Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO) vào cuối tháng 11/2017 loan báo Việt Nam là 1 trong những quốc gia có tình trạng ô nhiễm không khí hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Đặc biệt, các thành phố lớn như Sài Gòn, Hà Nội không ngừng gia tăng mức tồi tệ về ô nhiễm không khí trong những năm gần đây.
Những nguyên nhân nào đã tác động đến ô nhiễm môi trường Việt Nam trong năm qua?
Ô nhiễm từ nhà máy công nghiệp
Không thể không nhắc ngay đến thảm họa môi trường biển do xí nghiệp sản xuất Formosa TP Hà Tĩnh xả thải cách đây hơn 1 năm làm cá chết hàng loạt, gây ra những hậu quả nặng nề cho người dân bốn tỉnh miền Trung. Bộ Tài Nguyên – Môi trường đã xếp vụ ô nhiễm biển này là vị trí thứ nhất trong 7 thảm họa môi trường năm năm nay ở Nước Ta .
Khi những thiệt hại nặng nề của vụ ô nhiễm biển vẫn chưa được giải quyết thoả đáng thì ngày 23/6/2017, công luận tiếp tục bức xúc với khi biết tin Bộ Tài Nguyên Môi trường cấp phép số 1517/GP-BTNMT, cho phép Công ty TNHH Điện lực Vĩnh Tân 1 được nhận chìm 1 triệu m3 bùn thải xuống vùng biển xã Vĩnh Tân, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận.
Sự việc chưa dừng lại ở đây. Năm ngày sau, Tổng công ty phát điện 3 ( EVNGENCO 3 ) hay còn gọi là xí nghiệp sản xuất nhiện điện Vĩnh Tân 2 cho biết đang triển khai xin giấy phép đổ xuống biển Bình Thuận 2,4 triệu m3 bùn cát thải sau khi nạo vét .
tin tức này gây quan ngại rất lớn cho những chuyên viên môi trường và những người chăm sóc đến môi trường biển. Họ lo lắng hệ sinh thái biển của Bình Thuận đang đứng trước rủi ro tiềm ẩn bị bức tử bởi những nhà máy sản xuất nhiệt điện. Bằng nhiều hình thức, từ cá thể cho đến những forum xã hội hoặc tổ chức triển khai xã hội dân sự hàng loạt lên tiếng lôi kéo dừng ngay dự án Bất Động Sản nhấn chìm bùn thải .
Cái đau khổ nhất của người Việt Nam hiện nay, xét về mặt môi trường, xét về chất lượng sống là không được phản đối việc gây ô nhiễm cho mình. Cái nguy hiểm nhất, cái khổ nhất của người Việt Nam không phải là những điều mà mạng hay báo chí quốc doanh nói, mà cái khốn khổ nhất là không được bảo vệ môi trường trong sạch cho mình. – TS Nguyễn Văn Khải
Trong buổi tọa đàm “ Hòn Cau, Biển và Lời nguyền … ” tổ chức triển khai ở Nha Trang ngày 15 tháng 7, ông Phạm Văn Chi, nguyên quản trị Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Khánh Hòa, cho biết thực trạng thực tiễn ở huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận lúc bấy giờ có tới 4 nhà máy sản xuất điện với tổng hiệu suất là 4,400 MW. Theo ông, những nhà máy sản xuất điện chạy bằng than chính là nguyên do gây ra ô nhiễm nặng nề cho môi trường biển .
“Chỉ 1 nhà máy ở Khánh Hoà, 2,400MW là chúng tôi đã toát mồ hôi. Mà tôi đang kiến nghị với địa phương, chính phủ, chỉ nên đầu tư tốt nhất là 600 MW, là 1 trong 4 tổ máy. Nhưng mà người ta đã xây dựng hai giai đoạn, giai đoạn đầu là 1,200 MW và giai đoạn 2 là 2,400 MW và hình như đã được phép.
Cái ô nhiễm quan trọng nhất đối với các nhà máy điện chạy bằng than là họ lợi dụng vùng biển của chúng ta để vận chuyển 1 lượng than rất lớn bằng cách nạo vét (nếu như vùng cần nạo vét) để đưa được tàu lớn chở than.”
Chuyên gia môi trường Nguyễn Văn Khải nghiên cứu và phân tích rõ hơn những tai hại nghiêm trọng đến môi trường khi thiết kế xây dựng và quản lý và vận hành những xí nghiệp sản xuất điện than tại Nước Ta :
“Thí dụ nhà máy nhiệt điện Uông Bí thì chúng ta thấy bụi than như thế nào. Đầu tiên vận chuyển hàng đến là đường xá bẩn thỉu, mưa thì chất độc trong than chảy ngấm vào đất, rồi khi đốt thì những khí trong đó như SO2. NO2, các kim loại nặng như Niken, Crôm sẽ một là bay tản ra vùng chung quanh, hai là tích tụ thành mây để mưa xuống.”
Một báo cáo giải trình của nhóm nghiên cứu và điều tra Đại học Harvard đã ước tính rằng số ca tử trận sớm ở Nước Ta do ô nhiễm nhiệt điện than sẽ tăng từ 4.300 ca ( năm 2011 ) lên 15.700 ca vào năm 2030. Nhóm này cũng đo lường và thống kê nếu cả thảy 41 nhà máy sản xuất nhiệt điện mà Nước Ta dự trù đều được hoàn tất vào năm 2030 thì số người tử trận sớm hoàn toàn có thể tăng lên đến 25.000 người mỗi năm, chưa kể kèm theo đó là ngân sách y tế khổng lồ do sự suy giảm sức khỏe thể chất của dân cư .
Ô nhiễm từ bụi không khí
Một yếu tố khác làm cho những nhà khoa học quan ngại không kém là hiệu quả quan trắc bụi mịn ở Nước Ta cho thấy bụi nano có trong không khí. Điều này được những chuyên viên khoa học và môi trường đặc biệt quan trọng chăm sóc vì năng lực gây hại đến sức khỏe thể chất của con người .
Giải thích với RFA về tai hại của bụi nano, PGS.TS Phùng Chí Sỹ, thao tác tại Trung tâm Công nghệ môi trường cho biết :
“Bụi nano là loại bụi rất mịn, kích thước nano mét. Trong bụi nào cũng có kích thước bụi kích thước lớn, kích thước nhỏ, kích thước trung bình, thì nano là bụi có kích thươc siêu nhỏ.
Bụi kích thước càng nhỏ thì càng dễ vào cơ thể và hệ hô hấp của con người. Bụi nhỏ có thể vào sâu cơ thể con người, còn bụi to thì khi thở vào có thể lông mũi, dịch nhầy, nước bọt giữ lại. Bụi siêu nhỏ không được giữ lại bên ngoài hệ hô hấp mà nó đi thẳng vào phổi, cho nên gây độc cho con người hơn. Bụi càng nhỏ thì mức độ độc hại càng lớn cho sức khỏe con người.”
Trong vòng nửa đầu năm 2017, Thành Phố Hà Nội đã trải qua những đợt ô nhiễm bụi trong không khí ở mức cao lê dài khoảng chừng 3 ngày. Trong đó, có 2 đợt ô nhiễm trầm trọng nhất, với nồng độ bụi PM 2.5 trong không khí cao hơn 100 microgam trên 1 mét khối. Thuật ngữ “ bụi PM 2.5 ” này chỉ những hạt bụi siêu mịn, có đường kính chỉ bằng 2,5 micromet, rất nguy hại vì hoàn toàn có thể đi sâu vào phế nang gây viêm nhiễm đường hô hấp và làm tăng rủi ro tiềm ẩn tử trận ở những người mắc bệnh ung thư phổi và bệnh tim .
Phải nâng cao trình độ hiểu biết dân trí lên. Sau đó các xã hội dân sự phải phát huy mạnh mẽ, áp lực lên chính quyền để phải đầu tư những nhà máy công nghệ hiện đại dẫn đến giảm những vấn đề ô nhiễm. Xưa nay họ nhập nhựng thiết bị, nhà máy cổ lỗ sĩ có khí phát thải vượt ngưỡng cho phép ô nhiễm môi trường. – Giáo sư Nguyễn Thế Hùng
‘Ô nhiễm do chính con người’
Tất cả những ảnh hưởng tác động hoàn toàn có thể kể ở trên, Chuyên gia môi trường Nguyễn Văn Khải thì ông cho rằng chưa phải là cái đau khổ nhất cho xã hội và môi trường Nước Ta. Đối với ông, cái khốn khổ nhất của người Nước Ta chính là “ không có quyền lên tiếng ”. Ông nói :
“Cái đau khổ nhất của người Việt Nam hiện nay, xét về mặt môi trường, xét về chất lượng sống là không được phản đối việc gây ô nhiễm cho mình. Cái nguy hiểm nhất, cái khổ nhất của người Việt Nam không phải là những điều mà mạng hay báo chí quốc doanh nói, mà cái khốn khổ nhất là không được bảo vệ môi trường trong sạch cho mình.”
Ông nhấn mạnh vấn đề toàn bộ người Nước Ta trong nước không được phản đối những hành vi, ngay cả những hiện tượng kỳ lạ cho thấy sự nguy khốn cho sức khỏe thể chất của mình và cho môi trường của mình. Ông nêu ra nguyên do :
“Bởi vì, nó là do chính quyền gây ra, nó do doanh nghiệp gây ra, mà doanh nghiệp thì được sự hỗ trợ của chính quyền. Và do sự vô ý thức, do sự ích kỷ, cá nhân của những người sống xung quanh.”
Theo ông, nói đến môi trường, khoan hãy nói đến những xí nghiệp sản xuất than, xí nghiệp sản xuất nhiệt điện, mà hãy nhìn vào trong thực tiễn và sát với đời sống hàng ngày của con người hơn, để thấy rằng ý thức sống đang chính là nguyên do dẫn đến ô nhiễm môi trường .
“Cứ bước ra ngoài ngõ, người ta vức rác, đủ thứ bệnh. Thật vô cùng xấu xa khi người ta nghĩ rằng môi trường Hà Nội bẩn là do xe cộ, chỉ cần mỗi việc đơn giản là tuỳ tiện thải mọi thức ra phố. Ô tô chở than, chở đá, nước sông thối…tất cả những cái đó không ai được phản đối.”
Vào tháng 6 năm 2017, Tổ chức phi chính phủ GreenID cho biết thực trạng ô nhiễm không khí ở Thành Phố Hà Nội đã vượt ngưỡng trung bình năm theo quy chuẩn của Nước Ta .
Khắc phục
Vào giữa tháng 4/2017, chuyên viên kinh tế tài chính Bùi Trinh chứng minh và khẳng định với báo trong nước : “ Nếu Nước Ta chỉ nỗ lực phấn đấu tăng trưởng cao mà không tính đến biến hóa cấu trúc trong nội tại mỗi ngành và cơ cấu tổ chức ngành trong tổng giá trị ngày càng tăng, thì đến năm 2035, Nước Ta sẽ vào top 10 quốc tế về ô nhiễm. ”
Trả lời RFA, giáo sư Nguyễn Thế Hùng, phó chủ tịch Hội Cơ học Thủy khí Việt Nam, tổ trưởng Bộ môn Cơ sở Kỹ thuật Thủy Lợi thuộc Khoa Xây dựng Thủy Lợi- Thủy điện, trường Đại học Bách Khoa- Đại học Đà Nẵng đưa ra những biện pháp nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm do công nghiệp.
“Phải nâng cao trình độ hiểu biết dân trí lên. Sau đó các xã hội dân sự phải phát huy mạnh mẽ, áp lực lên chính quyền để phải đầu tư những nhà máy công nghệ hiện đại dẫn đến giảm những vấn đề ô nhiễm. Xưa nay họ nhập nhựng thiết bị, nhà máy cổ lỗ sĩ có khí phát thải vượt ngưỡng cho phép ô nhiễm môi trường.”
Giáo sư Nguyễn Thế Hùng tin cậy rằng khi dân trí, hiểu biết của con người tăng trưởng thì họ sẽ thấy rõ hơn sự nguy hại và mối đe dọa của ô nhiễm môi trường so với đời sống của con người và xã hội .
Tuy nhiên, mặc dầu ông kỳ vọng từ năm 2018 trở đi, không khí môi trường Nước Ta sẽ tốt hơn khi dân trí của con người và xã hội ngày một cao hơn, nhưng ông không hề Dự kiến được khi nào Nước Ta sẽ thoát khỏi vị trí thứ 10 về ô nhiễm không khí trên quốc tế .
