Con người sinh ra vốn đã được tạo hóa ban tặng cho quyền được sống, được làm người và quyền được mưu cầu hạnh phúc. Ý thức được điều đó, khao khát được hòa mình vào đời sống, con người đã vượt qua mọi trở ngại khó khăn vất vả, thử thách để hướng tới một điều thật ý nghĩa : sự sống. Nhân vật Mị trong truyện ngắn “ Vợ chồng A Phủ ” của Tô Hoài cũng đã phần nào bộc lộ điều đó. Bằng sức sống mãnh liệt, lòng khát khao được sống, Mị đã can đảm và mạnh mẽ và tìm thấy sự sống cho chính mình .Mị là một cô gái xinh đẹp, chịu khó thao tác và có tài thổi sáo giỏi. Chính cho nên vì thế mà cô gái ấy là niềm khao khát, tham vọng của bao nhiêu chàng trai : “ Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm thổi sáo đi theo Mị ”. Có thể nói, đời sống của Mị đang trên đà đơm hoa kết trái, một đời sống mà ở tuổi của cô ai cũng phải ao ước. Thế nhưng bước ngoặt của cuộc sống Mị đã dần chuyển sang hướng khác khi cô trở thành con dâu gạt nợ cho nhà thống lý Pá Tra. Và người con gái đẹp ấy lại một lần nữa tỏ rõ tấm lòng hiếu thảo của một người con khi nghe lời cha, gật đầu về làm dâu gạt nợ cho nhà thống lý .Tiếng là con dâu nhà thống lý nhưng ai cũng thấy được cô con dâu chẳng khác gì kẻ tôi đòi, phải thao tác quần quật suốt ngày đêm. Hình ảnh Mị thật tội nghiệp như một “ con rùa lùi lũi nuôi trong xó cửa ”, như “ con trâu con ngựa nuôi trong chuồng, chỉ biết ăn cỏ, chỉ biết thao tác mà thôi ”. Đối lập trọn vẹn với cha con nhà thống lý ăn chơi trác táng là hình ảnh cô Mị ngồi cạnh tàu ngựa, trước tảng đá, dù chẻ củi hay gánh nước từ dưới suối lên, khi nào cũng cúi mặt buồn rười rượi. Sống trong nhà thống lý Pá Tra không phải là cô Mị tươi tắn, yêu đời như thời xưa nữa. Chính thần quyền và cường quyền nhà thống lý đã giết chết tuổi thanh xuân, bóp nghẹt đời sống của Mị cả về thể xác lẫn tâm hồn. Lúc này, Mị không khác gì một cái xác không hồn vật vờ, thao tác như nữ nô, thành một kẻ hầu người hạ cho chồng mà hoàn toàn có thể bị chồng đánh đập tùy hứng bất kể khi nào. Cuộc sống của Mị khép chặt trong căn buồng kín bưng, trông ra ngoài chỉ duy nhất có “ một chiếc hành lang cửa số lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy mờ mờ trăng trắng, không biết là sương hay là nắng ” .
Ý thức về cuộc sống của Mị dường như đã bị giai cấp phong kiến làm tê liệt. “Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi”. Điều này đã cho thấy con người nô lệ trong Mị vẫn còn sống, con con người thực của cô thì dường như đã chết. Mị không bày tỏ, không kêu than cũng không phản kháng gì, chỉ lầm lũi như con rùa nuôi trong xó cửa và “chờ ngày chết rũ xương ở đây thôi”.
Thế nhưng, “ngoài đầu núi lấp ló, đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sáo vọng lại, thiết tha bồi hồi”. Ta tưởng chừng như cô Mị đã trở nên vô cảm vô hồn, chỉ biết chấp nhận kiếp sống đọa đày nhưng không phải. Chính tiếng sáo gọi bạn trong đêm tình mùa xuân – biểu tượng của tình yêu và khát vọng sống – đã gợi dậy những sâu thẳm trong lòng Mị bấy lâu. “Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ừng ực từng bát”. Cách uống rượu ấy như báo trước một cuộc nổi loạn mà chính bản thân Mị cũng chưa ý thức rõ: “Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng, còn Mị thì đang sống về ngày trước”. Chính những ngày tháng tuổi trẻ nghèo khó nhưng tự do, vui vẻ và hạnh phúc đã khiến cho lòng ham sống của Mị trỗi dậy: “Mị thấy phơi phới trở lại”. “Trong đầu Mị rập rờn tiếng sáo” và “Mị muốn đi chơi”. Từ chuyển biến trong suy nghĩ, Mị đã có một hành động thật ý nghĩa” “Mị đến góc nhà, lấy ống mở, xắn một miếng bỏ vào đền cho thêm sáng” và “với tay lấy cái váy hoa vắt ở vách” để chuẩn bị đi chơi. Hành động này có nghĩa là Mị đã thắp lên một ngọn đèn, soi rọi cuộc sống tối tăm triền miên của quá khứ, và giờ đây Mị muốn bước ra khỏi cuộc sống tối tăm ấy, đến với tiếng sáo và những âm thanh rộn rã ngoài kia để được sống là chính mình.
Vậy mà nghiệt ngã thay, khi Mị toan bước đi thì bị A Sử kéo lại, chẳng nói chẳng rằng liền trói Mị vào cột nhà. Và bây giờ Mị khóc, khóc cho cái oan trái của một kiếp người khao khát muốn sống, muốn yêu mà lại bị ghì chặt vào một cuộc sống “không bằng con ngựa”. Men rượu làm cho Mị say, Mị mơ màng giữa ý thức và thực tại cho nên cô có ý định “vùng bước đi. Nhưng chân tay đau không cựa được. Mị không còn nghe thấy tiếng sao nữa”. Chính thực tại đã bóp nghẹt những khát vọng tươi sáng. Kết cực ấy nói lên rằng, chỉ có những phản kháng tự phát thì nhân vật không thể tự giải thoát cho mình, đồng thời nó cũng bắt đầu khơi dậy cho những cuộc nổi loạn trong tương lai của nhân vật.
Ngọn lửa khao khát sống trong cô Mị thực sự phát cháy khi tự tay cô cởi trói cho A Phủ. Chứng kiến cảnh A Phủ bị đánh đập dã man, và hình ảnh “ một dòng nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại ” đã khiến cho Mị chợt nhớ lại cái đêm mình cũng bị trói đứng vào cái cột thế kia, cũng nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ mà không cách nào lau đi được. Chính từ đó đã làm trỗi dậy trong Mị tình thương những người cùng cảnh ngộ. Mị đã thấy được cái bất công không bình thường, sự gian ác của cha con nhà thống lý và không muốn thấy thêm một cái chết oan ức, cho nên vì thế cô đã cởi trói cho A Phủ. Rõ ràng Mị đã tâm lý kỹ, đã lường trước những gì sẽ xảy ra. Cô đã sẵn sàng chuẩn bị chịu trói và chịu chết thay cho A Phủ vì cô nghĩ rằng, chỉ có chết thì cô mới hoàn toàn có thể được giải thoát khỏi kiếp sống tù, đớn đau nhục nhã này. Nhưng không phải. Khi thấy a Phủ chạy đi rồi, chạy đến một đời sống tự do, thì Mị bừng tỉnh hẳn. Mị không muốn chết nữa mà Mị muốn sống, phải sống cho nên vì thế “ Mị vụt chạy ra ” theo A Phủ. Giải thoát cho A Phủ, Mị cũng giải thoát luôn cho chính mình .Qua việc khắc họa nhân vật Mị, Tô Hoài cũng đã phần nào tố cáo chính sách thống trị của bọn chúa đất, địa chủ phong kiến, ca tụng phẩm chất cao đẹp của những người nông dân miền núi hiền lành, chất phác. Họ biết yêu cái đẹp, trọng lẽ phải để rồi vượt lên tìm lại chính mình .Sức sống của nhân vật Mị được Tô Hoài khắc họa rất là tài tình, độc lạ. Từ một con người có vẻ như đã bị mất hết sức sống, nhưng với một nghị lực khác thường, một lòng ham sống mãnh liệt, Mị đã tìm thấy đời sống cho bản thân mình và dám đấu tranh với những thử thách để rồi vượt qua. Thật vậy, Nguyễn Khải cũng đã từng triết lý : “ Ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để vượt qua những ranh giới ấy ”. Con đường vượt qua những ranh giới của nhân vật Mị phần nào đã chứng tỏ cho chân lý ấy .
