1. Tóm tắt lý thuyết
1.1. Định nghĩa
– Hệ sinh thái gồm có quần xã sinh vật và khu vực sống của quần xã đó ( sinh cảnh ) .
– Trong hệ sinh thái, những sinh vật luôn ảnh hưởng tác động lẫn nhau và ảnh hưởng tác động lại với những tác nhân vô sinh của thiên nhiên và môi trường tạo thành 1 mạng lưới hệ thống hoàn hảo và tương đối không thay đổi .
– Một hệ sinh thái hoàn hảo có những thành phần hầu hết sau :
- Các thành phần vô cơ như: đất đá, nước, chất khoáng, …
- Sinh vật sản xuất: thực vật.
- Sinh vật tiêu thụ: động vật ăn thực vật và động vật ăn thịt.
- Sinh vật phân giải.
1.2. Chuỗi thức ăn và lưới thức ăn
a. Chuỗi thức ăn
– Chuỗi thức ăn là một dãy nhiều loài sinh vật có quan hệ đinh dưỡng với nhau. Mỗi loài trong chuỗi thức ăn vừa là sinh vật tiêu thụ mắt xích phía sau, vừa là sinh vật bị mắt xích phía trước tiêu thụ .
+ Ví dụ : Cây xanh → Sâu → Bọ ngựa
b. Lưới thức ăn
– Lưới thức ăn là một tặp hợp những chuỗi thức ăn có chung nhiều mắt xích sống sót trong một hệ sinh thái .
– Nhận xét : trong tự nhiên, 1 loài sinh vật không riêng gì tham gia vào 1 chuỗi thức ăn mà đồng thời tham gia vào nhiều chuỗi thức ăn khác nhau .
– Các chuỗi thức ăn có nhiều mắt xích chung tạo thành 1 lưới thức ăn .
– Một lưới thức ăn hoàn hảo gồm 3 thành phần :
- Sinh vật sản xuất.
- Sinh vật tiêu thụ.
- Sinh vật phân giải.
– Vai trò của những sinh vật trong lưới thức ăn
- Sinh vật sản xuất: tổng hợp các chất hữu cơ từ các chất vô cơ (thực vật, tảo …)
- Sinh vật tiêu thụ: động vật ăn hoặc kí sinh trên thực vật, động vật ăn hoặc kí sinh trên động vật: sử dụng các chất hữu cơ
- Sinh vật phân giải: gồm vi khuẩn, nấm … phân giải các chất hữu cơ (xác động vật, thực vật …) thành các chất vô cơ
– Có sự tuần hoàn vật chất kèm theo nguồn năng lượng trong hệ sinh thái .
– Lưu ý : có 2 dạng chuỗi thức ăn
+ Mở đầu bằng sinh vật sản xuất
- Ví dụ: cỏ – sâu – chim sâu – cầy – đại bàng – vi khuẩn
+ Mở đầu bằng sinh vật phân hủy
- Mùn bã hữu cơ – giun đất – gà – quạ – vi khuẩn
2. Bài tập minh họa
Bài 1: Hãy cho ví dụ về một hệ sinh thái, phân tích các thành phần sinh thái đó
Hướng dẫn giải:
– Ví dụ hệ sinh thái nước đứng ở một ao, gồm có những thành phần chính
- Sinh vật sản xuất: rong, bèo, cây thủy sinh, tảo hiển vi.
- Sinh vật tiêu thụ cấp 1: cá nhỏ ăn rong, bèo. tôm, động vật nổi, tép, cua.
- Sinh vật tiêu thụ cấp 2: cá to, vừa.
- Sinh vật tiêu thụ cấp 3: cá lớn.
- Sinh vật phản giải: vi sinh vật.
Bài 2 : Trong tự nhiên có những nhóm hệ sinh thái chính nào ?
Hướng dẫn giải:
– Trong tự nhiên có 3 nhóm hệ sinh thái chính sau đây :
- Nhóm hệ sinh thái trên cạn (hệ sinh thái rừng nhiệt đới, sa mạc, thảo nguyên…).
- Nhóm hệ sinh thái nước mặn (hệ sinh thái ven biển, rừng ngập mặn…).
- Nhóm hệ sinh thái nước ngọt (hệ sinh thái nước đứng, nước chảy…).
3. Luyện tập
3.1. Bài tập tự luận
Câu 1: Hãy vẽ một lưới thức ăn trong đó có các sinh vật: Cây cỏ, bọ rùa, ếch nhái, rắn, châu chấu, diều hâu, nấm, vi sinh vật, cáo, gà rừng, dê, hổ. Một số gợi ý về thức ăn như sau:
– Cây cỏ là thức ăn của bọ rùa, châu chấu
– Ếch nhái ăn bọ rùa, châu chấu
– Rắn ăn ếch nhái, châu chấu
– Gà ăn cây cỏ và châu chấu
– Cáo ăn thịt gà
– … ( Dựa vào kỹ năng và kiến thức đã biết trong những lớp trước và trong thực tiễn, em hãy đưa ra thêm về ý niệm hệ thức ăn hoàn toàn có thể có của những loài còn lại và vẽ hàng loạt một lưới thức ăn ) .
Câu 2: Hệ sinh thái là gì?
Câu 3: Trong tự nhiên có những nhóm hệ sinh thái chính nào?
Câu 4: Giả sử một quần xã có các sinh vật sau: cỏ, thỏ, dê, chim ăn sâu, sâu hại thực vật, cáo, hổ, mèo rừng, vi sinh vật.
Hãy vẽ sơ đồ những chuỗi thức ăn và lưới thức ăn hoàn toàn có thể có trong quần xã đó .
3.2. Bài tập trắc nghiệm
Câu 1: Yếu tố nào xảy ra sau đây dẫn đến các cá thể cùng loài phải tách nhóm?
A. Nguồn thức ăn trong môitrường dồi dào
B. Chỗ ở rất đầy đủ, thậm chí còn thừa thãi cho những thành viên
C. Số lượng thành viên trong bầy tăng lên quá cao
D. Vào mùa sinh sản và những thành viên khác giới tìm về với nhau
Câu 2: Hiện tượng các cá thể tách ra khỏi nhóm dẫn đến kết quả là:
A. Làm tăng năng lực cạnh tranh đối đầu giữa những thành viên
B. Làm cho nguồn thức ăn hết sạch nhanh gọn
C. Hạn chế sự cạnh tranh đối đầu giữa những những thể
D. Tạo điều kiện kèm theo cho những thành viên tương hỗ nhau tìm mồi có hiệu suất cao hơn
Câu 3: Hai hình thức quan hệ chủ yếu giữa các sinh vật khác loài là:
A. Quan hệ tương hỗ và quan hệ đối địch
B. Quan hệ cạnh tranh đối đầu và quan hệ ức chế
C. Quan hệ đối địch và quan hệ ức chế
D. Quan hệ tương hỗ và quan hệ quần tụ
Câu 4: Quan hệ cộng sinh là:
A. Hai loài sống với nhau, loài này hủy hoại loài kia
B. Hai loài sống với nhau và cùng có lợi
C. Hai loài sống với nhau và gây hại cho nhau
D. Hai loài sống với nhau và không gây ảnh hưởng tác động cho nhau
Câu 5: Thí dụ dưới đây biểu hiện quan hệ đối địch là:
A. Tảo và nấm sống với nhau tạo thành địa y
B. Vi khuẩn sống trong nốt sần của rễ cây họ đậu
C. Cáo đuổi bắt gà
D. Sự tranh ăn cỏ của những con bò trên đồng cỏ .
4. Kết luận
Sau khi học xong bài này học viên cần nắm được những nhu yếu sau :
- Học sinh diễn đạt được khái niệm hệ sinh thái,nhận biết được hệ sinh thái trong tự nhiên lấy được ví dụ minh họa các kiểu hệ sinh thái trong tự nhiên.
- Nhận biết được khái niệm chuỗi thức ăn và lưới thức ăn.
- Giải thích ý nghĩa của biện pháp nông nghiệp nâng cao năng suất cây trồng đang sử dụng rộng rãi hiện nay.
