, không vui thì ghét bỏ. Vui, yêu dấu, không vui, ghét bỏ cũng đều là hoạt động giải trí của tâm. Chính những hoạt động giải trí của tâm như vui, yêu dấu, không vui, ghét bỏ dẫn tới những ý muốn : muốn có cái mình ưa thích, muốn vô hiệu cái mình ghét. Ý muốn này, cũng là một hoạt động giải trí của tâm. Sách Phật thường gọi là tác ý ( Cetana ). Bởi vì do có ý muốn vui hay không vui, thương mến hay ghét bỏ mà phát sinh ra những ý nghĩ lời nói và hành vi tương ứng. Anh thích cái hoa, anh sẽ có những lời nói khen cái hoa, sẽ có những cử chỉ lại gần hoa, ngửi hoa, bẻ hoa, và ngược lại. Thực tế cho thấy, người thiếu chính niệm tỉnh giác, thường buông lỏng cho những niệm nối đuôi nhau Open trên bình diện ý thức, một cách tự phát, ít khi dừng lại tâm lý xem mình đang nghĩ gì, nghĩ như vậy là đúng hay sai, thiện hay ác. Nghệ thuật điều tâm của đạo Phật chính là ở chỗ biết “ dừng lại ”, sách Phật gọi là chỉ và trên cơ sở chỉ, quán xem đó là niệm gì, niệm ấy đúng hay sai, thiện hay ác. Đó là thuyết “ ba niệm ” của thiền. 
Do căn tiếp xúc với trần mà nảy sinh ra tâm thức hay thức phân biệt. Nhưng cần chú ý là khi nhận biết một đối tượng nào đó, thí dụ cái hoa, cái bàn thì thông thường đó không phải là một sự nhận biết thuần túy.
Sau niệm thức nhất, đến niệm thứ hai nhận mặt và đặt tên cho niệm thứ nhất. Thí dụ, nếu là tham thì biết là tâm tham. Nếu là si thì biết đó là tâm si, nếu tán loạn thì biết là tâm tán loạn, nếu định tĩnh thì biết đó là tâm định tĩnh v.v… Và niệm thứ ba nhìn nhận niệm thứ hai là thiện hay ác, đúng hay sai. Từ niệm thứ tư, người tu hành phải có một nỗ lực nội tâm lớn để : 1 / Tăng trưởng niệm thiện, nếu đã có. 2 / Có được niệm thiện, nếu chưa có ; 3 / Trừ bỏ niệm ác, nếu đã có, 4 / Tránh niệm ác nếu chưa có.
Bài liên quan
Tâm thư của một Phật tử gửi Thiền sư Thích Nhất Hạnh
Phật gọi bốn nỗ lực này là “tứ chánh cần” tức là bốn siêng năng chân chính. Các niệm được quan sát như vậy, niệm này diệt, niệm kia sinh không bao giờ có hai niệm cùng tồn tại một lúc, một khoảnh khắc (sát na).
Như vậy, niệm thiện không hề cùng sống sót với niệm ác, và ngược lại cũng như vậy. Nghệ thuật điều tâm là ở chỗ làm cho trong dòng niệm luôn luôn chỉ có niệm thiện, niệm ác khong còn chỗ đứng. Nếu có một niệm ác Open thì lập tức niệm thứ hai nhận mặt được nó ngay và xua đuổi nó tức thì. Kinh An Trú Tầm, Phật giảng 5 giải pháp xua đuổi, hạn chế niệm ác như sau : 1 / Lấy niệm thiện, xua đuổi niệm ác. Như lấy niệm từ bi xua đuổi niệm sân giận. Phật lấy ví dụ người thợ mộc khôn khéo dùng cái niêm này ( niệm thiện ) đánh bật một cái niêm khác ( niệm ác ). 2 / Nhận thức rõ hậu quả tai hại của niệm ác, để xua đuổi nó đi. Phật lấy ví dụ một người đeo xác con chó xung quanh cổ thấy sợ hãi và vứt bỏ đi. 3 / Quên đi, đừng quan tâm tới niệm ác nữa, Phật lấy ví dụ một người không muốn thấy một vật gì đó, bèn nhắm mắt lại, không nhìn. 4 / Hãm chậm lại giòng niệm ác, khiến cho nó từ từ ta biến, Phật lấy ví dụ một người đang chạy, nghĩ rằng hãy đi chậm, khi đứng nghĩ rằng mình hãy ngồi lại. Và khi ngồi, nghĩ rằng mình hãy nằm xuống v.v… 5 / Dùng nghị lực, xua đuổi niệm ác đi, Phật ví dụ một người khỏe vật ngã một người yếu vậy. Điều tâm là lấy tâm khắc chế tâm, lấy tâm thiện tương khắc và chế ngự tâm ác, khiến cho tâm trở nên thuần thiện. Và một khi tâm đã thuần thiện thì sẽ trở nên nhu nhuyễn, dễ sử dụng chứ không còn tán loạn như trước nữa. Có điều trong tiến trình rèn luyện tâm, cần quan tâm tới ba điều : 1 / Trên bình diện ý thức, khi nào cũng chỉ có một ý niệm sống sót, không hề có hai niệm sống sót cùng một lúc, một khoảnh khắc ( sát na ). 2 / Niệm này diệt, niệm khác mới sinh ra và thay chân vào được. 3 / Niệm ác ( niệm 1 ) được niệm tiếp theo ( niệm 2 ) nhận mặt là ác, là xấu thì sẽ mất đi mà không Open lại nữa ở niệm tiếp theo. Nên nhớ rằng, đó là một dòng niệm, một dòng những niệm nối đuôi nhau, băng qua trên bình diện ý thức, mỗi niệm chỉ sống sót trong khoảnh khắc. 4 / Niệm thiện mạnh hơn niệm ác, cũng như ánh sáng mạnh hơn bóng tối. Một cái hầm, dù có tối tăm hàng trăm ngàn năm, nhưng một ngọn đèn sáng được đưa vào thì lập tức sáng ngay. Rõ ràng, pháp điều tâm chính dựa trên sự nhận thức và vận dụng 4 điều nói trên. Trong quy trình tu tập, những niệm ác từ từ vơi đi, những tạp niệm cũng bớt Open, tư tưởng dễ tập trung chuyên sâu hơn, dễ vào định hơn. Kinh Pháp cú nói về tâm như sau : “ Tâm hoảng loạn, giao động, Khó hộ trì, khó nhiếp, Người trí làm tâm thẳng, Như thợ tên làm tên. ” ( Kệ 33 ). “ Như cá quăng lên bờ, Vất ra ngoài thủy giới, Tâm này vùng vẫy mạnh, Hãy đoạn thế lực ma. ” ( Kệ 34 ). Hai câu kệ trên của trên ví tâm người như con cá bị vứt ra khỏi nước, luôn luôn vùng vẫy, hoảng loạn, xê dịch, rất khó trấn áp, kìm hãm. 
Nói phòng hộ tâm, tức là phòng hộ cho cái tâm sở phiền não xuất hiện. Thí dụ, thấy người nữ đẹp, chúng ta phải phòng hộ tâm, không để cho tâm sở “thanh sắc” khởi lên.
Thế nhưng người có trí tuệ hoàn toàn có thể kìm hãm được tâm, trấn áp được tâm theo dùng những giải pháp mà Phật chỉ bày. Còn kệ 35 lại miêu tả tâm một cách cụ thể hơn như sau “ Khó nắm giữ, khinh động, Theo những dục quay cuồng, Lành thay điều phục tâm, Tâm điều an nhàn đến ”. Và kệ 36 nói “ Tâm khó thấy, tế nhị, Theo những dục quay cuồng, Người trí phòng hộ tâm, Tâm hộ, an nhàn đến ”. Rõ ràng, nội dung hai kệ này lý giải vì sao tâm khó điều phục ; đó là vì tâm quay cuồng theo dục vọng. Nói điều phục tâm, chính là điều phục những dục vọng, không để cho chúng ngự trị tâm bắt tâm phải quay cuồng theo chúng. Nói cho đúng ra, dục vọng cũng là tâm, thuộc về tâm. Duy thức gọi chúng là tâm sở ( Cetasikas ). Thế nên khi bạn điều phục tâm, trên trong thực tiễn là điều phục cái tâm sở, gạt bỏ mọi tâm sở phiền não, thay vào bằng cái tâm sở thiện lành. Nói phòng hộ tâm, tức là phòng hộ cho cái tâm sở phiền não Open. Thí dụ, thấy người nữ đẹp, tất cả chúng ta phải phòng hộ tâm, không để cho tâm sở “ thanh sắc ” khởi lên. Cũng có khi thân ngồi đây, mà tâm hoàn toàn có thể phóng đi rất xa, chạy theo những bóng hình, những hình ảnh mà nó ưa thích. Những bóng hình đó, hình dáng đó giống như những ma lực trói buộc tâm, lôi kéo tâm quay cuồng, vì thế mà tâm rất khó điều phục, khó tương khắc và chế ngự. Thế nhưng người nào điều phục được tâm, thì người đó sẽ được tự do tự tại. Phẩm về Tâm của kinh Pháp cú kết thúc bằng hai câu kệ, khuyến khích và đầy ý nghĩa : “ Kẻ thù hại quân địch, Oan gia hại oan gia, Không bằng tâm hướng tà, Gây ác cho tự thân. ” ( Kệ 42 ) Và : “ Điều mẹ, cha, bà con, Không hoàn toàn có thể làm được, Tâm hướng chánh làm được, Làm được tốt đẹp hơn. ” ( Kệ 43 ). Theo đạo Phật, người ác tự hại mình, việc ác mình làm trở lại làm hại mình. Cũng như vậy, người làm lành tự cứu mình, tự mình đem lợi lạc cho chính mình. Người ác tự làm hại mình còn đáng sợ hơn là quân địch của họ làm hại họ. Việc lành đem lại lợi lạc tới cho người lành, hơn là cha mẹ, bà con đem lại lợi lạc cho họ. Đó là một chân lý thâm trầm thâm thúy, chỉ có những người có trí, dày kinh nghiệm tay nghề sống ở đời mới nghiệm được. Cũng nói ý tứ ấy, là câu kệ khởi đầu kinh Pháp cú, phẩm Song yếu : “ Ý đứng vị trí số 1 những pháp, Ý làm chủ, ý tạo, Nếu với ý ô nhiễm, Nói lên hay hành vi, Khổ não bước theo sau,
Như xe chân vật kéo.” (Kệ 1).
Nếu tâm nghĩ ác, thì lời nói và hành vi cũng ác, và tức thì, lời ác và hành vi ác sẽ đem lại đau khổ một cách tất yếu chẳng khác bánh xe lăn theo vết chân bò, không sai trệch chút nào. trái lại : “ Nếu với tâm thanh tịnh, Nói lên hay hành vi, An lạc bước theo sau. Như bóng không rời hình. ” Nếu tâm được trong sáng, lời nói và hành vi thiện lành thì an nhàn sẽ đến với tất cả chúng ta như hình bóng, không khi nào tách rời. Đó là quyền lợi của giải pháp thực tập điều tâm của đạo Phật trong đời sống thực nghiệm tâm linh, giúp soi sáng và thôi thúc thiện tâm được lan tỏa ở đời, vì đời.
