Hồi mới ra trường, tôi được phân về dạy học ở một xã vùng sâu của một tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Khi được tiếp xúc với học viên ở đây, tôi rất kinh ngạc nhận ra những em tuy nhỏ tuổi nhưng lại sớm trưởng thành. Tôi cũng nghiệm ra nhiều điều về sự trưởng thành của một con người .
Trước hết là thiên nhiên và môi trường sống buộc những em phải tự thân hoạt động. Để tới trường, chúng phải thức dậy từ lúc bốn năm giờ sáng, lội ruộng băng đồng hoặc bơi xuồng có khi đến năm bảy cây số. Những ngày nước rong, đi dọc bờ sông phải dò dẫm từng bước, chỉ cần hụt chân một cái là hoàn toàn có thể xuôi theo dòng nước sông Tiền ra biển như chơi .
Một buổi “lễ trưởng thành” cho học trò lớp 12 được tổ chức trực tuyến trong đại dịch Ảnh: TL
Có em, ngoài giờ học, phải đi lãnh công cấy, làm cỏ, nhổ mạ. Có em tối phải thức canh nước để giăng câu, thả lưới, đặt lờ đặt lợp, đi đặt trúm lươn hay bẫy chuột dừa … Có em chiều chiều đi dọc bờ ruộng hái rau má, rau sam, cải trời … sáng đem ra chợ sớm bán rồi mới tới lớp học .
Có đứa mới mười hai, mười ba tuổi đầu đã có tới 6 đứa em. Sáng sớm mẹ ra đồng nó ở nhà chăm em, cho em bú, em ăn, tắm rửa cho em, thuần thục đến nỗi tôi không thể ngờ.
Riêng cái cách học trò tôi chăm sóc và tri ân thầy cô giáo cũng rất đơn cử, thiết thực và chân thành. Biết tôi sống xa nhà những em câu được con cá, nhổ được tai nấm mối hay hái được nắm rau cũng mang cho cô giáo cải tổ bữa ăn, thắng dầu dừa cho cô xức tóc, hái cho cô nắm lá quao trải dưới vạt giường sợ cô bị con mạt cắn … Ngày 20/11, cả lớp hùn nhau mua khuyến mãi ngay cô cái nón lá quai nhung, đội đi dạy che mưa che nắng .
Sau mấy năm, tôi có mái ấm gia đình và lập nghiệp hẳn tại địa phương, mua đất cất nhà, trồng cây lập vườn. Để lại cho tôi ấn tượng sâu đậm nhất trong thời hạn này là chuyện một em học trò lớp chín, mồ côi cha. Tuy mới học lớp chín nhưng em đã là trụ cột mái ấm gia đình, phụ mẹ nuôi em .
Mùa trái năm đó, em tới nhà tôi xin hái chôm chôm. Mỗi bữa, em mang theo trong cặp một bộ đồng phục. Đến giờ đi học, nhảy tòm xuống rạch tắm rửa qua loa rồi thay quần áo đến trường. Ngày nào cũng dứt trống trường mới thấy em hào hển vào lớp. Thấy thương, tôi thường cho em nghỉ hái sớm hơn mọi người để em kịp đi học mà không phải vội vã. Mỗi khi trả tiền công, bao giờ tôi cũng dúi thêm cho em một ít.
Liên tưởng tới chuyện những năm gần đây, những trường trung học phổ thông có thông lệ tổ chức triển khai ” lễ trưởng thành ” cho học trò lớp 12. Đồng nghĩa người ta lấy mốc 18 tuổi để ghi lại cho sự trưởng thành. Nhưng trong thực tiễn chứng tỏ, sự trưởng thành không tự nhiên cứ hễ đủ 18 tuổi là có. Rõ ràng những bạn học trò mà tôi kể ở trên tuy chưa đủ 18 tuổi nhưng những em đã trọn vẹn trưởng thành. Căn cứ để xác lập những em trưởng thành là tính tự lập, niềm tin nghĩa vụ và trách nhiệm, lòng biết ơn, tình thương yêu so với người thân trong gia đình trong mái ấm gia đình, có nghĩa vụ và trách nhiệm với bản thân …
Ngoài yếu tố môi trường tự nhiên, thực trạng sống, đó còn là cả một quy trình rèn luyện, mà người quan trọng nhất có nghĩa vụ và trách nhiệm giúp trẻ hình thành, tăng trưởng là cha mẹ. Sự lao động khó khăn vất vả, lương thiện của cha mẹ nhằm mục đích cho con có cái ăn cái mặc và sách vở đến trường sẽ hình thành trong lòng những con tình thương yêu và lòng biết ơn. Chúng thấy cần phải có nghĩa vụ và trách nhiệm đỡ dần, trả ơn cho cha mẹ. Sự phân công lao động rõ ràng tạo nên ý thức không lệ thuộc, ỷ lại vào cha mẹ .
Tuy nhiên, ngày nay nhất là ở các khu vực thành thị, không ít cha mẹ trong các gia đình khá giả do thương yêu, nuông chiều con quá mức và không đúng cách đã làm cho con cái không trưởng thành được. Nhiều em lên cấp hai, mỗi sáng mẹ phải canh giờ gọi dậy đi học. Quần áo, cặp sách, giày nón phụ huynh cũng phải soạn sẵn. Việc học sinh đến lớp 12 vẫn được đưa đón hằng ngày, mặc dù có thể đi bằng xe đạp hoặc xe buýt, là chuyện thường ngày.
Tôi còn biết có bạn tốt nghiệp ĐH xong, ra quốc tế học thạc sĩ, toàn bộ là tiền của cha mẹ khó khăn vất vả thao tác đổ vào. Ra trường, mẹ xin việc sẵn cho nhưng làm ở đâu cũng ba bảy hai mốt ngày là đòi nghỉ. Chỗ thì sợ khó, chỗ sợ xa nhà, thậm chí còn sợ sếp, sợ dịch … Bà mẹ về hưu phải nai sống lưng ra làm kiếm tiền nuôi, còn phải cơm nước nấu dâng tận miệng. Đây chính là hậu quả của việc cưng con như trứng mỏng mảnh, mưa không dám cho tới mặt, nắng không dám cho tới đầu .
Trưởng thành là một quá trình rèn luyện tính tự lập, tinh thần trách nhiệm, lòng biết ơn… Ảnh: TL
Nguy hiểm nhất là những đứa trẻ không được cha mẹ tạo cơ hội trưởng thành về mặt tâm ý, về nhận thức xã hội mà chỉ trưởng thành về sinh lý, về giới tính. Nguy cơ rất lớn của nhóm bạn này là sẽ trở thành những anh chồng trẻ con, những cô vợ trà sữa, bánh tráng trộn, đẻ con ra không biết nuôi. Thế là những bà mẹ liên tục lãnh đủ. Hiện trạng này lúc bấy giờ đang xảy ra nhan nhản ngoài xã hội .
Tóm lại, tuổi tác không phải là thước đo sự trưởng thành. Dù cho anh bao nhiêu tuổi mà anh không “ dám làm dám chịu ”, không biết tự lập, vẫn sống nhờ vào vào cha mẹ, không tự làm lấy mà ăn, xây nhà mà ở, mua trâu mà cày, lấy vợ mà sinh con thì không hề gọi anh là một người trưởng thành được, theo chuyên viên tâm ý Đinh Đoàn.
