( Last Updated On : 28/12/2021 )Hiện nay yếu tố môi trường trở nên yếu tố cấp bách, không riêng gì của một nước mà của toàn bộ những nước trên quốc tế ; cũng không chỉ riêng cho những nhà khoa học về môi trường mà của tổng thể mọi người, không trừ một ai. Thế nhưng không phải toàn bộ điều đã nhận thức được đúng về môi trường.
Thông tin đại chúng và dư luận chú ý và nói nhiều về chất thải, khói bụi, nước bẩn như là môi trường. Đúng, đó là môi trường, nhưng đó chỉ mới là một thành phần của vệ sinh môi trường mà thôi. Nó chưa đủ, môi trường là một lĩnh vực rộng lớn hơn nhiều. Thuật ngữ “Môi trường”, “bảo vệ môi trường”, “ô nhiễm môi tường”, “tài nguyên môi trường”, “đa dạng sinh học”, “tam giác dân số”, “ đánh giá tác động môi trường”, “quản trị môi trường”, … được sử dụng khá phổ biến. Tuy nhiên, trong một số trường hợp việc hiểu và sử dụng các khái niệm, các thuật ngữ này còn bị hạn chế, đôi lúc còn nhầm lẫn.
1. Môi trường là gì ?
Môi trường, tiếng Anh : “ environment ”, tiếng Đức “ umwelt ”, tiếng Trung Quốc “ thực trạng ”. Một số định nghĩa của 1 số ít tác giả hoàn toàn có thể tìm hiểu thêm : Masn và langenhim, 1957, cho rằng môi trường là tổng hợp những yếu tố sống sót xung quanh sinh vật và tác động ảnh hưởng đến sinh vật. Ví dụ một bông hoa mọc trong rừng, nó chịu tác động ảnh hưởng của những điều điều kiện kèm theo nhất định như : nhiệt độ, ánh sáng, không khí, đất, những khoán chất trong đất, … Nghĩa là hàng loạt những vật chất có năng lực gây ảnh hưởng tác động trong quy trình tạo thành bông hoa, kể cả những thú rừng, những cây cối bên cạnh. Các điều kiện kèm theo môi trường đã quyết định hành động sự tăng trưởng của sinh vật. Một số tác giả khác như Joe Whiteney, 1993, định nghĩa môi trường đơn thuần hơn : “ Môi trường là toàn bộ những gì ngoài khung hình, có tương quan mật thiết và có ảnh hưởng tác động đến sự sống sót của con người như : đất, nước, không khí, ánh sáng mặt trời, rừng, biển, tầng ozone, sự phong phú những loài. Các tác giả Trung Quốc, Lương Tử Dung, Vũ Trung Ging cho rằng : ” Môi trường là thực trạng sống sinh vật, kể cả con người, mà con người và sinh vật đó không hề tách riêng ra khỏi điều kiện kèm theo sống của nó ”. Nhà bác học vĩ đại Anhstanh cho rằng, “ môi trường là tổng thể những gì ngoài tôi ra ”. Ở Nước Ta tục ngữ có câu “ gần mực thì đen, gần đèn thi rạng ” hay “ Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài ” với một phương tiện đi lại nào đó cũng biểu lộ đặc thù của sinh thái xanh môi trường. Chương trình môi trường của UNEP định nghĩa : “ Môi trường là tập hợp những yếu tố vật lý, hóa học, sinh học, kinh tế tài chính xã hội, ảnh hưởng tác động lên từng những thể hay cả hội đồng ”. theo từ điển môi trường ( Dictionary of environment ) của Gurdey Rej ( 1981 ) và cuốn Encyclopedia of environment Science and Engineering ” của Sybil và những tập sự khác, “ môi trường là thực trạng vật lý, hóa học và sinh học bao quanh sinh vật, đó gọi là môi trường bên ngoài. Còn những điều kiện kèm theo, thực trạng vật lý, hóa học, sinh học trong khung hình gọi là môi trường bên trong. Dịch bào bao quanh tế bào, thì dịch bào là môi trường của tế bào khung hình ”. Theo từ điển bách khoa Larouse, thì môi trường được lan rộng ra hơn “ là toàn bộ những gì bao quanh tất cả chúng ta hoặc sinh vật. Nói đơn cử hơn, đó là những yếu tố tự nhiên và tự tạo diễn ra trong khoảng trống đơn cử, nơi đó hoàn toàn có thể có sự sống hoặc không có sự sống. Các yếu tố chịu ảnh hưởng tác động thâm thúy của những định luật vật lý, mang tính tổng quát hoặc cụ thể như luật mê hoặc thiên hà, nguồn năng lượng phát xạ, bảo tồn vật chất … Trong đó hiện tượng kỳ lạ hóa học và sinh học là những đặc trưng cục bộ. Môi trường gồm có tổng thể những tác nhân tác động ảnh hưởng qua lại trực tiếp hoặc gián tiếp với sinh vật và quần xã sinh vật ”. Ngày nay người ta đã thống nhất với nhau về định nghĩa : “ Môi trường là những yếu tố vật chất tự nhiên và tự tạo, lý học, hóa học, sinh học cùng sống sót trong một khoảng trống bao quanh con người. Các yếu tố đó có quan hệ mật thiết, tương tác lẫn nhau và tác động ảnh hưởng lên những thành viên sinh vật hay con người để cùng sống sót và tăng trưởng. Tổng hòa của những khunh hướng tăng trưởng của từng tác nhân này quyết định hành động khunh hướng tăng trưởng của thành viên sinh vật của hệ sinh thái và của xã hội con người ”. Môi trường được hình thành đồng thời với sự hình thành của địa cầu. Môi trường được hình thành ở khắp mọi nơi. Ấy vậy mà mãi đến những năm đầu của thế kỷ 18 ngành môi trường học mới được phôi thai. Điểm mốc có lẽ rằng là sự Open của những khu công trình khoa học về “ vai trò của bồ hóng gây ung thư cho công nhân cạo khói ” ( 1775 ). Công trình này nhìn nhận sự tai hại của công nghiệp lên môi trường và sức khỏe thể chất. Sau đó, với những khu công trình về nhiễm bẩn sông ở London vào những năm 10 – 20 của thế kỷ 19 ; về sương khói London … 1948 ; cho mãi đến những năm 1960 – 1970 của thế kỷ này với những khu công trình ozone, lổ thủng ozone, về hiệu ứng nhà kính và những khí thải CO2, về mưa acid, thì những điều tra và nghiên cứu về môi trường trở thành một ngành khoa học tổng hợp từ nhiều ngành khoa học khác. Sự tổng hợp này sẽ là sự tích hợp một cách thuần thục giữa ngành thổ nhưỡng, tài nguyên nước, khí tượng, thủy văn, sinh học, khoa học biển, nông nghiệp, lâm nghiệp, hóa học, dân số học, kinh tế tài chính, tăng trưởng … Theo Luật BVMT Nước Ta 2020 : “ Môi trường gồm có những yếu tố vật chất tự nhiên và tự tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có tác động ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế tài chính, xã hội, sự sống sót, tăng trưởng của con người, sinh vật và tự nhiên. ” Khi mà mối đe dọa về sự tồn vong của loài người đã quá “ nhỡn tiền ”, khi mà điều kiện kèm theo sinh thái xanh bị hủy hoại, đất đai bị suy thoái và khủng hoảng, rừng rậm biến thành đồi trọc, thiếu nước ngọt, không khí ô nhiễm đến ngạt thở, thiên tai xảy ra tiếp tục, bệnh môi trường cướp đi sinh mạng của hàng triệu người, … thì ngành học môi trường mới trở nên cấp thiết. Phải nổ lực rất là trước khi quá muộn để cứu lấy quả đất – ngôi nhà chung của tất cả chúng ta. Mặc dù đã có hội nghị về môi trường do Liên hiệp quốc tổ chức triển khai : Stockholm ( 1972 ), Monterian ( 1987 ), Rio De Janero ( 1992 ), đã đề ra kế hoạch hành vi toàn thế giới về bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên lâu bền, nhưng quốc tế vẫn chưa có văn minh nào đáng kể. Vì vậy, tất yếu phải phối hợp hành vi. Nỗi lo này, nghĩa vụ và trách nhiệm này không của riêng ai, không phân biệt chủ quyền lãnh thổ, giới tính, đảng phái, … cần cấp bách hành vi.
2. Thành phần môi trường ( environment component )
Thành phần môi trường là những thành phần tử vật chất ( vô sinh hay hữu sinh ) xuất hiện trong môi trường nhất định, cùng sống sót, cùng tăng trưởng và liên hệ với nhau. Ví dụ, môi trường lớp học có những thành phần : thầy giáo, sinh viên, bàn, ghế, sách, vở, hành lang cửa số, quạt, … ; môi trường chợ gồm có người bán, kẻ mua, sản phẩm & hàng hóa trao đổi, khoảng trống chợ, người quản trị chợ … Mỗi môi trường có số lượng và chủng loại những thành phần nhất định. Trong thành phần môi trường lại chia ra những loại sau : + Thành phần chính ( main environmental component ) là thành phần đóng vai trò chính, không hề thiếu, vì nếu thiếu chúng thì môi trường sẽ không sống được. Ví dụ : trong môi trường lớp học thì thầy giáo và sinh viên là thành phần chính. Nếu một lớp học mà không có thầy và trò thì sẽ không còn là môi trường lớp học nữa. + Thành phần phụ ( sub environment component ) là thành phần mà nếu thiếu đi một trong số chúng thì môi trường vẫn không biến hóa hoặc biến hóa ít và vẫn còn sống sót. Ví dụ : trong một môi trường lớp học có những thành phần phụ là quạt, đèn, bảng đen, hành lang cửa số, bục giảng … nếu thiếu đi một trong những thành phần phụ là quạt, đèn thì môi trường lớp học vẫn không biến hóa.
3. Cấu trúc môi trường ( environmental structure )
Định nghĩa : Cấu trúc môi trường là cách link, liên hệ hay tương tác giữa những thành phần môi trường với nhau để tạo nên một thông số kỹ thuật khoảng trống nhất định hay xác lập nên một mối tương quan hữu cơ giữa những thành phần đó với nhau trong một khoảng trống và thời hạn nhất định. Mỗi một môi trường nhất định có một kiểu cấu trúc nhất định, không lẫn vào đâu được. Ví dụ : môi trường lớp học có cấu trúc của nó là trong một phòng học nhất định thì thầy giáo, sinh viên ( kể cả dụng cụ học tập như : bảng, bàn, quạt, đèn, micro, … ) liên hệ và tương tác với nhau qua sự kết gắn là : đào tạo và giảng dạy ( học tập và giảng dạy ). Quan hệ giữa họ là quan hệ người truyền thụ và người truyền thụ. Môi trường chợ gồm những thành phần kẻ bán người mua và sản phẩm & hàng hóa trao đổi được cấu trúc qua mối liên hệ bán – mua, trao đổi hành hóa. Nó hình thành một dạng link giữa người mua và kẻ bán trải qua sản phẩm & hàng hóa, trong một khoảng trống môi trường chợ. Cấu trúc môi trường chợ khác hẳn môi trường lớp học hay môi trường bến xe … Cũng những con người đơn cử A, B nào đó nhưng ở trong môi trường chợ thì quan hệ là người mua kẻ bán, Open trong khoảng trống chợ, còn ở trong môi trường lớp học nếu quan hệ với nhau theo quan hệ người học, kẻ dạy trải qua bài học kinh nghiệm thì nó lại là cấu trúc môi trường lớp học. Cấu trúc môi trường cũng được xem như thông số kỹ thuật khoảng trống khi những thành phần môi trường kết gắn với nhau theo một kiểu nhất định sẽ tạo ra một cấu trúc nhất định. Ví dụ một cách “ nôm na ” ta xem thành phần môi trường là những vật tư, gạch, ngói, đá, xi-măng, gỗ sắt ; còn cấu trúc môi trường là cách kiến thiết xây dựng, cấu trúc giữa gạch, đá, gỗ ấy để tạo nên một ngôi nhà nhất định, nếu cấu trúc theo kiểu khác thì sẽ thành một ngôi nhà khác.
4. Phân biệt thành phần môi trường và môi trường thành phần
Có một khái niệm mới là “ môi trường thành phần ”. Môi trường thành phần trước hết là một thành phần môi trường, nhưng bản thân nó lại là một môi trường hoàn hảo. Còn thành phần môi trường đơn thuần chỉ là một thành phần của một môi trường nào đấy. Ví dụ : môi trường đất bản thân đất nó là một môi trường, trong đó có vừa đủ những thành phần vô sinh, hữu sinh, có quy trình hình thành, sinh trưởng, tăng trưởng và chết, nhưng đồng thời đất cũng là thành phần môi trường sinh thái tổng quát.
5. Phân loại môi trường
Bất cứ ở đâu cũng có môi trường từ vi mô cho đến vĩ mô. Tùy theo mục tiêu mà người ta đưa ra những chỉ tiêu phan loại khác nhau.
a. Phân loại theo những tác nhân
– Môi trường tự nhiên ( nature environment ) : môi trường do vạn vật thiên nhiên tạo ra. Ví dụ : sông, biển, đất, … – Môi trường tự tạo ( artifical environment ) : môi trường đô thị, làng mạc, kênh đào, chợ búa, trường học, …
b. Phân loại theo sự sống
– Môi trường vật lý ( physical environment ) là thành phân vô sinh của môi trường tự nhiên, gồm có thạch quyển, thủy quyển, khí quyển. Nói cách khác, môi trường vật lý là môi trường không có sự sống ( theo quan điểm cổ xưa ). – Môi trường sinh học ( bio-environmental hay environmental biology ) là thành phần hữu sinh của môi trường, hay nói cách khác là môi trường mà ở đó có diễn ra sự sống. Trong loại này còn có một cặp phạn trù :
- Môi trường sống (biotic environment)
- Môi trường không có sự sống (unbiotic environment)
Môi trường sinh học gồm có những hệ sinh thái, những quần thể thực vật, động vật hoang dã, vi sinh vật và cả con người, sống sót và tăng trưởng trên cơ sở, đặc thù của những thành phần môi trường vật lý. Các thành phần của môi trường không sống sót ở trạng thái tĩnh mà luôn luôn trong quy trình chuyển hóa tự nhiên, đưa đến trạng thái “ cân đối động ”. Chính sự cân đối này đã bảo vệ cho sự sống của toàn cầu được tăng trưởng không thay đổi. Khái niệm môi trường sinh học đã đưa đến thuật ngữ môi trường sinh thái, điều đó muốn ám chỉ môi trường này là sự sống của sinh vật và con người, để phân biệt với những môi trường không có sinh vật. Tuy nhiên, hầu hết những môi trường đều có sinh vật tham gia. Chính vì thế, nói đến môi trường là đề cặp đến môi trường sinh thái. Nhưng khi người ta muốn nhấn mạnh vấn đề đến “ tính sinh học ” và bảo vệ sự sống, người ta vẫn quen dùng môi trường sinh thái, hoặc sử dụng nó như một thói quen.
c. Phân loại theo sinh học
– Hệ vô sinh ( Physical environment ) : tức là hệ những điều kiện kèm theo tự nhiên hay nói đúng hơn là môi trường vật lý. Hệ này gồm có : đất, nước, không khí cùng với quy trình lý hóa học xảy ra trong đó. – Hệ hữu sinh hay đa dạng sinh học ( biodiversity ) : gồm có những giới sinh vật với sự phong phú và nhiều mẫu mã về nguồn gen, chủng loại từ sinh vật bậc thấp đến sinh vật bậc cao, được phân bổ khắp nơi trên toàn cầu. – Hệ loài người ( human system ) : hệ này đề cập đến toàn bộ động vật hoang dã sống : nông, công nghiệp, đi dạo vui chơi, kinh tế tài chính, xã hội của con người. Trên quan điểm đó sinh thái xanh môi trường xét những mặt cấu trúc của nó về : + Sự liên hệ một chiều giữa những yếu tố vô sinh ( môi trường vật lý ) và yếu tố sinh học ( đa dạng sinh học ), tức là nghiên cứu và điều tra sự ảnh hưởng tác động của những yếu tố sinh vật đến đặc thù lý hóa của đất, nước, không khí và ngược lại. + Sự liên hệ hai chiều giữa môi trường vật lý và con người với những hoạt động giải trí kinh tế tài chính xã hội của loài người. Nghiên cứu mối tương tác của sức mạnh trí tuệ làm biến hóa đất, nước, không khí và ngược lại, ảnh hưởng tác động của những điều kiện kèm theo vật lý đến sự tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội, văn hóa truyền thống của loài người. + Sự tương quan giữa đa dạng sinh học với con người và xã hội loài người, xét xem con người đã dung trí tuệ, sức mạnh và công cụ phát minh sáng tạo để tiêu diệt sinh học đến bên bờ của sự diệt vong, hay làm đa dạng chủng loại thêm nguồn gen của đa dạng sinh học. Đa dạng sinh học đã tác động ảnh hưởng đến xã hội loài người thế nào về những mặt : nông nghiệp, công nghiệp, lâm nghiệp, nghề cá …
d. Môi trường bên trong và môi trường bên ngoài
Lấy sinh vật hoặc con người làm đối tượng người dùng nghiên cứu và điều tra, người ta chia ra : – Môi trường bên trong ( inside environment ) là những hoạt động giải trí bên trong khung hình sinh vật hoặc con người như : máu chảy trong những mạch máu, những dây thần kinh hoạt động giải trí theo mạng lưới hệ thống thần kinh, từ thần kinh TW chuyển đến những dây thần kinh ngoại vi, dịch bào hoạt động giải trí trong tế bào … những hoạt động giải trí này diễn ra trong khung hình, tương quan ngặt nghèo với nhau bên trong khung hình ( môi trường bên trong ) và tương quan với điều kiện kèm theo bên ngoài khung hình ( môi trường bên ngoài ), để tạo nên sự sống cho khung hình. – Môi trường bên ngoài ( outside environment ) gồm có tổng thể những gì bao quanh sinh vật như : nhiệt độ, không khí, nhiệt độ … so với những thể con người hay động, thực vật và vi sinh vật.
e. Phân loại theo môi trường thành phần hay môi trường tài nguyên
Theo cách phân loại này, người ta cho rằng mỗi một loại môi trường điều có đặc thù cấu trúc, thành phần riêng. Trong hàng loạt thành phần môi trường có một số ít thành phần đủ điều kiện kèm theo để được xem như thể một môi trường hoàn hảo, nên những thành phần đó được gọi là “ Môi trường thành phần ” ( componental environment ), ta có những môi trường thành phần sau : – Môi trường đất ( soil environment ) gồm có những vật chất vô cơ, hữu cơ cũng như những quy trình phát sinh, tăng trưởng của đất ở một vùng nào đó. Nó là một thành phần sinh thái xanh chung nhưng chính bản thân nó cũng có khá đầy đủ thành phần và tư cách là một môi trường sống nên được gọi là “ môi trường thành phần đất ”. – Môi trường nước nước ( water environment ) gồm có từ môi trường vi mô về dung tích như một giọt nước, cho đến khoanh vùng phạm vi vĩ mô như : tuy nhiên, đại dương trong đó có vừa đủ thành phần loài động vật hoang dã thủy sinh, vật chất vô cơ, hữu cơ, … và trực tiếp hoặc gián tiếp có liên hệ ngặt nghèo với – Môi trường không khí ( air environment ) gồm có những tầng khí quyển, những dạng vật chất, những hạt vô cơ, hữu cơ, nham thạch, vi sinh vật, …
f. Phân loại môi trường theo quyển
Cũng như tương tự như môi trường thành phần nhưng khoanh vùng phạm vi của quyển rộng hơn gồm có :
* Thạch quyển ( lithosphere ) : còn gọi là địa quyển hay môi trường đất. ( Cũng nên phân biệt môi trường đất có 2 từ : soil environment và lithosphere ). Thạch quyển ( lithosphere ) gồm vỏ toàn cầu với độ sâu 60 – 70 km trên phần lục địa và 20 – 30 km dưới đáy đại dương. Còn soil environment chí môi trường đất trong khoanh vùng phạm vi vỏ phong hóa, nghĩa là lớp đá mẹ lê mặt đất và mặt phẳng của nó. Thường thì sâu khoản 2-3 m, trừ vùng đất bazalte sâu khoản 10 m. Trong thạch quyển có phần vô cơ và hữu cơ. Phần vô cơ, hay là môi trường vật lý, những cấu tử đất từ lớn vài cm đến nhỏ 1 mm. Cùng với những hạt keo gọi là keo sét ( từ 1 – 100 m ), những hạt vật chất ấy link với nhau tạo ra một cấu trúc khoảng trống nhất định. Trong đó có chỗ riêng để không khí chuyển dời, có nước vận động và di chuyển theo mao quản, theo trọng tải. Nước trong môi trường đất cũng tạo ra một dạng gọi là dung dịch đất ( soil solution ). Dung dịch đất có 2 phần : phần dung môi là nước và phần chất tan là những cation và anion, những chất hữu cơ, vi sinh vật, những phân tử khón. Đây là nơi phân phối thức ăn cho thực vật qua lông hút, vi sinh vật và động vật hoang dã trong nước. Nếu coi môi trường đất là một khung hình sống. Đó là sự xuất hiện của những sinh vật háo khí, yếm khí, vi sinh vật cố định và thắt chặt đạm, vi sinh vật phân giải đất, vi sinh vật sulfate hóa, … ; có nơi ít, nhưng có nơi có đến hang ngàn đến hàng triệu vi sinh vật trong 1 cm3 đất. Động vật cũng rất đa dạng chủng loại phong phú, từ động vật hoang dã đơn bào đến động vật hoang dã bậc cao đều xuất hiện trong đất và trên mặt đất : giun, kiến, mối, chuột, sâu, dế, … tạo nên một sự nhiều mẫu mã về hệ gen. Địa quyển là môi trường, nhưng môi trường này ít dịch chuyển, hoặc nói đúng hơn, sự dịch chuyển ít phát hiện ra. Khi độc tố đã xâm nhập, ô nhiễm vượt quá năng lực tự làm sạch của nó thì khó lòng mà tẩy sạch. Hiện nay, người ta vẫn còn coi thường hoặc rất ít chăm sóc đến môi trường đất trong hệ môi trường sinh thái. * Sinh quyển ( bioshere ) còn gọi là môi trường sinh học. Sinh quyển gồm có những phần của sự sống từ núi cao đến đáy đại dương, cả lớp không khí có oxy trên cao và cả những vùng địa quyển. vậy thì ranh giới giữa sinh quyển và địa quyển thật khó mà rạch ròi. Cho nên sự phân loại này cũng là tương đối có tính khái niệm để dể lập luận mà thôi. Đặc trưng cho hoạt động giải trí sinh quyển là những quy trình trao đổi vật chất và trao đổi nguồn năng lượng. Đó là những quy trình sinh địa hóa, quy trình đạm, quy trình đổi khác những hợp chất lưu huỳnh, quy trình photpho … Đi đôi với quy trình vật chất và quy trình nguồn năng lượng : nguồn năng lượng ánh sáng mặt trời và chuyển hóa của chúng. Năng lượng sinh học, hóa sinh … Chính nhờ những quy trình và hoạt động giải trí của nó nên vật chất sống được ở trạng thái cân đối gọi là cân đối động. Nhờ có sự cân đối ấy mà sự sống trên toàn cầu được không thay đổi và tăng trưởng. Đó là một sự không thay đổi tương đối nhưng thật là tuyệt diệu. Nhờ có hệ sinh vật và hoạt động giải trí của nó cùng với sự link những chất vô cơ mà sự không thay đổi này được bền vững và kiên cố. Ví dụ như sự tạo ra và cân đối O2 và CO2 trong không khí của sinh quyển. Chỉ cần biến hóa CO2 vài phần ngàn và lượng O2 vài Xác Suất thì sự sống của con người và sinh vật sẽ lại đảo lộn. * Khí quyển ( atmosphere ) còn gọi là môi trường không khí. Khái niệm này số lượng giới hạn trong lớp không khí bao quanh địa cầu. Khí quyển chia ra nhiều tầng : + Tầng đối lưu ( troposphere ) từ 0 – 10 – 12 km. Trong tầng này nhiệt độ gỉam theo độ cao và áp suất giảm xuống. Nồng độ không khí loãng dần. Đỉnh của tầng đối lưu nhiệt độ hoàn toàn có thể chỉ còn – 50 o C -> – 80 oC. + Tầng bình lưu ( stratophere ) kế tầng đối lưu tức độ cao 10 – 50 km. Trong tầng này nhiệt độ tăng dần và đến 50 km thì đạt được OoC. Áp suất có giảm quy trình tiến độ đầu nhưng càng lên cao thì áp suất lại không giảm nữa và ở mức 0 mmHg. Đặc biệt gần đỉnh của tầng bình lưu có một lớp khí đặc biệt quan trọng gọi là lớp ozone có trách nhiệm che chắn những tia tử ngoại UVB, không cho những tia này xuyên xuống mặt đất, giết hại sinh vật. + Tầng trung lưu ( mesosphere ) từ 50 km đến 90 km. Trong tầng này nhiệt độ giảm dần và đạt đến điểm cực lạnh là khoảng chừng – 90 oC -> – 100 oC.
+ Tầng ngoài (thermosphere) từ 90km trở lên: trong tầng này không khí cực loãng và nhiệt độ tăng dần theo độ cao.
Trong những tầng trên thì tầng có quyết định hành động nhất đến môi trường sinh thái địa cầu là tầng đối lưu, không khí trong khí quyển có thành phần phần đông không đổi. Không khí khô chứa 78 % N, 20,95 % Oxy, 0.93 % agon, 0,03 % CO2, 0,02 % Ne, 0,005 % He. Ngoài ra không khí còn có một lượng hơi nước. Nồng độ bảo hòa hơi nước này phụ thuộc vào vào nhiệt độ. Trong không khí còn có những vi sinh vật ( vi trùng, siêu vi trùng ) những bào tử những chất vô cơ, chúng luôn luôn hoạt động giải trí ở thế cân đối động. Quá trình luân chuyển và đổi khác của nó cũng tuân theo những quy trình nguồn năng lượng và quy trình vật chất trong môi trường : những quy trình hơi nước, những đổi khác khí hậu thời tiết có tương quan và tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đến môi trường. * Thủy quyển ( Hydrosphere ) còn gọi là môi trường nước ( có một danh từ trọn vẹn giống thủy quyển nhưng cũng gọi là môi trường nước là : water environment hoặc danh từ tựa như aquatic environment ). Thủy quyển gồm có tổng thể những phần nước của toàn cầu, khái niệm này gồm có nước trong hồ ao, sông ngòi, nước suối, nước đại dương, băng tuyết, nước ngầm, … Thủy quyển là một thành phần không thiếu được của môi trường inh thái toàn thế giới, nó duy trì sự sống cho con người và sinh vật. Ở dâu có sự sống thì ở đó có không khí và phải có nước. Nước là thành phần có quyết định hành động cho sự luân chuyển trao đổi trong môi trường. Không có nước không có sự sống. Trong môi trường nước cũng tuân theo những quy luật đổi khác, theo quy trình nguồn năng lượng. Nó là thành phần cấu trúc nên vật chất sự sống của môi trường, vừa là chất phân phối vật chất và nuôi sống môi trường cùng những hoạt động giải trí của nó. Cách phân loại cấu trúc trên theo những quyển cũng mang đặc thù rất tương đối. Thực ra trong lòng mỗi quyển điều xuất hiện những phần quan trọng của quyển khác. Chúng bổ trợ cho nhau rất ngặt nghèo. Không thể có môi trường nếu một trong những quyển này không xuất hiện.
h. Phân loại môi trường theo tự nhiên và xã hội
– Môi trường tự nhiên ( nature environment ) : là tổng thể nhưng môi trường manh tính tự nhiên : tuy nhiên, suối, đất, không khí, rừng, biển, … – Môi trường xã hội nhân văn ( environment of social humanties ) : là môi trường giáo dục, hoạt động giải trí xã hội vì con người được cấu thành, tăng trưởng trong mối tương tác của con người với con người trong những hoạt động giải trí sống trong xã hội tương quan với những dân tộc bản địa khác.
i. Phân loại môi trường theo size khoảng trống ( khoanh vùng phạm vi ) :
Theo cách tiếp cận này, có 3 loại môi trường :
- Môi trường vi mô: có kích thước không gian nhỏ. Ví dụ: môi trường trong một giọt nước biển, môi trường trong một chậu thí nghiệm.
- Môi trường vĩ mô: có kích thước không gian tương đối lớn. Ví dụ: môi trường toàn cầu, môi trường trên toàn lãnh thổ quốc
- Môi trường trung gian: có kích thước trung bình, như môi trường khu công nghiệp, môi trường ở một khu dân cư…
j. Phân loại môi trường theo vị trí địa lý, độ cao
- Môi trường ven biển (coastal zone environment)
- Môi trường đồng bằng (delta environment)
- Môi trường miền núi (hill environment)
- Môi trường núi cao (highland environment)
k. Phân loại môi trường theo hoạt động giải trí kinh doanh thương mại
- Môi trường đô thị (urban environment)
- Môi trường nông thôn (rural environment)
- Môi trường nông nghiệp (agro environment)
- Môi trường giao thông (transport environment)
l. Phân loại theo lưu vực và theo mục tiêu điều tra và nghiên cứu
Tùy theo mục tiêu điều tra và nghiên cứu hệ sinh thái môi trường mà người ta hoàn toàn có thể chia ra : – Môi trường trên cạn ( irrital environment ) – Môi trường dưới nước ( water environment ) Trong môi trường nước lại có : + Môi trường biển + Môi trường lưu vực sông + Môi trường hồ, ao + Môi trường đầm, phá. Thậm chí môi trường sông lại chia ra : + Môi trường cửa sông + Môi trường suối + Môi trường thượng lưu + Môi trường hạ lưu
m. Phân loại môi tường theo những tác nhân
Có 4 loại :
- Môi trường tự nhiên (nature environment)
- Môi trường á tự nhiên (sub-natural environment)
- Môi trường bán tự nhiên (hafl-natural environment)
- Môi trường trồng trọt (argricultural environment).
n. Môi trường toàn thế giới
Nếu ta xem hành tinh đang ở, toàn cầu, là một môi trường sinh thái thì đây đúng là môi trường vĩ mô, gồm có nhiều yếu tố trong một thể thống nhất. Các yếu tố này có quan hệ ngặt nghèo với nhau trong lịch sử dân tộc hình thành và tăng trưởng của mình. Sự tăng trưởng và tiến hóa của hành tinh tất cả chúng ta trải qua những quy luật nhất định của địa chất thủy văn, khí hậu, thời tiết, … để ngày một triển khai xong hơn. Giữa những cấu trúc môi trường có một mối liên hệ ngày càng trở nên ngặt nghèo để tạo nên một cơ cấu tổ chức nhất định, từ từ đi vào thế không thay đổi. Lịch sử tăng trưởng toàn cầu được lưu lại bởi hai mốc cơ bản : thứ nhất, sự suất hiện sự sống và thứ hai là sự Open của con người và xã hội loài người. – Trước khi sự sống Open : Giai đoạn này địa cầu như được sống sót với những điều kiện kèm theo hoạt động giải trí là hoạt động giải trí phi sinh vật. Vì vậy, môi trường chỉ gồm có địa chất, đất, nước, khí, bức xạ mặt trời. Trong quy trình sống sót hàng tỉ năm, quả đất và môi trường bao quanh đã sản sinh ra một mẫu sản phẩm : oxy với một lượng không lớn lắm, nó là hiệu quả của những quy trình hóa học hoặc lý hóa đơn thuần. Sau đó là quy trình thành tạo ozone. Dần dần lớp ozone dày lên ngăn cản sự xâm nhập can đảm và mạnh mẽ của tia tử ngoại UVB, để có thời cơ cho sự sống Open và sống sót. – Từ khi Open sự sống : Khi Open sự sống tiên phong môi trường toàn thế giới chuyển sang một quá trình mới. Môi trường đã có hai phần, tuy chưa rõ lắm : phần vô sinh và phần hữu sinh. Các sinh vật tiên phong sống trong điều kiện kèm theo vô cùng khắc nghiệt. Trong đó quy trình hô hấp chưa hình thành và nguồn năng lượng trải qua con đường sinh hóa bằng lên men. Sinh vật tăng trưởng trải qua tinh lọc tự nhiên ấy đã tạo ra sinh vật cơ khởi có năng lực quang hợp. Nghĩa là những thực vật đơn thuần tiên phong đã cò năng lực hấp thụ CO2, H2O và thải ra O2 nhờ diệp lục đơn thuần và ánh sáng mặt trời. Điều đó đã tạo nên sự đổi khác thâm thúy về môi trường sinh thái địa cầu. Đây là một bước nhảy đầy ý nghĩa của sự hình thành môi trường sinh thái địa cầu. Nhờ sự xuất hiện thực vật có diệp lục mà O2 được tạo ra nhanh gọn. Vì vậy, từ đó kéo theo hàng loạt sinh vật khác. Lượng O2 được ngày càng tăng đáng kể để tạo ra O3 và tầng ozone, nhờ đó tầng này Open dày lên, đến mức đủ bảo vệ cho sự sống sinh sôi ở địa cầu. Cùng với quy trình này, nhiệt độ ấm dần lên, sự tăng trưởng của sinh vật vượt bậc cả về chủng loại lẫn số lượng. Dẫu có trãi qua hàng chục quy trình biến hóa địa chất, mối quan hệ phụ thuộc vào giữa những yếu tố môi trường ngày càng trở nên ngặt nghèo. Sự tăng trưởng hệ gen của sinh vật cũng theo đó mà ngày một phong phú và đa dạng chủng loại cả ở trên cạn lẫn dưới nước, dưới đại dương. Trong khí quyển, đã từ từ hình thành những quyển : khí quyển, sinh quyển, địa quyển, thủy quyển. Sau đó sự Open của loài người qua quy trình tiến hóa đã làm cho môi trường sinh thái địa cầu có sự nhiều mẫu mã vượt bậc : bên cạnh tinh lọc tự nhiên đã Open hệ sinh vật tăng trưởng theo tinh lọc tự tạo. Loài người, sinh vật siêu đẳng đã không những chỉ nhờ vào vào môi trường tự nhiên mà còn tái tạo nó ship hàng đời sống của mình. Vì vậy, từ đây thành phần môi trường không chỉ vô sinh và hữu sinh mà còn có cả con người và hoạt động giải trí sống của họ. Từ đó Open những dạng môi trường : dân số xã hội, môi trường nhân văn, môi trường đô thị, môi trường nông thôn, môi trường ven biển. …
6. Các công dụng cơ bản của môi trường
Là không gian sinh sống cho con người và sinh vật
- xây dựng: mặt bằng các khu đô thị, cơ sở hạ tầng,..
- giao thông vận tải: mặt bằng, khoảng không cho đường bộ, đường thủy, đường không.
- sản xuất: mặt bằng cho nhà máy, xí nghiệp, khu công nghiệp, sản xuất nông-lâm-ngư
- giải trí: mặt bằng, nền móng cho hoạt động trượt tuyết, đua xe, đua ngựa,…
Là nơi chứa các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người
- thức ăn, nước uống, không khí hít thở;
- nguyên liệu sản xuất công, nông nghiệp;
- năng lượng cho sinh hoạt, sản xuất;
- thuốc chữa bệnh,..
Là nơi chứa đựng các chất phế thải do con người tạo ra trong cuộc sống và sản xuất
- tiếp nhận, chứa đựng chất thải;
- biến đổi chất thải nhờ các quá trình vật lý, hóa học, sinh học
Làm giảm nhẹ các tác động có hại của thiên nhiên tới con người và sinh vật
- hạn chế lũ lụt, điều hòa khí hậu, chắn bão cát,…
Lưu trữ và cung cấp các thông tin cho con người
- lịch sử địa chất, tiến hóa sinh vật, phát triển văn hóa con người
- đa dạng nguồn gen
- chỉ thị báo động sớm các tai biến tự nhiên như bão, động đất, núi lửa
Một số khái niệm, thuật ngữ tương quan :
Ô nhiễm môi trường là sự đổi khác của những thành phần môi trường không tương thích với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng tác động xấu đến con người, sinh vật. Sự cố môi trường là tai biến hoặc rủi ro đáng tiếc xảy ra trong quy trình hoạt động giải trí của con người hoặc đổi khác thất thường của tự nhiên, gây ô nhiễm, suy thoái và khủng hoảng hoặc biến hóa môi trường nghiêm trọng. Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi trường, gây tác động ảnh hưởng xấu so với con người và sinh vật. Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giải trí giữ cho môi trường trong lành, sạch sẽ và đẹp mắt ; phòng ngừa, hạn chế tác động xấu so với môi trường, ứng phó sự cố môi trường ; khắc phục ô nhiễm, suy thoái và khủng hoảng, phục sinh và cải tổ môi trường ; khai thác, sử dụng hài hòa và hợp lý và tiết kiệm chi phí tài nguyên vạn vật thiên nhiên ; bảo vệ đa dạng sinh học. An ninh môi trường : là trạng thái mà một mạng lưới hệ thống môi trường có năng lực bảo vệ điều kiện kèm theo sống bảo đảm an toàn cho con người trong mạng lưới hệ thống đó. Khủng hoảng môi trường là những suy thoái và khủng hoảng về chất lượng môi trường sống trên quy mô toàn thế giới, đe doạ đời sống của loài người trên toàn cầu. Kinh tế môi trường là công cụ kinh tế tài chính được sử dụng để điều tra và nghiên cứu môi trường và điều đó cũng có nghĩa là trong tính toán kinh tế phải xét đến những yếu tố môi trường. Quan trắc môi trường là việc theo dõi liên tục chất lượng môi trường với những trọng tâm, trọng điểm hài hòa và hợp lý nhằm mục đích ship hàng những hoạt động giải trí bảo vệ môi trường và tăng trưởng bền vững và kiên cố. Nguồn tài liệu :
- Giáo trình – Môi trường học cơ bản – GS. TSKH Lê Huy Bá
- Bài giảng Môi trường và con người, Trường Đại học Khoa học Huế
5/5 – ( 1 bầu chọn )
