Sức sống mãnh liệt của nhân vật A Phủ trong truyện ngắn “Vợ chồng A phủ” của Tô Hoài
Vợ chồng A Phủ là tác phẩm xuất sắc nhất, rút ra từ tập Truyện Tây Bắc của nhà văn Tô Hoài. Từ những điều mắt thấy, tai nghe, trái tim rung cảm, nhà văn đã ghi lại hiện thực đời sống khổ đau và tủi nhục của người dân miền núi dưới ách thống trị khắc nghiệt, tàn ác của bọn thực dân phong kiến miền núi. Bên cạnh nhân vật Mị, nhân vật A phủ là nổi bật cho những con người bị cùm kẹp, áp bức, tước đoạt quyền sống, quyền làm người chính đáng Dưới ánh sáng của cách mạng, A Phủ đã thức tỉnh, cùng đồng bào đứng lên đấu tranh bảo vệ quyền sống của mình .
1. A Phủ xuất hiện đột ngột, mạnh mẽ, hiên ngang khi đánh A Sử.
Sức sống mãnh liệt của nhân vật A Phủ được khẳng định chắc chắn ngay từ đầu, khi mới Open. Cũng như Mị, A Phủ được tác giả trình làng bằng sự Open bất ngờ đột ngột, gây quan tâm cho người đọc. Trong cuộc va chạm giữa trai làng bên và nhóm A Sử, A Phủ giật mình Open ngay sau câu nói : “ Lũ phá đám ta đêm qua đây rồi. A Phủ đâu ? A Phủ đánh chết nó đi ! ”. Ngay lập tức, “ một người to lớn chạy vụt ra vung tay ném con quay rất to vào mặt A Sử. Con quay bằng gỗ ngát lăng vào giữa mặt ” con trai thống lý Pá Tra. A Sử “ vừa kịp bưng tay lên ” thì A Phủ đã “ xộc tới, nắm cái vòng cổ, kéo dập đầu xuống, xé vai áo, đánh tới tấp ” .
Những hành vi của A Phủ diễn ra liên tục, nhanh và mạnh đến mức A Sử không kịp chống đỡ. Một loạt những động từ chỉ hành vi với nhịp nhanh, mạnh, dồn dập, dứt khoát đã được Tô Hoài sử dụng ở đây để đặc tả những đòn đánh tới tấp, áp đảo của A Phủ. Những đòn đánh ấy vừa cho thấy sức mạnh của chàng trai này vừa tạo nên một hình ảnh thật dũng mãnh, hiên ngang ở A Phủ khi cạnh tranh đối đầu không chút sợ hãi với con trai quan thống lý – một thứ “ con giời ” ở vùng núi cao Tây Bắc .
Nếu sự Open của Mị gây chú ý quan tâm cho người đọc ở hình ảnh tương phản với cảnh sống ở nhà Pá Tra thì sự Open của A Phủ lại khiến fan hâm mộ phải lưu tâm về hành vi can đảm và mạnh mẽ, dám cạnh tranh đối đầu và đánh bị thương con trai thống lý mà không một chút ít đắn đo, suy tính. Sự Open của nhân vật này cũng khiến bạn đọc phải tò mò tìm hiểu và khám phá xem A Phủ là ai mà hiên ngang như vậy ? Đánh A Sử rồi, A Phủ liệu có bị đòn thù từ thống lý Pá Tra ? Số phận con người này rồi sẽ thế nào ? … Câu vấn đáp chắc như đinh sẽ được nhà văn đưa đến trong những đoạn tiếp theo của truyện. Một lần nữa, ta thấy cách dẫn dắt câu truyện và ra mắt nhân vật khôn khéo, tài tình của Tô Hoài .
2. A Phủ là chàng trai mồ côi, nghèo khó nhưng khỏe mạnh và có khả năng lao động thật đáng quý.
Theo lời kể của người trần thuật – nhà văn, A Phủ có một thực trạng xuất thân không suôn sẻ, rất đáng thương. A Phủ mồ côi cha mẹ từ nhỏ. Cha mẹ và cả bạn bè ruột của A Phủ đều bị chết trong “ một trận bệnh đậu mùa ”. Bản thân A Phủ bị một người trong làng Háng-bla đói bụng bắt “ đem xuống bán đổi lấy thóc của người Thái ”. Không mái ấm gia đình, không ruộng nương, không có bạc, chỉ duy nhất có “ một chiếc vòng vía lằn trên cổ ”, A Phủ gật đầu cảnh sống nghèo nàn, đi làm thuê làm mướn để có cái ăn .
Tuy nhiên, chính đời sống khó nhọc và cùng cực ấy đã hun đúc nên sức sống mãnh liệt của nhân vật A Phủ. Ở A Phủ là một tính cách thật gan góc, cùng năng lực lao động thật đáng quý. A Phủ không chỉ biết làm những việc làm thường ngày như “ đúc lưỡi cày ”, “ đục cuốc ” mà còn “ cày giỏi ” .. Thậm chí, hoàn toàn có thể một mình làm những việc làm lao động nặng nhọc, khó khăn vất vả, nguy khốn : “ đốt rừng, cày nương, cuốc nương, săn bò tót, bẫy hổ, chăn bò, chăn ngựa, quanh năm một thân một mình dạt dẹo rong ruổi ngoài gò, ngoài rừng ” .
Sức khỏe của A Phủ là niềm mơ ước của nhiều mái ấm gia đình, nhiều cô gái : “ Đứa nào được A Phủ cũng bằng được con trâu tốt trong nhà, chẳng mấy mà giàu ”. Có thể nói, dù xuất thân kém như mong muốn nhưng với sức mạnh sức khỏe thể chất, với tâm hồn trong sáng, chất phác và nhất là năng lực lao động tuyệt vời, A Phủ cũng rất xứng danh có được một đời sống thông thường của một người dân lao động nghèo .
3. A Phủ là nạn nhân của cường quyền tàn bạo và những hủ tục vô lý, tàn nhẫn ở rẻo cao Tây Bắc.
Tuy nhiên, cũng giống như Mị, A Phủ là nạn nhân của cường quyền tàn bạo và những hủ tục đã sâu rễ bền gốc ở những rẻo cao Tây Bắc. Trước hết là cường quyền. Chỉ vì đánh con trai quan thống lý, A Phủ đã phải hứng chịu những trận đòn dã man của tên địa chủ, cường hào miền núi Pá Tra. Hắn cho trói A Phủ, bắt quỳ ở giữa nhà rồi cho bọn trai làng xô đến đánh. Cùng với cường quyền là những hủ tục. Cảnh bọn “chức việc khắp vùng Hồng Ngài” từ “các lí dịch, quan làng” đến “thống quán, xéo phải đội mũ, quấn khăn” kéo tới “dự đám xử kiện” A Phủ và “ăn cỗ” là một bức tranh cụ thể và sinh động về một tập tục cổ hủ, tàn nhẫn mang dáng dấp của ách áp chế kiểu trung cổ ở miền núi.
Cuộc xử kiện diễn ra trong khói thuốc phiện mù mịt “ Suốt từ trưa cho tới hết đêm mấy chục người hút ”. “ Cứ mỗi đợt bọn chức việc hút thuốc phiện xong, A Phủ lại phải ra quỳ giữa nhà, lại bị người xô đến đánh. Mặt A Phủ sưng lên, môi và đuôi mắt giập chảy máu ”. “ Xong một lượt đánh, kể, chửi, lại hút ”. “ Cứ như thế, suốt chiều, suốt đêm, càng hút, càng tỉnh, càng đánh, càng chửi, càng hút ”. Đó thực sự là một cuộc sử kiện tàn khốc, gian ác .
Không chỉ bị đánh lên đánh xuống, A Phủ còn phải “ nộp vạ ”. Có ba tầng “ nộp vạ ” : cho người bị đánh ( A Sử ) ; “ cho thống quan năm đồng, mỗi xéo phải hai đồng, mỗi người đi gọi những quan làng về hầu kiện năm hào ” ; cho “ những quan hút thuốc từ ngày hôm qua tới nay ”, “ mất con lợn hai mươi cân, chốc nữa mổ để những quan làng ăn vạ ”. Có thể nói A Phủ đã phải gánh tổng thể những loại “ phí ” vô lý của đám xử kiện trong đó có “ lệ phí tu dưỡng ” cho những kẻ chỉ đến xem “ xử án ” mình mà không có một câu bênh vực, không có một lời bào chữa. Vô lý hơn nữa là cái “ phí hưởng lạc ” mà A Phủ phải trả cho những quan đến “ ăn cỗ xử kiện ” mình. Đúng là một thứ hủ tục cực kỳ lỗi thời, phản nhân văn, phi nhân tính. Nó là mẫu sản phẩm của ý thức mông muội đã ăn sâu bén rễ vào tâm thức những người dân nơi miền núi cao Tây Bắc. Đến như A Phủ, một chàng trai dũng mãnh, ngoan cường là thế mà cũng đã đồng ý nó một cách vô điều kiện kèm theo .
Ở đây, sự gật đầu ấy không chỉ nằm ở thực trạng thân cô, thế cô của A Phủ mà còn bắt nguồn từ cái ý thức đã in sẵn từ bao đời nay trong đầu A Phủ và biết bao người dân khác nữa. Chẳng thế mà sau đám “ xử kiện ”, chính A Phủ, chứ không phải ai khác đã tự tay cầm dao, chân đau bước tập tễnh đi làm thịt lợn hầu chính những kẻ đã “ đánh hội đồng ” mình, những kẻ đã làm cho mình từ nay trở thành nô lệ cho nhà thống lý .
Như vậy, hoàn toàn có thể cho rằng có hai A Phủ trái chiều nhau trong một con người : một A Phủ cường tráng, quật cường và một A Phủ cam phận tôi đòi. Con người trước là biểu trưng cho sức mạnh, cho vẻ đẹp sức khỏe thể chất và niềm tin của người dân lao động miền núi Tây Bắc. Còn con người sau là hiện thân của nỗi đau bị chà đạp, của ý thức sơ khai, hoang dã. Hai nét tính cách này vừa thống nhất cùng nhau vừa xung đột với nhau, và đó chính là nguồn gốc tạo ra sự sự hoạt động, tăng trưởng nội tại của hình tượng A Phủ mà hành vi tự giải thoát khỏi nhà thống lý Pá Tra là điểm mở màn của sự tăng trưởng ấy .
4. Càng bị hành hạ và bóc lột, A Phủ càng sống mãnh liệt và khát khao tự do.
Cùng chiều hướng số phận và sự phát triển tính cách như Mị, A Phủ không hề mất đi cái sức sống tiềm tàng mãnh liệt của những người con tự do của núi rừng. Cuộc sống địa ngục trần gian ở nhà thống lí Pá Tra không hủy diệt được ngọn lửa của lòng ham sống trong A Phủ. Sự cam phận, nhẫn nhục chỉ tạm làm ngọn lửa ấy bớt cháy ngùn ngụt chứ chẳng thể khiến nó tắt ngấm. Vì thế, chỉ cần một trận gió mát lành thổi tới là nó lại bùng cháy một cách mãnh liệt. Vì để hổ vồ mất bò A Phủ đã bị “trói đứng vào một cây cột trong góc nhà bằng dây mây quấn từ chân đến vai”. Cái kiểu trói tàn nhẫn ấy, sự đớn đau về thể xác mà nó mang lại, Mị đã từng trải qua. Tô Hoài đã thông qua cảm nhận của Mị để gián tiếp miêu tả nỗi đau và tình cảnh nguy kịch của A Phủ : “trời ơi, nó bắt trói đứng người ta đến chết […]. Cơ chừng chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét”. Nhưng chính trong khoảnh khắc cận kề cái chết ấy của A Phủ, nhà văn đã cho mọi người thấy cái sức sống mãnh liệt đến mức nào của anh.
Được Mị cắt bỏ hết dây trói, mặc dầu “ khuỵu xuống ”, chân “ không bước nổi ” nhưng A Phủ vẫn “ quật sức vùng lên ” và “ chạy ”. Bốn chữ “ quật sức vùng lên ” đã cho thấy sức mạnh quật cường, năng lực đứng dậy can đảm và mạnh mẽ từ trong đau thương của A Phủ. Cái sức sống tiềm tàng được bảo lưu trong con người A Phủ đã được thức tỉnh. Lòng ham sống và khát vọng tự do trong anh đã trỗi dậy. Tất cả đã cộng hưởng với nhau để tạo nên một nguồn sức mạnh to lớn giúp A Phủ vượt thoát khỏi quốc tế ngục tù ở nhà thống lý để tìm đến một chân trời mới, tự do .
Như vậy, cùng với Mị, nhân vật A Phủ đã biểu lộ một cách sôi động và chân thực những nét tính cách của người dân lao động miền núi nói chung và người Mông nói riêng. Đó là những con người có vẻ bên ngoài lặng lẽ, bí mật, nhẫn nhục nhưng bên trong lại sôi sục, can đảm và mạnh mẽ một niềm ham sống, khát khao tự do và niềm hạnh phúc. Tuy nhiên, khác với Mị – được miêu tả đa phần bằng bút pháp “ hướng về trong ” – A Phủ được khắc họa bằng bút pháp hướng ngoại. Nếu ở Mị, sức sống tiềm tàng can đảm và mạnh mẽ được nhà văn miêu tả qua đời sống nội tâm thì ở A Phủ cái sức sống ấy lại được “ ngoại hiện hóa ” ra ở vẻ đẹp nam tính mạnh mẽ trải qua những hành vi kinh hoàng, kinh khủng và lời nói dứt khoát. Ở A Phủ, ta còn thấy Tô Hoài đã có những phát hiện mê hoặc về nét riêng, nét lạ trong tính cách nhân vật : bí mật mà mãnh liệt ; đơn sơ mà rất là kinh hoàng ; và nhất là phóng khoáng, tự do, hồn nhiên như núi rừng Tây Bắc của tổ quốc. Điều đó đã góp thêm phần làm ra một A Phủ độc lạ, một “ con người này ” bên cạnh hình tượng TT của truyện – nhân vật Mị .
Vợ chồng A Phủ là câu chuyện về một đôi trai gái người Mông ở miền núi cao Tây Bắc cách đây mấy chục năm. Tuy nhiên, nhiều vấn đề đặt ra từ câu chuyện này không chỉ là chuyện của hôm qua mà còn lại chuyện của hôm nay. Từ sức sống mãnh liệt của nhân vật A Phủ và nhân vật Mị, phải chăng nhà văn Tô Hoài muốn nói: con người cần được sống cho ra sống, không thể sống mà như đã chết. Vấn đề không chỉ là “sống” mà là “sống như thế nào”. Một cuộc sống tự do, hạnh phúc cho mỗi người – chân lý giản dị ấy tưởng dễ mà hóa ra lại hết sức khó khăn và sẽ chẳng bao giờ có được nếu con người không đấu tranh để loại trừ những thế lực bạo tàn, những hủ tục lạc hậu vẫn còn rơi rớt trong xã hội.
