Di sản văn hóa phi vật thể : Giữ “ phần hồn ” cho tương laiVăn hóa phi vật thể, từ một góc nhìn nào đó, hoàn toàn có thể xem là một dòng chảy tâm linh sống sót vững chãi và bền chắc trong đời sống hội đồng .
Trải qua nhiều thế hệ, những giá trị văn hóa niềm tin đó đã trở thành gia tài của con người trong đời sống hòa giải với tự nhiên, tiềm ẩn trong lòng nó một thái độ và một mạng lưới hệ thống những hành vi ứng xử của con người với con người và của con người với vạn vật thiên nhiên trong một mối quan hệ hài hòa, thân thiện vốn không hề tách rời …
|
|
|
Nhã nhạc Cung đình Huế được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể năm 2008
|
Văn hóa phi vật thể luôn mang sắc tố dân gian, có sự gắn bó ngặt nghèo, sát cánh với đời sống và trở thành những “ di sản sống ”, những “ giá trị sống ”. Từ nhận thức dẫn đến hành vi. Văn hóa phi vật thể, cho nên vì thế chính là cơ sở để tạo nên những giá trị vật thể của văn hóa của hội đồng. Điều này lý giải vì sao nó có được sức mạnh bền chắc để vĩnh cửu, vượt qua bao nhiêu biến thiên của thời hạn cũng như thời cuộc. Trong hạng mục gần 60 di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia ( tính đến cuối tháng 8/2014 ) đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công bố, đã có 9 di sản được coi là văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât, được UNESCO công nhận. Sự tăng trưởng ( hay nói đúng hơn là sự Phục hồi lại ) của những mô hình văn hóa, thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian, tiệc tùng truyền thống cuội nguồn, tập quán xã hội và tín ngưỡng, nghề thủ công truyền thống … trong mạng lưới hệ thống những mô hình di sản văn hóa phi vật thể, cả về số lượng, quy mô và khu vực … trong thời hạn vừa mới qua là một tín hiệu đáng mừng về thái độ ứng xử của tất cả chúng ta ( nói riêng ) và của con người ( nói chung ) so với những giá trị truyền thống lịch sử, một nhận thức mới trong kế hoạch góp vốn đầu tư cho tương lai … Cách đây không lâu, nhận thức về khái niệm di sản văn hóa phi vật thể còn chưa không thiếu. Chúng ta chỉ coi nó như thể một bộ phận mang tính tính năng của những di sản văn hóa vật thể, chứ không phải là một dạng di sản có tính độc lập tương đối. Do đó, việc bảo vệ và phát huy những giá trị của nó chưa được chăm sóc thỏa đáng, dẫn đến thực trạng nhiều giá trị văn hóa phi vật thể bị biến dạng, thậm chí còn còn bị thất truyền, mai một, bị tách khỏi khoảng trống văn hóa của nó, trước sự xói mòn của thời hạn, và đặc biệt quan trọng là của sức ép tăng trưởng kinh tế tài chính.
Tình trạng này dẫn đến hàng loạt phản ứng của thiên nhiên và xã hội vào đời sống cộng đồng trong suốt một thời gian dài, khiến cho con người phải nhìn nhận lại thái độ ứng xử của mình. Và kết quả là, sau cuộc họp Đại hội đồng lần thứ 32, diễn ra vào tháng 10 năm 2003, UNESCO đã thông qua Công ước Bảo vệ và Phát huy di sản văn hóa phi vật thể. Từ sự nhận diện này, chúng ta mới bắt đầu có cách tiếp cận tương đối toàn diện về loại hình di sản này…
Ở Nước Ta, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được coi là hai bộ phận hữu cơ cấu thành kho tàng di sản văn hóa dân tộc bản địa. Nếu như di sản văn hóa vật thể là những giá trị hữu hình, sống sót dưới dạng vật chất, tiềm ẩn những hồi ức sôi động của loài người, là vật chứng vật chất của những nền văn hóa, văn minh trái đất, thì di sản văn hóa phi vật thể là những giá trị vô hình dung, được lưu truyền và biểu lộ bằng hình thức truyền miệng, truyền nghề và những dạng tuyệt kỹ nghề nghiệp khác. Cả hai mô hình này luôn gắn bó mật thiết, có ảnh hưởng tác động tương hỗ và tôn vinh lẫn nhau, nhưng vẫn có tính độc lập tương đối … Phàm là người Nước Ta, hẳn ai cũng đã từng tối thiểu một lần hào hứng tham gia một trong những hoạt động giải trí liên hoan ở một miền quê, một vùng đất ; cũng đã từng bâng khuâng trước những làn điệu dân ca đằm thắm, trữ tình, da diết ; cũng từng tôn kính thắp lên bàn thờ cúng những nén hương trầm thơm ngát để tưởng niệm ông bà, tổ tiên trong mỗi dịp Tết đến Xuân về ; hay từng ngỡ ngàng thảng thốt bên một nét hoa văn êm ả dịu dàng, tinh xảo của những loại sản phẩm thủ công bằng tay mỹ nghệ từ một làng nghề mộc mạc, thâm trầm … Tất cả những xúc cảm đó cứ tự nhiên thấm đẫm vào hồn ta mà chẳng khi nào phải để tâm đến chuyện nó đến từ đâu, từ khi nào … Hình như trong từng giọt máu, từng hơi thở của ta đã có sẵn từ lâu … Chính tổng thể những điều ta đang “ cảm thấy ” trong đời sống thường ngày ấy, những thứ “ phi vật thể ” mà ta đang đắm chìm trong nó từng ngày từng giờ ấy, là những thứ đã đắp bồi nên con người ta, tâm hồn ta. Nó là di sản của cha ông ta để lại từ ngàn xưa, nhưng nó cũng là bảo vật của ta ngày hôm nay, và là gia tài thừa kế của con cháu tất cả chúng ta sau này … Di sản văn hóa, trong đó có văn hóa phi vật thể, là gia tài vô giá, là nguồn dinh dưỡng nuôi nấng, kết nối hội đồng dân tộc bản địa, là cốt lõi của truyền thống dân tộc bản địa, và là cơ sở để phát minh sáng tạo những giá trị mới trong giao lưu văn hóa. Nó sống sót phụ thuộc vào rất nhiều vào nhận thức và hành vi của con người, là những chủ thể phát minh sáng tạo văn hóa và chủ sở hữu di sản, rồi từ đó tạo ra sự sức mạnh, sức đề kháng của hội đồng … Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, tất cả chúng ta đã từng nhiều lần mất nước nhưng không mất làng, nên ở đầu cuối vẫn có cơ sở để giành lại quốc gia. Về văn hóa cũng tương tự như như vậy. Do sức đề kháng của cấu trúc hội đồng, chiếc nôi của văn hóa phi vật thể, nên tất cả chúng ta đã không bị đồng nhất trước những thế lực văn hóa lớn, và từ chính cái lõi bền vững và kiên cố này mà văn hóa Nước Ta đã có sức đồng nhất ngược so với những văn hóa ngoại lai, thanh lọc chúng để làm giàu cho mình, làm mạnh mình lên. Cũng từ cái lõi gốc này mà sinh sôi nảy nở, đa dạng hóa, hoàn toàn có thể đến vô cùng. Đây là nét đặc trưng quan trọng nhất của văn hóa Nước Ta …
Không chỉ gắn bó với các chủ thể văn hóa, là các cộng đồng dân tộc, di sản văn hóa phi vật thể còn hòa quyện vào không gian sinh thái – nhân văn, nơi chúng được sáng tạo và tiếp tục hiện diện, tồn tại và phát triển như một thực thể sống trong đời sống của cộng đồng. Điều này vừa có ý nghĩa lịch sử, lại vừa mang giá trị thời đại. Chính từ ý nghĩa này mà di sản văn hóa phi vật thể cần phải được có một thái độ ứng xử hết sức uyển chuyển. Vừa bảo lưu và chuyển giao qua nhiều thế hệ, lại vừa sàng lọc và sáng tạo không ngừng nghỉ để làm cho kho tàng di sản văn hóa ấy ngày càng phong phú, đa dạng và cập nhật hơn với đời sống đương đại. Đó chính là con đường phù hợp với quy luật sáng tạo và phát triển của các giá trị văn hóa, giá trị phi vật thể…
Sinh ra, sống sót, sát cánh với sự tăng trưởng ; mọi giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ, giá trị văn hóa không hề gật đầu sự bảo thủ, cứng ngắc, bởi đó chính là nguyên do tất yếu của sự đào thải, loại trừ, thậm chí còn tàn lụi. Giá trị của lịch sử vẻ vang và văn hóa là ở phần hồn, chứ không phải ở sự đông cứng và không bao giờ thay đổi. Nói giữ gìn di sản văn hóa phi vật thể là giữ “ phần hồn ” cho tương lai là như vậy. Khánh An ( Nhà văn ( Tuần báo Văn nghệ ) )
